Ever Green
متخصص بخش پزشکی
با رایج ترین قرص های ضددیابت که برای کنترل قند خون در دیابت نوع 2 مصرف می شوند، آشنا شوید
یکی از شایع ترین پرسش های دیابتی ها، پرسش درباره انواع داروهای ضددیابت است. بیشتر دیابتی ها دوست دارند بدانند کدام دارو جدیدتر است و کدام دارو کم عارضه تر.
منظور از قرص های جدید ضددیابت، داروهای نسل جدیدند که در حال حاضر در بازار (در ایران و خارج از ایران) وجود دارند. در این مطلب، از ذکر نام تجاری (برند) دارو خودداری و به ذکر نام ژنریک داروها اکتفا می کنم. البته بدیهی است که انتخاب نوع دارو به عهده پزشک معالج شما است و این اطلاعات صرفا جهت بالا بردن سطح آگاهی عمومی شما در این زمینه است.
قرص های ضددیابت صرفا به منظور کنترل قند خون در دیابت نوع 2 مصرف می شوند. درمان دیابت نوع 2 در درجه اول، اصلاح شیوه زندگی است؛ چون دیابت نوع 2، اساسا یک بیماری وابسته به شیوه زندگی است.
اگر اصلاح شیوه زندگی، مقدور یا موثر نباشد؛ آن گاه باید از داروهای خوراکی ضد دیابت استفاده نمود و اگر این داروها هم نتوانند قندخون را کنترل کنند و یا دیابت نوع 2، با عوارض همراه شود آن گاه ناچار هستیم به جای قرص از انسولین استفاده کنیم.
بیمارانی موفق هستند که از همان ابتدا با اصلاح شیوه زندگی خود از حداقل دارو استفاده کنند و خود را وابسته به داروها نکنند. کنترل وزن، الگوی تغذیه صحیح، تحرک جسمانی، ورزش، ترک سیگار، کنترل فشار خون و ترک عادات و رفتارهای پُرخطر، می تواند ما را از داروهای ضد دیابت نوع 2، بی نیاز کند.
قرص‌های ضد دیابت، بدون استثنا دارای عوارض جانبی هستند. داروهای ضد دیابت پُرمصرف به گروه‌های زیر تقسیم می شوند:
سولفونیل اوره ها
این گروه، قدیمی ترین داروهای ضد دیابت محسوب می شوند. تولازاماید، اولین دارویی است که برای دیابت نوع 2 به جامعه پزشکی عرضه شد (سال 1950). تولبوتاماید، کلرپروپاماید و استوهگزاماید به تدریج وارد بازار شدند. کلروپروپاماید در سه تا چهار دهه پیش، روی قلم پزشکان و جزو پُرمصرف ترین داروهای ضددیابت بود. خود من، خاطرات زیادی از عوارض این دارو دارم (مثل افت قند خون که ساعت ها یا روزها طول می کشید و حتی به بستری شدن، منجر می شد.) داروهای سولفونیل اوره نسل جدید شامل گلی پی زاید، گلی می پی راید، گلی بوراید، گلی بن کلاماید و... هستند که با اسامی تجارتی (براند) مختلفی در بازار ایران موجود هستند؛ یا ساخت داخل و یا به صورت وارداتی. پُرمصرف ترین این گروه از داروها، همان گلی بن کلاماید است.
مکانیسم اثر این داروها از طریق تحریک سلول های بتا و ترشح انسولین است. دارو باید قبل از غذا مصرف شود. دو عارضه مهم دارو، یکی افت قند خون(هیپوگلیسمی) و دیگری اضافه وزن است. بعد از چند سال، دارو بی اثر خواهد شد و سلول های بتا دیگر به دارو جواب نمی دهند. برای چاق ها، داروی مناسبی نیست. به صورت قرص های پنج میلی گرم در ایران ساخته شده است. سولفونیل اوره‌های نسل اول امروزه مصرف نمی شوند مگر در موارد خاص و با عادت بیمار به آن ها.
