با عنایت به اهمیّت تجارت الکترونیک و متعاقباً تأثیر آن بر عملکرد کشور لازم است تا توجّه خاصی به چالشهای موجود در این امر مبذول گردد. این تحقیق به بررسی تجارت الکترونیک و مسائل مرتبط با آن می پردازد. از آنجایی که این مقاله یک مقالۀ علمی توصیفی است، لذا به گردآوری آثار محققین مختلف در این زمینه پرداخته می شود.تجارت الکترونیک در همه زمینه ها رخنه کرده به طوری که در حال حاظر بدون وجود آن شرکتها و صنایع از جوامع فرا صنعتی عقب مانده و راهی به جز نابودی نخواهند داشت نتایج تحقیقات در زمینه یجارت الکترونیک، نشان می دهد علی رغم توسعه روز افزون نقش و کاربرد تجارت الکترونیک، مسائلی نیز در این زمینه وجود دارد که لازم است مورد توجّه خاص محقق قرار گیرد. همانند عدم وجود زیر ساختارهای مناسب و عدم اعتماد به این روشها ، سرعت نامناسب اینترنت و سایر موارد مشابه. لازم است تلاش جدّی در جهت رفع این موانع صورت گیرد.
واژگان کلیدی: کسب و کار الکترونیک، تجارت الکترونیک، بازرگانی برخط، اینترنت.
مقدمه
پیشرفت فناوری ارتباطات و اطلاعات در سایه تحوّل علم کامپیوتر سبب تغییرات شگرفی در دنیای کسب و کار شده است. اگر چه بحران شرکت های فعّال در تجارت الکترونیکی و اصطلاحاً شرکتهای دات کام در سالهای اخیر موجب تردید در مورد مزایا و کارآیی تجارت الکترونیکی شده است. امّا باید توجّه داشت که ادامۀ حیات تجاری در دنیای الکتریکی نیاز به قابلیت های الکتریکی دارد. شرکتهای ایرانی نیز راهی به جز قبول تجارت الکترونیک نخواهند داشت.
ادبیّات موضوعی
اقتصاد جهانی از کسب و کار سنّتی به سمت کسب و کار دیجیتالی پیش می رود و نمود بارز این حرکت تجارت الکترونیکی است. تجارت الکترونیکی یک واژۀ عمومی است برای تشریح روشی که سازمان بصورت الکترونیکی تجارت می کند و از گروهی از فناوریها برای برقراری ارتباط با مصرف کنندگان و شرکتهای دیگر، برای انجام تحقیق یا جمع آوری اطلاعات، یا انجام مبادلات تجاری بهره مــی برد[نوری، ۱۳۸۶، ص۱۴۷]. با بهره گیری از فناوری ارتباطات گسترده و کم هزینۀ اینترنت، شرکتها می توانند به راحتی فراتر از مرزهای ملّی عمل کرده و با هزینه های کم به مشتریان خود دسترسی داشته باشند[صباغ کرمانی، اسفیدانی، ۱۳۸۳، ص۲].
روند گسترش تجارت الکترونیک در جهان نشان می دهد که حرکت به سوی بازرگانی بر خط(Online) برای شرکتهای سراسر جهان در سال ۲۰۰۳ حدود۶/۱ درصد فروش کالا به ارزش ۵/۳ تریلیون دلار بوده است. در جدیدترین تحقیقات به عمل آمده توسط واحد اقتصادی مجلّه اکونومیست رتبه بندی کشورهای جهان برای پذیرش و بکارگیری تجارت الکترونیکی انجام گردیده است که در آن آمریکا و استرالیا در رده های اوّل و دوّم و کشورهای اسکاندیناوی جزء ده کشور اوّل قرار گرفته اند[دماوندی، ۱۳۸۴، صص۱۲۰-۱۱۹].
