توانبخشي : توانبخشي مجموعه اي است كه اقداماتي هدفمند را ، در جهت قادرسازي شخص معلول، به منظور دست يابي به سطح نهايي توانايي و عملكرد جسمي، حسي، ذهني رواني، اجتماعي و حفظ اين توانايي ها انجام مي دهد.
كم توان ذهني: به افرادي اطلاق مي گردد كه بر اثر ايجاد نارسائي و نقص در كنش مغز دچار حدي از كم تواني ذهني گرديده اند. در نتيجه قادر به انجام امور شخصي و تكاليف اجتماعي خود در مقايسه با همسالان و افراد مشابه خود نمي باشند.
خدمات توانبخشي براي كم توانان ذهني:
به مجموعه اي از اقدامات توانپزشكي و توانبخشي آموزشي، حرفه اي و اجتماعي گفته مي شود كه موجبات استقلال نسبي افراد ناتوان و معلول را در جامعه فراهم مي نمايد و سبب بازگشت مجدد آنان به جامعه و استفاده مساوي از فرصت هاي مختلف اجتماعي، شغلي، آموزشي و اقتصادي در مقايسه با افراد سالم مي گردد.
انواع مراكز ارائه خدمات توانبخشي به كم توانان ذهني:
1. مراكز روزانه آموزشي و توانبخشي زير 14 سال:
اين مراكز به كم توانان ذهني زير 14 سال واجدشرايط آموزش و توانبخشي با بهره هوشي تربيت پذير و آموزش پذير كه امكان استفاده از مدارس كودكان استثنايي را ندارند خدمات ارائه مي كنند كه تعداد 26 مركز در استان تهران بااين نوع مجوز در حال فعاليت است.
هدف در اين مراكز ، انجام برنامه ويژه اي است كه مي تواند نيازهاي آموزشي خاص كودكان معلول از طريق اقداماتي نظير روانشناسي، كاردرماني، گفتاردرماني و آموزشهاي پيش دبستاني را برآورده سازد. براي چنين كاري ممكن است ابزارهاي خاص، روشهاي آموزش و تجهيزات ويژه مورد نياز باشد.
يك رويكرد منظم آموزشي براي
کودكان كم توان ذهني داراي 3 مرحله است:
1- انتخاب هدف آموزشي
2- انتخاب روش آموزشي مناسب
3- ارزشيابي پيشرفت برنامه
2. مراكز روزانه آموزش و توانبخشي حرفه اي كم توانان ذهني بالاي 14 سال
اين مراكز به كم توانان ذهني بالاي 14 سال واجدشرايط آموزشهاي فني و حرفه اي همراه با خدمات توانبخشي با بهره هوشي تربيت پذير بالا و آموزش پذير خدمات ارائه مي كنند كه تعداد 30 مركز در استان تهران با اين نوع مجوز در حال فعاليت است.
هدف از آموزش و توانبخشي حرفه اي بالا بردن توانايي هاي اين گروه از كم توانان ذهني در رساندن آنان به حداكثر توانايي در جهت زندگي مستقل و مطلوب در خانه و جامعه و كسب عقل معاش مي باشد.
به طوري كه با ارائه آموزشهاي عملي به طور مداوم زمينه پرورش قواي فكري و جسمي در آنها فراهم گردد. اينگونه مراكز آموزشهاي خود را حول 4 محور (پرورش مهارتهاي حرفه اي – پرورش مهارتهاي آموزشي – پرورش مهارتهاي اجتماعي – پرورش مهارتهاي فردي ) ارائه خواهد داد.
1-2) مراكز توانبخشي حرفه اي (آموزشي حمايتي)
هدف از فعال نمودن اين مراكز ارتقا توانايي ها و كسب مهارت حرفه اي افراد كم توان ذهني حمايتي به منظور دستيابي به زندگي مستقل و مطلوب است.
درحقيقت ، هدف از آموزش و توانبخشي حرفه اي در اين مراكز، حمايت از افراد معلولي است كه توانايي اشتغال در شرايط عادي جامعه را ندارد، با ارائه آموزشهاي عملي به صورت مداوم، زمينه پرورش قواي فكري و جسمي در آنان فراهم مي گردد.
3. مراكز توانبخشي و نگهداري شبانه روزي معلولان ذهني بالا و زير 14 سال:
اين مراكز كم توانان ذهني بالا و زير 14 سال واجد شرايط را نگهداري و خدمات توانبخشي ، مراقبتهاي اوليه پزشكي و پرستاري به صورت شبانه روزي ارائه مي دهد.
به تعداد 11 مركز زير 14 سال و تعداد 25 مركز بالاي 14 سال در استان تهران با اين نوع مجوز در ال فعاليت است.
معلولان واجد شرايط نگهداري در اين گونه مراكز كساني هستند كه ميزان بهره هوشي آنها كمتر از 25 باشد.
هدف اين مراكز ارائه خدمات مراقبتي پرستاري توانپزشكي و توانبخشي به منظور حفظ سلامت و جلوگيري از توسعه عوارض معلوليت و محدوديت هاي ناشي از آن، كمك به ارتقا سطح سلامت و پيشگيري از معلوليتهاي ثانويه انجام مي پذيرد.