بی گوانیدها
پُرمصرف ترین داروی این گروه، همان متفورمین است. این دارو، اولین داروی انتخابی در دیابت نوع 2، به ویژه در چاق ها است. به خاطر دارم که این دارو در چند دهه قبل وارد بازار شد ولی بعد از مدتی توسط FDA جمع آوری شد و در سال های اخیر مجددا مورد تایید قرار گرفت. متفورمین، افت قند خون(هیپوگلیسمی) نمی دهد و چاق نمی کند و حتی برعکس، لاغر هم می کند. مصرف متفورمین ممکن است چربی بد (LDL) و تری گلیسرید را هم پایین بیاورد. تهوع، اسهال، سوءهاضمه از عوارض نسبتا متداول و اسیدوز لاکتیک از عوارض نادر ولی مهلک این دارو محسوب می شود. علت جمع آوری متفورمین و فن فورمین در چند دهه قبل، همین عارضه اسیدوز لاکتیک بود. این عارضه امروزه خیلی به ندرت ممکن است دیده شود. مصرف دارو بعد از مصرف غذا است. انواع آهسته و معمولی آن، به اسامی تجارتی مختلف و با قدرت مختلف وجود دارد. در ایران هم به صورت قرص های 500 و 1000 میلی گرمی و با نام‌های تجاری گوناگون، ساخت کارخانجات داخلی و وارداتی هم اکنون موجود است. متفورمین فعلا داروی خط اول درمان در دیابت نوع 2 محسوب می شود.
مکانیسم اثر دارو، از طریق کاهش تولید گلوگز در کبد، کاهش مقاومت به انسولین و افزایش سوخت گلوکز در بافت های محیطی است. یکی از نکات جالب در ارتباط با متفورمین، کاربرد آن در سایر بیماری ها است؛ مانند تخمدان پلی کیستیک، القای تخمک گذاری، چاقی و حتی بعضی سرطان ها که هیچ کدام به طور قطع و یقین به اثبات نرسیده و تنها در دیابت نوع 2، این دارو همچنان یکه تاز است.
مهارکنندگان آنزیم گوارشی
آلفاگلوکوزیداز، آنزیم مخصوصی است که موجب جذب گلوکز از روده می شود. داروهای مهارکننده این آنزیم می توانند قند خون را کاهش دهند و از جذب گلوکز، جلوگیری کنند. معروف ترین و قدیمی ترین آن ها آکاربوز است که با نام های تجارتی مختلف در ایران موجود است. دارو باید با اولین لقمه غذا مصرف شود تا بتواند جذب گلوکز در روده ها را کُند نماید. غالبا همراه با سایر داروها تجویز می شود. دو عارضه شایعه این داروها،اسهال و سوءهاضمه (نفخ) می باشد. میگ لیتول، ترکیب جدیدتری از این گروه است. از 25 میلی گرم شروع و تدریجا هر چهار تا شش هفته، 25 میلی گرم در روز اضافه می شود.
تیازولیدیندایون‌ها (TZD)
این داروها حساسیت عضلات و بافت چربی را نسبت به اثر انسولین بالا می برند. همچنین ممکن است چربی خوب (HDL) را اندکی افزایش دهند ولی به همان نسبت ممکن است چربی بد (LDL) را نیز بالا ببرند. اضافه وزن و ادم یا خیز (تجمع آب زیر پوست) از عوارض شناخته شده این داروها است. نارسایی قلب و حتی حمله قلبی با این داروها گزارش شده و به همین علت، در سال 2007، اداره نظارت بر غذا و داروی آمریکا، رسما هشدار داد که " روزی گلیتازون " ممکن است موجب حمله قلبی و حتی مرگ شود. ضایعات کبدی شدید نیز گزارش شده است. دو ترکیب دارویی با نام ژنریک روزی گلیتازون و پیوگلیتازون در این گروه معروف تر هستند. در ایران دو نام تجارتی از این داروها به صورت قرص‌های 15، 30 و 45 میلی گرمی موجود است. اثر عمده این داروها، کاهش مقاومت به انسولین، افزایش جذب گلوکز در بافت‌ها و کاهش جزیی در تولید گلوکز توسط کبد است.