کسب و کار الکترونیک: این واژه برای اوّلین بار در سال ۱۹۹۷ توسط شرکت IBM مطرح گردید. تجارت الکترونیک بیشتر تکیه بر ارتباط بیرونی بنگاه یا فرد دارد. در حالی که کسب و کار الکترونیک علاوه بر ارتباط بیرونی به استراتژی درون سازمان نیز اشاره دارد و شامل تجارت الکترونیک (EC)، هوشمندی شرکتها(BI)، مدیریت روابط با مشتری(CRM)، مدیریت زنجیره تأمین(CSM) و برنامه ریزی منابع شرکت(ERP) می شود. به طور خلاصه، کسب و کار الکترونیک تلفیق سیستم ها و فرآیندها و زنجیره های تأمین و کل بازار با استفاده از اصول و فن آوری های مرتبط با استفاده از اینترنت است[سیّد جوادین، سقطچی، ۱۳۸۵، ص۳۱]. انتخاب یک کسب و کار خاص به تنهایی موجب مؤفّقیت سازمان نخواهد شد و نکته مهم متناسب بودن مدل انتخاب شده با بستر و محیط کسب و کار، توانایی های شرکت نیاز خاص مشتری می باشد[مژدهی، مهربان، جلالی، ۱۳۸۶، ص۱۱].
برهه ای از زمان که ما در آن به سر می بریم را «همه چیز الکترونیک» نامیده اند. چرا که پدیده های الکترونیکی فراوانی را با خود به ارمغان آورده است که از جملۀ آنها می توان به یادگیری الکترونیک، بانکداری الکترونیک، دولت الکترونیک، شهروندی الکترونیک، مدیریت الکترونیک روابط با مشتری، تدارکات الکترونیک و بالاخره تجارت الکترونیک و در مجموع زندگی الکترونیک اشاره کرد[بقائی راوری، مقدّسی، ۱۳۸۶، ص۸۴].
تجارت الکترونیک: تجارت الکترونیک عبارت است از هر مبادله ای که از طریق یک شبکۀ کامپیوتری انجام می شود و شامل انتقال مالکیت یا حقوق استفاده از کالاها یا خدمات، می شود. تجارت الکترونیک منجر به توانایی انجام مبادلات کالا و خدمات بین دو موجودیت با استفاده از ابزارهای الکترونیکی(مانند کامپیوتر و شبکه) می شود[خداداد حسینی، فتحی، ۱۳۸۱، ص۱۵۲].
تجارت الکترونیک را می توان انجام هرگونه امور تجاری و بازرگانی بصورت مستقیم و از طریق شبکه اینترنت بیان کرد. یا اینکه تجارت الکترونیک نامی عمومی برای گسترده ای از نرم افزارها و سیستم هاست که خدماتی نظیر جستجوی اطلاعات و مدیریت تبادلات را در بر می گیرد. یا تجارت الکترونیک عبارت از مبادله تجاری بدون استفاده از کاغذ است[صالحی صدقیانی، دهقان، ۱۳۸۴،صص۶۸-۶۷].
“چافی” تجارت الکترونیکی را خرید و فروش با استفاده از اینترنت می داند و یا “هیرتسو” آن را فن آوری پردازش و مجموعه ای از عملیات می داند که از طریق شبکه انجام می گیرد[صالحی صدقیانی، دهقان، ۱۳۸۴، ص۹۴].
ارکان و عناصر اصلی تجارت الکترونیکی: با توجّه به تعریفی که از تجارت و چهارچوب آن داریم می توان گفت در هر تجارت و داد و ستدی در حالت کلّی عناصر و فعّالیتهای زیر مشاهده می شوند[صالحی صدقیانی، اخوان، ۱۳۸۴، ص۷۹-۷۸]:
- خریدار(مشتری): که خواستار محصول و یا خدمت و یا اطلاعات می باشد.
- فروشنده: که عرضه کننده محصول و یا خدمت مورد مطالبه می باشد.
- کالا و یا خدمت مورد معامله
- محیط تجارت: که معمولاً مکان فیزیکی انجام تجارت می باشد.
- قوانین و توافقات: که شامل نحوه قیمت گذاری، تقسیم هزینه ها و… می باشد.