4. ارائه خدمات توانبخشي در منزل به كم توانان ذهني:
اين فعاليت به ارائه خدمات توانبخشي (فيزيوتراپي، كاردرماني، گفتاردرماني، روانشناسي، مددكاري، پرستاري، پزشكي) در محل زندگي معلول ذهني (ترجيحاً معلولان شديد و خيلي شديد) اطلاق مي گردد. كه هدف آن در دسترس نمودن خدمات توانبخشي براي معلولان ذهني مي باشد.
ساير خدمات:
طرح LSE
آموزش مهارتهاي زندگي L.S.E كه يكي از مهمترين فعاليتها و برنامه ها در حوزه توانبخشي معلولين ذهني است و در اكثر مراكز بالاي 14 سال اجرا شده عبارت است از مجموعه مهارتهايي كه به منظور ارتقاء توانايي هاي زيستي، رواني، اجتماعي و عملكردي افراد تعريف و مهيا شده است و فرد را قادر مي سازد كه به طور مؤثر با كشمكش هاي زندگي روبرو و در نهايت آموزش مهارتهاي زندگي براي معلولين ذهني يك روش پيشگيرانه است و از ايجاد رفتارهاي آسيب رسان به بهداشت و سلامت جلوگيري نموده و موجب ارتقاء سطح سلامت رواني فرد معلول است.
طرح توانبخشي مبتني برجامعه (CBR)
با توجه به اينكه اجراي برنامه هاي توانبخشي با رويكرد مشاركتي و حضور فعال معلول و خانواده وي در برنامه هاي توانبخشي و مبتني برجامعه بودن برنامه ها، اثربخشي آنها را تكميل مي نمايد، مشاركت فرد معلول، خانواده و جامعه محلي و ملي يكي از اصول مهم در توانبخشي معلولين مي باشد.
همچنين با توجه به نقش مهم و مؤثر آموزش همگاني در تمامي سطوح توانبخشي و افزايش اطلاع رساني و آگاه سازي فرد معلول، خانواده و جامعه (دولتهاي محلي و منطقه اي و ملي و سازمانهاي غيردولتي ، متخصصين و ...) در درمان و توانبخشي گروههاي مختلف معلولين، مي توان به اين نتيجه دست يافت كه دستيابي امل به اهداف والاي توانبخشي ميسر نيست مگر در سواي اجراي توانبخشي مبتني بر جامعه كه يكي از رويكردهاي نوين و در حال اجرا در تمامي برنامه هاي توانبخشي مي باشد.
كم توان ذهني: به افرادي اطلاق مي گردد كه بر اثر ايجاد نارسائي و نقص در كنش مغز دچار حدي از كم تواني ذهني گرديده اند. در نتيجه قادر به انجام امور شخصي و تكاليف اجتماعي خود در مقايسه با همسالان و افراد مشابه خود نمي باشند.
خدمات توانبخشي براي كم توانان ذهني:
به مجموعه اي از اقدامات توانپزشكي و توانبخشي آموزشي، حرفه اي و اجتماعي گفته مي شود كه موجبات استقلال نسبي افراد ناتوان و معلول را در جامعه فراهم مي نمايد و سبب بازگشت مجدد آنان به جامعه و استفاده مساوي از فرصت هاي مختلف اجتماعي، شغلي، آموزشي و اقتصادي در مقايسه با افراد سالم مي گردد.
انواع مراكز ارائه خدمات توانبخشي به كم توانان ذهني:
1. مراكز روزانه آموزشي و توانبخشي زير 14 سال:
اين مراكز به كم توانان ذهني زير 14 سال واجدشرايط آموزش و توانبخشي با بهره هوشي تربيت پذير و آموزش پذير كه امكان استفاده از مدارس كودكان استثنايي را ندارند خدمات ارائه مي كنند كه تعداد 26 مركز در استان تهران بااين نوع مجوز در حال فعاليت است.
هدف در اين مراكز ، انجام برنامه ويژه اي است كه مي تواند نيازهاي آموزشي خاص كودكان معلول از طريق اقداماتي نظير روانشناسي، كاردرماني، گفتاردرماني و آموزشهاي پيش دبستاني را برآورده سازد. براي چنين كاري ممكن است ابزارهاي خاص، روشهاي آموزش و تجهيزات ويژه مورد نياز باشد.
يك رويكرد منظم آموزشي براي
کودكان كم توان ذهني داراي 3 مرحله است:
1- انتخاب هدف آموزشي
2- انتخاب روش آموزشي مناسب
3- ارزشيابي پيشرفت برنامه
2. مراكز روزانه آموزش و توانبخشي حرفه اي كم توانان ذهني بالاي 14 سال
اين مراكز به كم توانان ذهني بالاي 14 سال واجدشرايط آموزشهاي فني و حرفه اي همراه با خدمات توانبخشي با بهره هوشي تربيت پذير بالا و آموزش پذير خدمات ارائه مي كنند كه تعداد 30 مركز در استان تهران با اين نوع مجوز در حال فعاليت است.