مگلی تینایدها
این دسته دارویی موجب تحریک لوزالمعده و ترشح بیشتر انسولین می شوند ولی زمانی موثر هستند که قبل از غذا خورده شوند. اگر قرار نیست یک وعده غذا صرف شود، دارو نیز نباید مصرف شود. رپاگلی ناید و ناتگلی ناید دو فرآورده ژنریک از این گروه هستند که با دو نام تجارتی معروف به صورت وارداتی در بازار ایران موجودند، با نام ژنریک رپاگلی ناید. اگر همراه با سولفونیل اوره مصرف شوند، خطر افت قند خون مضاعف خواهد شد زیرا هر دو دارو، ترشح انسولین را تحریک و اثر یکدیگر را تقویت می کنند. مصرف الکل همراه با این قبیل داروها، خطر افت قند را خیلی بالا می برد. این قرص ها با قدرت 5/0، 1 و 2 میلی گرمی تهیه شده است.
مهارکنندگان آنزیم DPP-4
آنزیمی به نام دی پپتیدیل پپتیداز – 4 یا DPP-4 در بافت‌ها وجود دارد که قادر است GLP-1 را تخریب و بلااثر کند.
GLP-1 یا پپتید شبه گلوکاگن شماره 1 ماده‌ای است پروتئینی که برخلاف گلوکاگن، قادر است قند خون را کاهش دهد.آنزیم یاد شده مزاحم و مانعGLP-1 می باشد و لذا به محض ظاهر شدن GLP-1 در جریان خون، توسط آنزیم DPP-4، تخریب و ناپدید می شود. داروهای مهارکننده این آنزیم با آن مقابله کرده و GLP-1 را همچنان فعال نگه می دارند و از این طریق قند خون کنترل می شود. این دارو بسیار جدید است و یک نام ژنریک و معروف آن، سیتاگلی پتین (فسفات) است که در بازار اروپا و آمریکا هم اکنون با یک براند تجارتی معروف موجود است. این دارو همراه با سایر داروهای خوراکی و یا به تنهایی تجویز می شود. مختص دیابت نوع 2 است. قرص های این دارو در کشور انگلیس مثلثی شکل و صورتی رنگ است تا با سایر قرص ها اشتباه نشود. سیتاگلی پتین ها، در واقع تقویت کننده این کرتین ها هستند.
این کرتین ها به هر ماده‌ای در بدن گفته می شود که بتواند ترشح انسولین را تحریک و اثر آن را تقویت کند مانند GLP-1 که یک این کرتین است. اثر دارو فقط زمانی است که قند بالا می رود و لذا هیپوگلیسمی نمی دهد. هر ساعت از روز بدون توجه به زمان مصرف غذا، تجویز می شود و سه بار در روز. دوز دقیق دارو را باید از پزشک معالج خود بپرسید زیرا به عوامل مختلفی بستگی دارد. قرص های یک صد میلی گرمی دارد. گران است و مصرف آن تا 250 دلار در ماه هزینه دارد (در مقایسه با متفورمین که بین 4 تا 78 دلار است).
عفونت دستگاه تنفس فوقانی، گلو درد و اسهال از عوارض شناخته شده این دارو است. سایر آثار جانبی آن در آینده برملا خواهد شد. هر داروی جدیدی، هرچه قدر لوکس و معروف هم باشد، دال بر خوب بودن آن نیست. به شگردهای شرکت های دارویی بین المللی توجه داشته باشید. داروی دیگر از این گروه ویلدارگلی پتین است. تقریبا تمام داروهای خوراکی ضددیابت ممکن است عوارض کبدی بدهند لذا آزمون های کبدی باید حتما پایش شود.
دو داروی بسیار جدید و تزریقی که اخیرا توسط FDA تایید شده‌اند:
* پرام لینتاید: با یک نام تجارتی معروف اکنون در بازار موجود است. پرام لینتاید، چیزی نیست جز همان هورمون آمیلین. آمیلین به همراه انسولین و گلوکاگن از سلول های بتا ترشح می شود و همراه با تزریق انسولین موثر است و تزریق آن، A1C را پایین می آورد. در تیپ 1 و 2 همراه با انسولین تزریق می شود لیکن با ویال انسولین نباید مخلوط شود. تهوع از عوارض این دارو است. این دارو جدید است و هنوز تجربه کافی در مورد آن وجود ندارد. حداکثر دوز آن 120 میکروگرم قبل از صبحانه است.