- واسطه: که در بعضی مواقع به منظور اتّصال مناسب طرفین داد و ستد مورد نیاز است.
- پرداخت وجه: که مربوط به فعّالیتهای لازم برای مشخص نمودن چگونگی نحوه پرداخت وجه توسط خریدار کالا و یا خدمات است.
- تحویل کالا: که فعّالیتهای مربوط به ارسال کالا و یا خدمات به خریدار را شامل می شود.
آمادگی الکترونیکی: معیاری است که ضرفیت کشورها را برای مشارکت در اقتصاد دیجیتالی اندازه می گیرد. معیارهایی که در این ارزیابی مورد استفاده قرار گرفته اند عبارتند از:
انواع تجارت الکترونیک:
۱- تجارت B2B: اوّلین روش خرید و فروش و معاملات الکترونیکی است و هنوز هم طبق آخرین آمار بیشترین عایدی را کسب می کند. B2B در جایی استفاده می گردد که بخواهیم خرید و فروش عمده را بکمک تجارت الکترونیکی انجام و خارج از حیطه خرده فروشان عمل نمائیم.
۲- تجارت B2C: بیشترین سهم در انجام B2C را خرده فروشی تشکیل می دهد. این نوع تجارت با گسترش وب به سرعت افزایش یافته و اکنون به راحتی می توان انواع و اقسام کالاها را از طریق اینترنت خریداری کرد. در تجارت B2C در یک طرف تولید کننده یا فروشنده و در طرف دیگر خریدار قرار دارد.
۳- تجارت C2C: در این مدل، مزایده ها و مناقصههای کالا از طریق اینترنت انجام می گیرد. مدل C2C شبیه به نیازمندیهای طبقه بندی شده یک روزنامه و یا یک دکه در بازار دست دوّم یا سمساری است. ایده اصلی این مدل در این است که مصرف کنندگان با یکدیگر، بدون واسطه به خرید و فروش بپردازند.
۴- تجارت A2B : این نوع تجارت شامل کلیّه تراکنشهای تجاری و مالی بین شرکتها و سازمانهای دولتی است. تأمین نیازهای دولت توسط شرکتها و پرداخت عوارض و مالیاتها از جمله مواردی است که می توان در این نوع گنجاند[اعرابی، سرمد سعیدی، ۱۳۸۳، ص۱۳] .
بازاریابی الکترونیکی: بازاریابی برای تبادل(تجارت) غیر مستقیم کالاها تحت عنوان بازاریابی الکترونیکی بیان می شود که نشان دهندۀ خرید اتوماتیک و تبادل الکترونیکی فروش در بازار است[علی احمدی، حورعلی، ۱۳۸۴، ص۹۶].
بانکداری الکترونیک: یکی از الزامات گسترش تجارت الکترونیکی، تقویت بانکداری الکترونیکی است که به اقدامات اساسی در ایران نیاز دارد. همچنین از نظر بیمه الکترونیکی و بورس الکترونیکی فعّالیتهایی شروع شده است ولی اقدامات جدی را می طلبد.
دولت الکترونیک: هماهنگ کردن کارهای دولت الکترونیکی، مؤلّفه مهم و اساسی تجارت الکترونیکی است. بر اساس گزارش آنکتاد در سال۲۰۰۲ دولتها می توانند دستیابی به راهبرد تجارت الکترونیکی را تسهیل نمایند و در توسعه اهداف زیر مشارکت داشته باشند: کارآیی، ایجاد رقابت، شفّافیت، فراهم سازی الکترونیکی و… [دژپسند، ۱۳۸۲، ص۳۹]. ارقام حاکی از آن است که زمینه های یکپارچه سازی در دولت الکترونیک، بسیار ضعیف است و نیازمند توجّه جدّی می باشد[کیهانی پور، زارع بیدکی، محمودی، آزاد نیا، ۱۳۸۵، ص۸]. ابتکارات مربوط به دولت الکترونیکی و حکومت الکترونیک می تواند به صورت بالقوه اثرات سازمانی مهمّی را از طریق سه عامل زیر بوجود آورد[باوارید، ۲۰۰۴، ص۷۳]
منبع: marketingarticles.ir
واژگان کلیدی: کسب و کار الکترونیک، تجارت الکترونیک، بازرگانی برخط، اینترنت.