هدف از آموزش و توانبخشي حرفه اي بالا بردن توانايي هاي اين گروه از كم توانان ذهني در رساندن آنان به حداكثر توانايي در جهت زندگي مستقل و مطلوب در خانه و جامعه و كسب عقل معاش مي باشد.
به طوري كه با ارائه آموزشهاي عملي به طور مداوم زمينه پرورش قواي فكري و جسمي در آنها فراهم گردد. اينگونه مراكز آموزشهاي خود را حول 4 محور (پرورش مهارتهاي حرفه اي – پرورش مهارتهاي آموزشي – پرورش مهارتهاي اجتماعي – پرورش مهارتهاي فردي ) ارائه خواهد داد.
1-2) مراكز توانبخشي حرفه اي (آموزشي حمايتي)
هدف از فعال نمودن اين مراكز ارتقا توانايي ها و كسب مهارت حرفه اي افراد كم توان ذهني حمايتي به منظور دستيابي به زندگي مستقل و مطلوب است.
درحقيقت ، هدف از آموزش و توانبخشي حرفه اي در اين مراكز، حمايت از افراد معلولي است كه توانايي اشتغال در شرايط عادي جامعه را ندارد، با ارائه آموزشهاي عملي به صورت مداوم، زمينه پرورش قواي فكري و جسمي در آنان فراهم مي گردد.
3. مراكز توانبخشي و نگهداري شبانه روزي معلولان ذهني بالا و زير 14 سال:
اين مراكز كم توانان ذهني بالا و زير 14 سال واجد شرايط را نگهداري و خدمات توانبخشي ، مراقبتهاي اوليه پزشكي و پرستاري به صورت شبانه روزي ارائه مي دهد.
به تعداد 11 مركز زير 14 سال و تعداد 25 مركز بالاي 14 سال در استان تهران با اين نوع مجوز در ال فعاليت است.
معلولان واجد شرايط نگهداري در اين گونه مراكز كساني هستند كه ميزان بهره هوشي آنها كمتر از 25 باشد.
هدف اين مراكز ارائه خدمات مراقبتي پرستاري توانپزشكي و توانبخشي به منظور حفظ سلامت و جلوگيري از توسعه عوارض معلوليت و محدوديت هاي ناشي از آن، كمك به ارتقا سطح سلامت و پيشگيري از معلوليتهاي ثانويه انجام مي پذيرد.
4. ارائه خدمات توانبخشي در منزل به كم توانان ذهني:
اين فعاليت به ارائه خدمات توانبخشي (فيزيوتراپي، كاردرماني، گفتاردرماني، روانشناسي، مددكاري، پرستاري، پزشكي) در محل زندگي معلول ذهني (ترجيحاً معلولان شديد و خيلي شديد) اطلاق مي گردد. كه هدف آن در دسترس نمودن خدمات توانبخشي براي معلولان ذهني مي باشد.
ساير خدمات:
طرح LSE
آموزش مهارتهاي زندگي L.S.E كه يكي از مهمترين فعاليتها و برنامه ها در حوزه توانبخشي معلولين ذهني است و در اكثر مراكز بالاي 14 سال اجرا شده عبارت است از مجموعه مهارتهايي كه به منظور ارتقاء توانايي هاي زيستي، رواني، اجتماعي و عملكردي افراد تعريف و مهيا شده است و فرد را قادر مي سازد كه به طور مؤثر با كشمكش هاي زندگي روبرو و در نهايت آموزش مهارتهاي زندگي براي معلولين ذهني يك روش پيشگيرانه است و از ايجاد رفتارهاي آسيب رسان به بهداشت و سلامت جلوگيري نموده و موجب ارتقاء سطح سلامت رواني فرد معلول است.
طرح توانبخشي مبتني برجامعه (CBR)
با توجه به اينكه اجراي برنامه هاي توانبخشي با رويكرد مشاركتي و حضور فعال معلول و خانواده وي در برنامه هاي توانبخشي و مبتني برجامعه بودن برنامه ها، اثربخشي آنها را تكميل مي نمايد، مشاركت فرد معلول، خانواده و جامعه محلي و ملي يكي از اصول مهم در توانبخشي معلولين مي باشد.
همچنين با توجه به نقش مهم و مؤثر آموزش همگاني در تمامي سطوح توانبخشي و افزايش اطلاع رساني و آگاه سازي فرد معلول، خانواده و جامعه (دولتهاي محلي و منطقه اي و ملي و سازمانهاي غيردولتي ، متخصصين و ...) در درمان و توانبخشي گروههاي مختلف معلولين، مي توان به اين نتيجه دست يافت كه دستيابي امل به اهداف والاي توانبخشي ميسر نيست مگر در سواي اجراي توانبخشي مبتني بر جامعه كه يكي از رويكردهاي نوين و در حال اجرا در تمامي برنامه هاي توانبخشي مي باشد.