مقلدهای این کرتین: در سواحل جنوبی آمریکای شمالی، نوعی سوسمار عظیم الجثه زندگی می کند که نیش آن خطرناک و سمی است. بزاق این جانور، حاوی ماده‌ای است که قندخون را کاهش می دهد. این ماده، اثرات این کرتین را تقلید می کند. این کرتین ها، همان هورمون های تنظیم کننده قندخون هستند مانند انسولین، گلوکاگن و GLP-1 و... ماده‌ای که از بزاق این سوسمار غول پیکر استخراج گردیده است EXENATIDE نامگذاری شده است.
اگزناتاید، اولین دارویی است که از این گروه شناسایی و با همین نام ژنریک عرضه شده و توسط FDA در سال 2007 مورد تایید قرار گرفته است. این دارو مختص دیابت نوع 2 است و در بیمارانی مصرف می شود که با رژیم غذایی و داروهای خوراکی ضد دیابت، از کنترل قندخون شان عاجز هستند. دو بار در روز، قبل از صبحانه و شام به صورت تزریقی تجویز می شود؛ مثل انسولین.
اگزناتاید، ترشح انسولین را تحریک و ترشح گلوکاگن را مهار می کند و به این ترتیب قندخون را کاهش می دهد. همچنین زمان تخلیه معده را کند و احساس گرسنگی را کم و احساس سیری را زیاد می کند. دارو را می توانید به متفورمین یا سولفونیل اوره اضافه کنید ولی معمولا همراه با انسولین مصرف نمی شود. تاثیر دارو در کنترل قند و کاهش هموگلوبین A1C چشم گیر است. تهوع و اسهال خفیف، تنها عوارض دارو است. همراه با سولفونیل اوره ممکن است افت قندخون بدهد ولی همراه با متفورمین هیپوگلیسمی نمی دهد. اگزناتاید چاق نمی کند و در نارسایی کلیه، ممنوع است. پانکراتیت حاد و مهلک با مصرف این دارو گزارش شده است.
... و این داستان ادامه دارد
باید خاطرنشان ساخت که هر روز داروی جدیدی توسط شرکت های دارویی تولید و به بازار مصرف عرضه می شود(هر دم از این باغ بری می رسد/ تازه تر از تازه تری می رسد)
هر دارویی که جدیدتر، لوکس تر، شیک تر و گران تر باشد، لزوما بهتر نیست.
شرکت های بزرگ داروسازی می دانند با صرف هزینه های سرسام آور، چگونه از یک فرآورده معمولی و جدید یک معجزه گر بسازند. هر داروی جدید وقتی به جامعه پزشکی معرفی می شود، در ابتدا با ابراز احساسات و اقبال پزشکان مواجه شده و تا چند سال دوران ماه عسل خود را می گذراند. لیکن بعد از چند سال یا چند دهه، عوارض آن آشکار می شود. بیش از یک قرن است که آسپیرین را می شناسیم و به مزایای آن پی برده ایم و با خواص متعدد آن از یک مُسکن و ضدالتهاب و ضدتب معمولی گرفته تا خاصیت ضد‌سرطانی آن آشنا هستیم ولی عارضه معروف آن را که خون ریزی است، در سال های اخیر شناخته ایم و سال های متمادی از این عارضه خطرناک غافل بوده ایم و چه بسا صدها انسان جان خود را به علت همین عارضه از دست داده باشند.
داروها به منزله انسان ها هستند. برای شناخت آن ها، سال های متمادی وقت و فرصت و تجربه و آزمون و خطا لازم است. دارویی خوب است که ساده، شناخته شده، ارزان و در دسترس باشد و پزشک و بیمار با آن دارو اخت و مانوس شده باشند.
به هر تقدیر نباید فراموش کنیم که پزشکی، یک علم خشک و منجمد نیست. پزشکی یک فن است، یک هنر است و پزشک، یک هنرمند. به علاوه، علم پزشکی، علمی است دایما در حال تغییر و تحول و حرکت رو به جلو.