مقدمه
پیشرفت فناوری ارتباطات و اطلاعات در سایه تحوّل علم کامپیوتر سبب تغییرات شگرفی در دنیای کسب و کار شده است. اگر چه بحران شرکت های فعّال در تجارت الکترونیکی و اصطلاحاً شرکتهای دات کام در سالهای اخیر موجب تردید در مورد مزایا و کارآیی تجارت الکترونیکی شده است. امّا باید توجّه داشت که ادامۀ حیات تجاری در دنیای الکتریکی نیاز به قابلیت های الکتریکی دارد. شرکتهای ایرانی نیز راهی به جز قبول تجارت الکترونیک نخواهند داشت.
ادبیّات موضوعی
اقتصاد جهانی از کسب و کار سنّتی به سمت کسب و کار دیجیتالی پیش می رود و نمود بارز این حرکت تجارت الکترونیکی است. تجارت الکترونیکی یک واژۀ عمومی است برای تشریح روشی که سازمان بصورت الکترونیکی تجارت می کند و از گروهی از فناوریها برای برقراری ارتباط با مصرف کنندگان و شرکتهای دیگر، برای انجام تحقیق یا جمع آوری اطلاعات، یا انجام مبادلات تجاری بهره مــی برد[نوری، ۱۳۸۶، ص۱۴۷]. با بهره گیری از فناوری ارتباطات گسترده و کم هزینۀ اینترنت، شرکتها می توانند به راحتی فراتر از مرزهای ملّی عمل کرده و با هزینه های کم به مشتریان خود دسترسی داشته باشند[صباغ کرمانی، اسفیدانی، ۱۳۸۳، ص۲].
روند گسترش تجارت الکترونیک در جهان نشان می دهد که حرکت به سوی بازرگانی بر خط(Online) برای شرکتهای سراسر جهان در سال ۲۰۰۳ حدود۶/۱ درصد فروش کالا به ارزش ۵/۳ تریلیون دلار بوده است. در جدیدترین تحقیقات به عمل آمده توسط واحد اقتصادی مجلّه اکونومیست رتبه بندی کشورهای جهان برای پذیرش و بکارگیری تجارت الکترونیکی انجام گردیده است که در آن آمریکا و استرالیا در رده های اوّل و دوّم و کشورهای اسکاندیناوی جزء ده کشور اوّل قرار گرفته اند[دماوندی، ۱۳۸۴، صص۱۲۰-۱۱۹].
کسب و کار الکترونیک: این واژه برای اوّلین بار در سال ۱۹۹۷ توسط شرکت IBM مطرح گردید. تجارت الکترونیک بیشتر تکیه بر ارتباط بیرونی بنگاه یا فرد دارد. در حالی که کسب و کار الکترونیک علاوه بر ارتباط بیرونی به استراتژی درون سازمان نیز اشاره دارد و شامل تجارت الکترونیک (EC)، هوشمندی شرکتها(BI)، مدیریت روابط با مشتری(CRM)، مدیریت زنجیره تأمین(CSM) و برنامه ریزی منابع شرکت(ERP) می شود. به طور خلاصه، کسب و کار الکترونیک تلفیق سیستم ها و فرآیندها و زنجیره های تأمین و کل بازار با استفاده از اصول و فن آوری های مرتبط با استفاده از اینترنت است[سیّد جوادین، سقطچی، ۱۳۸۵، ص۳۱]. انتخاب یک کسب و کار خاص به تنهایی موجب مؤفّقیت سازمان نخواهد شد و نکته مهم متناسب بودن مدل انتخاب شده با بستر و محیط کسب و کار، توانایی های شرکت نیاز خاص مشتری می باشد[مژدهی، مهربان، جلالی، ۱۳۸۶، ص۱۱].