یکی از شایع ترین پرسش های دیابتی ها، پرسش درباره انواع داروهای ضددیابت است. بیشتر دیابتی ها دوست دارند بدانند کدام دارو جدیدتر است و کدام دارو کم عارضه تر.
منظور از قرص های جدید ضددیابت، داروهای نسل جدیدند که در حال حاضر در بازار (در ایران و خارج از ایران) وجود دارند. در این مطلب، از ذکر نام تجاری (برند) دارو خودداری و به ذکر نام ژنریک داروها اکتفا می کنم. البته بدیهی است که انتخاب نوع دارو به عهده پزشک معالج شما است و این اطلاعات صرفا جهت بالا بردن سطح آگاهی عمومی شما در این زمینه است.
قرص های ضددیابت صرفا به منظور کنترل قند خون در دیابت نوع 2 مصرف می شوند. درمان دیابت نوع 2 در درجه اول، اصلاح شیوه زندگی است؛ چون دیابت نوع 2، اساسا یک بیماری وابسته به شیوه زندگی است.
اگر اصلاح شیوه زندگی، مقدور یا موثر نباشد؛ آن گاه باید از داروهای خوراکی ضد دیابت استفاده نمود و اگر این داروها هم نتوانند قندخون را کنترل کنند و یا دیابت نوع 2، با عوارض همراه شود آن گاه ناچار هستیم به جای قرص از انسولین استفاده کنیم.
بیمارانی موفق هستند که از همان ابتدا با اصلاح شیوه زندگی خود از حداقل دارو استفاده کنند و خود را وابسته به داروها نکنند. کنترل وزن، الگوی تغذیه صحیح، تحرک جسمانی، ورزش، ترک سیگار، کنترل فشار خون و ترک عادات و رفتارهای پُرخطر، می تواند ما را از داروهای ضد دیابت نوع 2، بی نیاز کند.
قرص‌های ضد دیابت، بدون استثنا دارای عوارض جانبی هستند. داروهای ضد دیابت پُرمصرف به گروه‌های زیر تقسیم می شوند:
سولفونیل اوره ها
این گروه، قدیمی ترین داروهای ضد دیابت محسوب می شوند. تولازاماید، اولین دارویی است که برای دیابت نوع 2 به جامعه پزشکی عرضه شد (سال 1950). تولبوتاماید، کلرپروپاماید و استوهگزاماید به تدریج وارد بازار شدند. کلروپروپاماید در سه تا چهار دهه پیش، روی قلم پزشکان و جزو پُرمصرف ترین داروهای ضددیابت بود. خود من، خاطرات زیادی از عوارض این دارو دارم (مثل افت قند خون که ساعت ها یا روزها طول می کشید و حتی به بستری شدن، منجر می شد.) داروهای سولفونیل اوره نسل جدید شامل گلی پی زاید، گلی می پی راید، گلی بوراید، گلی بن کلاماید و... هستند که با اسامی تجارتی (براند) مختلفی در بازار ایران موجود هستند؛ یا ساخت داخل و یا به صورت وارداتی. پُرمصرف ترین این گروه از داروها، همان گلی بن کلاماید است.
مکانیسم اثر این داروها از طریق تحریک سلول های بتا و ترشح انسولین است. دارو باید قبل از غذا مصرف شود. دو عارضه مهم دارو، یکی افت قند خون(هیپوگلیسمی) و دیگری اضافه وزن است. بعد از چند سال، دارو بی اثر خواهد شد و سلول های بتا دیگر به دارو جواب نمی دهند. برای چاق ها، داروی مناسبی نیست. به صورت قرص های پنج میلی گرم در ایران ساخته شده است. سولفونیل اوره‌های نسل اول امروزه مصرف نمی شوند مگر در موارد خاص و با عادت بیمار به آن ها.