برهه ای از زمان که ما در آن به سر می بریم را «همه چیز الکترونیک» نامیده اند. چرا که پدیده های الکترونیکی فراوانی را با خود به ارمغان آورده است که از جملۀ آنها می توان به یادگیری الکترونیک، بانکداری الکترونیک، دولت الکترونیک، شهروندی الکترونیک، مدیریت الکترونیک روابط با مشتری، تدارکات الکترونیک و بالاخره تجارت الکترونیک و در مجموع زندگی الکترونیک اشاره کرد[بقائی راوری، مقدّسی، ۱۳۸۶، ص۸۴].
تجارت الکترونیک: تجارت الکترونیک عبارت است از هر مبادله ای که از طریق یک شبکۀ کامپیوتری انجام می شود و شامل انتقال مالکیت یا حقوق استفاده از کالاها یا خدمات، می شود. تجارت الکترونیک منجر به توانایی انجام مبادلات کالا و خدمات بین دو موجودیت با استفاده از ابزارهای الکترونیکی(مانند کامپیوتر و شبکه) می شود[خداداد حسینی، فتحی، ۱۳۸۱، ص۱۵۲].
تجارت الکترونیک را می توان انجام هرگونه امور تجاری و بازرگانی بصورت مستقیم و از طریق شبکه اینترنت بیان کرد. یا اینکه تجارت الکترونیک نامی عمومی برای گسترده ای از نرم افزارها و سیستم هاست که خدماتی نظیر جستجوی اطلاعات و مدیریت تبادلات را در بر می گیرد. یا تجارت الکترونیک عبارت از مبادله تجاری بدون استفاده از کاغذ است[صالحی صدقیانی، دهقان، ۱۳۸۴،صص۶۸-۶۷].
“چافی” تجارت الکترونیکی را خرید و فروش با استفاده از اینترنت می داند و یا “هیرتسو” آن را فن آوری پردازش و مجموعه ای از عملیات می داند که از طریق شبکه انجام می گیرد[صالحی صدقیانی، دهقان، ۱۳۸۴، ص۹۴].
ارکان و عناصر اصلی تجارت الکترونیکی: با توجّه به تعریفی که از تجارت و چهارچوب آن داریم می توان گفت در هر تجارت و داد و ستدی در حالت کلّی عناصر و فعّالیتهای زیر مشاهده می شوند[صالحی صدقیانی، اخوان، ۱۳۸۴، ص۷۹-۷۸]:
- خریدار(مشتری): که خواستار محصول و یا خدمت و یا اطلاعات می باشد.
- فروشنده: که عرضه کننده محصول و یا خدمت مورد مطالبه می باشد.
- کالا و یا خدمت مورد معامله
- محیط تجارت: که معمولاً مکان فیزیکی انجام تجارت می باشد.
- قوانین و توافقات: که شامل نحوه قیمت گذاری، تقسیم هزینه ها و… می باشد.
- واسطه: که در بعضی مواقع به منظور اتّصال مناسب طرفین داد و ستد مورد نیاز است.
- پرداخت وجه: که مربوط به فعّالیتهای لازم برای مشخص نمودن چگونگی نحوه پرداخت وجه توسط خریدار کالا و یا خدمات است.
- تحویل کالا: که فعّالیتهای مربوط به ارسال کالا و یا خدمات به خریدار را شامل می شود.
آمادگی الکترونیکی: معیاری است که ضرفیت کشورها را برای مشارکت در اقتصاد دیجیتالی اندازه می گیرد. معیارهایی که در این ارزیابی مورد استفاده قرار گرفته اند عبارتند از:
- اتّصال(connectivity): آیا دسترسی و استفاده از شبکه ها آسان و مهیّا است؟
- رهبری الکترونیکی(E-Leadership): آیا E- Readiness یک اوّلویت ملّی است؟
- امنیت اطلاعات(Information Security): آیا می توان به پردازش و ذخیره اطلاعات شبــکه ای اعتماد کرد؟
- سرمایه انسانی(Human Capital): آیا نیروی انسانی قابل برای پشتیبانی از کسب و کار الکترونیکی و ساخت یک جامعه مبتنی بر دانش وجود دارد؟
- جو کسب و کار(E- Business Climate): سهولت انجام کسب و کار الکترونیک به چه میزان است؟[علی احمدی، ابراهیمی، ۱۳۸۳، ص۴۹].