بی گوانیدها
پُرمصرف ترین داروی این گروه، همان متفورمین است. این دارو، اولین داروی انتخابی در دیابت نوع 2، به ویژه در چاق ها است. به خاطر دارم که این دارو در چند دهه قبل وارد بازار شد ولی بعد از مدتی توسط FDA جمع آوری شد و در سال های اخیر مجددا مورد تایید قرار گرفت. متفورمین، افت قند خون(هیپوگلیسمی) نمی دهد و چاق نمی کند و حتی برعکس، لاغر هم می کند. مصرف متفورمین ممکن است چربی بد (LDL) و تری گلیسرید را هم پایین بیاورد. تهوع، اسهال، سوءهاضمه از عوارض نسبتا متداول و اسیدوز لاکتیک از عوارض نادر ولی مهلک این دارو محسوب می شود. علت جمع آوری متفورمین و فن فورمین در چند دهه قبل، همین عارضه اسیدوز لاکتیک بود. این عارضه امروزه خیلی به ندرت ممکن است دیده شود. مصرف دارو بعد از مصرف غذا است. انواع آهسته و معمولی آن، به اسامی تجارتی مختلف و با قدرت مختلف وجود دارد. در ایران هم به صورت قرص های 500 و 1000 میلی گرمی و با نام‌های تجاری گوناگون، ساخت کارخانجات داخلی و وارداتی هم اکنون موجود است. متفورمین فعلا داروی خط اول درمان در دیابت نوع 2 محسوب می شود.
مکانیسم اثر دارو، از طریق کاهش تولید گلوگز در کبد، کاهش مقاومت به انسولین و افزایش سوخت گلوکز در بافت های محیطی است. یکی از نکات جالب در ارتباط با متفورمین، کاربرد آن در سایر بیماری ها است؛ مانند تخمدان پلی کیستیک، القای تخمک گذاری، چاقی و حتی بعضی سرطان ها که هیچ کدام به طور قطع و یقین به اثبات نرسیده و تنها در دیابت نوع 2، این دارو همچنان یکه تاز است.
مهارکنندگان آنزیم گوارشی
آلفاگلوکوزیداز، آنزیم مخصوصی است که موجب جذب گلوکز از روده می شود. داروهای مهارکننده این آنزیم می توانند قند خون را کاهش دهند و از جذب گلوکز، جلوگیری کنند. معروف ترین و قدیمی ترین آن ها آکاربوز است که با نام های تجارتی مختلف در ایران موجود است. دارو باید با اولین لقمه غذا مصرف شود تا بتواند جذب گلوکز در روده ها را کُند نماید. غالبا همراه با سایر داروها تجویز می شود. دو عارضه شایعه این داروها،اسهال و سوءهاضمه (نفخ) می باشد. میگ لیتول، ترکیب جدیدتری از این گروه است. از 25 میلی گرم شروع و تدریجا هر چهار تا شش هفته، 25 میلی گرم در روز اضافه می شود.
تیازولیدیندایون‌ها (TZD)
این داروها حساسیت عضلات و بافت چربی را نسبت به اثر انسولین بالا می برند. همچنین ممکن است چربی خوب (HDL) را اندکی افزایش دهند ولی به همان نسبت ممکن است چربی بد (LDL) را نیز بالا ببرند. اضافه وزن و ادم یا خیز (تجمع آب زیر پوست) از عوارض شناخته شده این داروها است. نارسایی قلب و حتی حمله قلبی با این داروها گزارش شده و به همین علت، در سال 2007، اداره نظارت بر غذا و داروی آمریکا، رسما هشدار داد که " روزی گلیتازون " ممکن است موجب حمله قلبی و حتی مرگ شود. ضایعات کبدی شدید نیز گزارش شده است. دو ترکیب دارویی با نام ژنریک روزی گلیتازون و پیوگلیتازون در این گروه معروف تر هستند. در ایران دو نام تجارتی از این داروها به صورت قرص‌های 15، 30 و 45 میلی گرمی موجود است. اثر عمده این داروها، کاهش مقاومت به انسولین، افزایش جذب گلوکز در بافت‌ها و کاهش جزیی در تولید گلوکز توسط کبد است.
مگلی تینایدها
این دسته دارویی موجب تحریک لوزالمعده و ترشح بیشتر انسولین می شوند ولی زمانی موثر هستند که قبل از غذا خورده شوند. اگر قرار نیست یک وعده غذا صرف شود، دارو نیز نباید مصرف شود. رپاگلی ناید و ناتگلی ناید دو فرآورده ژنریک از این گروه هستند که با دو نام تجارتی معروف به صورت وارداتی در بازار ایران موجودند، با نام ژنریک رپاگلی ناید. اگر همراه با سولفونیل اوره مصرف شوند، خطر افت قند خون مضاعف خواهد شد زیرا هر دو دارو، ترشح انسولین را تحریک و اثر یکدیگر را تقویت می کنند. مصرف الکل همراه با این قبیل داروها، خطر افت قند را خیلی بالا می برد. این قرص ها با قدرت 5/0، 1 و 2 میلی گرمی تهیه شده است.
مهارکنندگان آنزیم DPP-4
آنزیمی به نام دی پپتیدیل پپتیداز – 4 یا DPP-4 در بافت‌ها وجود دارد که قادر است GLP-1 را تخریب و بلااثر کند.
GLP-1 یا پپتید شبه گلوکاگن شماره 1 ماده‌ای است پروتئینی که برخلاف گلوکاگن، قادر است قند خون را کاهش دهد.آنزیم یاد شده مزاحم و مانعGLP-1 می باشد و لذا به محض ظاهر شدن GLP-1 در جریان خون، توسط آنزیم DPP-4، تخریب و ناپدید می شود. داروهای مهارکننده این آنزیم با آن مقابله کرده و GLP-1 را همچنان فعال نگه می دارند و از این طریق قند خون کنترل می شود. این دارو بسیار جدید است و یک نام ژنریک و معروف آن، سیتاگلی پتین (فسفات) است که در بازار اروپا و آمریکا هم اکنون با یک براند تجارتی معروف موجود است. این دارو همراه با سایر داروهای خوراکی و یا به تنهایی تجویز می شود. مختص دیابت نوع 2 است. قرص های این دارو در کشور انگلیس مثلثی شکل و صورتی رنگ است تا با سایر قرص ها اشتباه نشود. سیتاگلی پتین ها، در واقع تقویت کننده این کرتین ها هستند.
این کرتین ها به هر ماده‌ای در بدن گفته می شود که بتواند ترشح انسولین را تحریک و اثر آن را تقویت کند مانند GLP-1 که یک این کرتین است. اثر دارو فقط زمانی است که قند بالا می رود و لذا هیپوگلیسمی نمی دهد. هر ساعت از روز بدون توجه به زمان مصرف غذا، تجویز می شود و سه بار در روز. دوز دقیق دارو را باید از پزشک معالج خود بپرسید زیرا به عوامل مختلفی بستگی دارد. قرص های یک صد میلی گرمی دارد. گران است و مصرف آن تا 250 دلار در ماه هزینه دارد (در مقایسه با متفورمین که بین 4 تا 78 دلار است).
عفونت دستگاه تنفس فوقانی، گلو درد و اسهال از عوارض شناخته شده این دارو است. سایر آثار جانبی آن در آینده برملا خواهد شد. هر داروی جدیدی، هرچه قدر لوکس و معروف هم باشد، دال بر خوب بودن آن نیست. به شگردهای شرکت های دارویی بین المللی توجه داشته باشید. داروی دیگر از این گروه ویلدارگلی پتین است. تقریبا تمام داروهای خوراکی ضددیابت ممکن است عوارض کبدی بدهند لذا آزمون های کبدی باید حتما پایش شود.
دو داروی بسیار جدید و تزریقی که اخیرا توسط FDA تایید شده‌اند:
* پرام لینتاید: با یک نام تجارتی معروف اکنون در بازار موجود است. پرام لینتاید، چیزی نیست جز همان هورمون آمیلین. آمیلین به همراه انسولین و گلوکاگن از سلول های بتا ترشح می شود و همراه با تزریق انسولین موثر است و تزریق آن، A1C را پایین می آورد. در تیپ 1 و 2 همراه با انسولین تزریق می شود لیکن با ویال انسولین نباید مخلوط شود. تهوع از عوارض این دارو است. این دارو جدید است و هنوز تجربه کافی در مورد آن وجود ندارد. حداکثر دوز آن 120 میکروگرم قبل از صبحانه است.