انواع تجارت الکترونیک:
۱- تجارت B2B: اوّلین روش خرید و فروش و معاملات الکترونیکی است و هنوز هم طبق آخرین آمار بیشترین عایدی را کسب می کند. B2B در جایی استفاده می گردد که بخواهیم خرید و فروش عمده را بکمک تجارت الکترونیکی انجام و خارج از حیطه خرده فروشان عمل نمائیم.
۲- تجارت B2C: بیشترین سهم در انجام B2C را خرده فروشی تشکیل می دهد. این نوع تجارت با گسترش وب به سرعت افزایش یافته و اکنون به راحتی می توان انواع و اقسام کالاها را از طریق اینترنت خریداری کرد. در تجارت B2C در یک طرف تولید کننده یا فروشنده و در طرف دیگر خریدار قرار دارد.
۳- تجارت C2C: در این مدل، مزایده ها و مناقصههای کالا از طریق اینترنت انجام می گیرد. مدل C2C شبیه به نیازمندیهای طبقه بندی شده یک روزنامه و یا یک دکه در بازار دست دوّم یا سمساری است. ایده اصلی این مدل در این است که مصرف کنندگان با یکدیگر، بدون واسطه به خرید و فروش بپردازند.
۴- تجارت A2B : این نوع تجارت شامل کلیّه تراکنشهای تجاری و مالی بین شرکتها و سازمانهای دولتی است. تأمین نیازهای دولت توسط شرکتها و پرداخت عوارض و مالیاتها از جمله مواردی است که می توان در این نوع گنجاند[اعرابی، سرمد سعیدی، ۱۳۸۳، ص۱۳] .
بازاریابی الکترونیکی: بازاریابی برای تبادل(تجارت) غیر مستقیم کالاها تحت عنوان بازاریابی الکترونیکی بیان می شود که نشان دهندۀ خرید اتوماتیک و تبادل الکترونیکی فروش در بازار است[علی احمدی، حورعلی، ۱۳۸۴، ص۹۶].
بانکداری الکترونیک: یکی از الزامات گسترش تجارت الکترونیکی، تقویت بانکداری الکترونیکی است که به اقدامات اساسی در ایران نیاز دارد. همچنین از نظر بیمه الکترونیکی و بورس الکترونیکی فعّالیتهایی شروع شده است ولی اقدامات جدی را می طلبد.
دولت الکترونیک: هماهنگ کردن کارهای دولت الکترونیکی، مؤلّفه مهم و اساسی تجارت الکترونیکی است. بر اساس گزارش آنکتاد در سال۲۰۰۲ دولتها می توانند دستیابی به راهبرد تجارت الکترونیکی را تسهیل نمایند و در توسعه اهداف زیر مشارکت داشته باشند: کارآیی، ایجاد رقابت، شفّافیت، فراهم سازی الکترونیکی و… [دژپسند، ۱۳۸۲، ص۳۹]. ارقام حاکی از آن است که زمینه های یکپارچه سازی در دولت الکترونیک، بسیار ضعیف است و نیازمند توجّه جدّی می باشد[کیهانی پور، زارع بیدکی، محمودی، آزاد نیا، ۱۳۸۵، ص۸]. ابتکارات مربوط به دولت الکترونیکی و حکومت الکترونیک می تواند به صورت بالقوه اثرات سازمانی مهمّی را از طریق سه عامل زیر بوجود آورد[باوارید، ۲۰۰۴، ص۷۳]
منبع: marketingarticles.ir