مقلدهای این کرتین: در سواحل جنوبی آمریکای شمالی، نوعی سوسمار عظیم الجثه زندگی می کند که نیش آن خطرناک و سمی است. بزاق این جانور، حاوی ماده‌ای است که قندخون را کاهش می دهد. این ماده، اثرات این کرتین را تقلید می کند. این کرتین ها، همان هورمون های تنظیم کننده قندخون هستند مانند انسولین، گلوکاگن و GLP-1 و... ماده‌ای که از بزاق این سوسمار غول پیکر استخراج گردیده است EXENATIDE نامگذاری شده است.
اگزناتاید، اولین دارویی است که از این گروه شناسایی و با همین نام ژنریک عرضه شده و توسط FDA در سال 2007 مورد تایید قرار گرفته است. این دارو مختص دیابت نوع 2 است و در بیمارانی مصرف می شود که با رژیم غذایی و داروهای خوراکی ضد دیابت، از کنترل قندخون شان عاجز هستند. دو بار در روز، قبل از صبحانه و شام به صورت تزریقی تجویز می شود؛ مثل انسولین.
اگزناتاید، ترشح انسولین را تحریک و ترشح گلوکاگن را مهار می کند و به این ترتیب قندخون را کاهش می دهد. همچنین زمان تخلیه معده را کند و احساس گرسنگی را کم و احساس سیری را زیاد می کند. دارو را می توانید به متفورمین یا سولفونیل اوره اضافه کنید ولی معمولا همراه با انسولین مصرف نمی شود. تاثیر دارو در کنترل قند و کاهش هموگلوبین A1C چشم گیر است. تهوع و اسهال خفیف، تنها عوارض دارو است. همراه با سولفونیل اوره ممکن است افت قندخون بدهد ولی همراه با متفورمین هیپوگلیسمی نمی دهد. اگزناتاید چاق نمی کند و در نارسایی کلیه، ممنوع است. پانکراتیت حاد و مهلک با مصرف این دارو گزارش شده است.
... و این داستان ادامه دارد
باید خاطرنشان ساخت که هر روز داروی جدیدی توسط شرکت های دارویی تولید و به بازار مصرف عرضه می شود(هر دم از این باغ بری می رسد/ تازه تر از تازه تری می رسد)
هر دارویی که جدیدتر، لوکس تر، شیک تر و گران تر باشد، لزوما بهتر نیست.
شرکت های بزرگ داروسازی می دانند با صرف هزینه های سرسام آور، چگونه از یک فرآورده معمولی و جدید یک معجزه گر بسازند. هر داروی جدید وقتی به جامعه پزشکی معرفی می شود، در ابتدا با ابراز احساسات و اقبال پزشکان مواجه شده و تا چند سال دوران ماه عسل خود را می گذراند. لیکن بعد از چند سال یا چند دهه، عوارض آن آشکار می شود. بیش از یک قرن است که آسپیرین را می شناسیم و به مزایای آن پی برده ایم و با خواص متعدد آن از یک مُسکن و ضدالتهاب و ضدتب معمولی گرفته تا خاصیت ضد‌سرطانی آن آشنا هستیم ولی عارضه معروف آن را که خون ریزی است، در سال های اخیر شناخته ایم و سال های متمادی از این عارضه خطرناک غافل بوده ایم و چه بسا صدها انسان جان خود را به علت همین عارضه از دست داده باشند.
داروها به منزله انسان ها هستند. برای شناخت آن ها، سال های متمادی وقت و فرصت و تجربه و آزمون و خطا لازم است. دارویی خوب است که ساده، شناخته شده، ارزان و در دسترس باشد و پزشک و بیمار با آن دارو اخت و مانوس شده باشند.
به هر تقدیر نباید فراموش کنیم که پزشکی، یک علم خشک و منجمد نیست. پزشکی یک فن است، یک هنر است و پزشک، یک هنرمند. به علاوه، علم پزشکی، علمی است دایما در حال تغییر و تحول و حرکت رو به جلو.