شهر خرم آباد نیز همانند بسیاری از شهرهای دیگر ایران با یک اثرباستانی برجسته شناخته می شود : قلعه فلک الافلاک . این قلعه که همچونن نگینی در مرکز شهر خرم آباد بر بالای تپه ای قدیمی به همین نام بنا شده است ، در میان سایر آثار باستانی شهر از شکوه و صلابت بیش تری بر خوردار است و در حقیقت مظهر فرهنگ وتاریخ منطقه زاگرس به شمار می رود . فلک الافلاک از سوی شرق و جنوب شرقی به رود خانه خرم آباد ، از غرب به خیابان و محله دوازده برجی و از سمت شمال به خیابان فلک الا فلاک محدودمی شود . وسعت محوطه باستانی قلعه حدود 400* 300 متر مربع است و ارتفاع تپه با احتساب ارتفاع دیوارهای بنا از سطح خیابان های مجاور حدود 40 متر است . ارتفاع دیوارهای آن نیز از سطح تپه به 5/22 متر می رسد و مساحت قلعه در حال حاضر 5300 متر مربع است . این بنا هشت برج و دو صحن دارد . فضای داخلی بنا به چهار تالار نسبتاً بزرگ حول دو حیاط و تعدادی تالار و اتاق تقسیم شده است . ابعاد حیاط اول 5/22*31 متر و ابعاد حیاط دوم 21*29می با شد .زیر این قلعه چشمه آب بزرگی جاری است که به چشمه گلستان معروف است و از دامنه شمالی این تپه باستانی سر چشمه می گیرد . درب بزرگ ورودی بنا در سمت شمال و در بدنه برج شمال غربی تعبیه شده و راهرو ورودی حیاط دوم در گوشه جنوب شرقی حیاط اول از زیر یک طاق نمای رفیع می گذرد .
طاق نمای دیگری محاذی این طاق نما در گوشه شمال شرقی حیاط اول بر پاست و چاه آب قلعه در محوطه پشت این طاق نما حفرشده است . عمق این چاه حدود 40 متر و بخش اعظم بدنه آن با برش صخره ها به سر چشمه گلستان راه یافته است . آب مورد نیاز دژ فلک الافلاک در گذشته از این چاه تأ مین می شده که در حال حاضر نیز قابل بهر ه برداری است .
از این قلعه در منابع تاریخی مکتوب با نامهای متفاوت دژ شاپور خوا ست یا سا بر خاست، دزبر ، قلعه خرم آباد و سر انجام قلعه فلک الافلاک یاد شده است . نام گذاری اخیر از دوره قاجاریه بر روی این بنا مانده و می توان گفت با مسمی ترین نام گذاری قلعه است . در هر حال بنای اولیه این دژ ظاهراً مربوط به دوره ساسانی است اما برخی منابع بنای آن را به زمان شجاع الدین خورشید سر سلسله اتابکان لر در قرن چهارم هجری نسبت می دهند . قول مردم منطقه و مدارک تحقیقی بر وجود با رویی دو لایه و خشتی با دوازده برج حول بنای فعلی در گذشته دلالت دارند . این با روی گرداگرد بنا بیشتر به سمت غرب گسترش داشته است و از بقایای برج های دوازده گانه آن ، آثار دو برج در شمال غرب و جنوب شرق محوطه گرداگرد قلعه فعلی قابل مشاهده و بررسی می باشد . مصالح بنای کنونی را خشت ، آجر ، سنگ و ملات تشکیل داده اند .
باقی ماندن بنای قلعه و بازسازی آن در ادوار مختلف تاریخی مرهون موقعیت سوق الجیشی ممتاز تپه مذکور در گلو گاه دره خرم آباد بوده است و از این رو بنای قلعه آثار تحولات معماری ادوار گوناگون را هم با خود دارد .همچنین در بنای این قلعه به راههای عبور و مرور شمال به جنوب و شرق به غرب نیز توجه شده است . قلعه فلک الا افلاک پس از ثبت در فهرست آثار ملی ایران موزه فلک الا فلاک نام گذاری شده است و در حال حاضر دارای بخش های مردم شناسی ، هنر های سنتی و باستانی می باشد. در قسمت موزه مردم شناسی عکس ها و ماکت های کوچک و بزرگ متعددی از ابعاد و جنبه های مختلف زندگی مردان وزنان روستایی و عشایری منطقه لرستان به نمایش گذاشته شده اند و در کنار آنها لباس های محلی مردم منطقه نیز در معرض تماشا قرار دارند . یکی از دیدنی های موزه مردم شناسی این قلعه ، سنگ قبرهای مردان و زنان منطقه است که با سایر نواحی ایران تفاوت ماهوی دارند ، زیرا در این نواحی رسم بر این بوده که بر بالای قبر متوفی یک سنگ عمودی کار گذارند و بر روی آن صحنه هایی از زندگی فرد متوفی را حجاری و حکاکی کنند . مثلاً اگر فرد متوفی یک شکارچی بوده بر روی سنگ قبر عمودی وی تصاویری از اسلحه و شکار و ..... حک شده است . تعدادی از این نوع سنگ قبرها با تصاویر گو ناگون در قسمتی از موزه مردم شناسی فلک الا فلاک برای دیدار بازد ید کنندگان جمع آوری شده اند.
بخش مهم و قابل توجه دیگر موزه فلک الافلاک ، قسمت باستانشناسی آن ست . در موزه با ستانشناسی تعداد قابل توجهی اشیاء ارزشمند مفرغی ، سفالی و سنگی از هزاره های پیش از میلاد که طی سالهای اخیر از قاچاق چیان و حفاران غیر مجاز ضبط شده اند و یا در اثر حفاری هیئت های باستانشناسی به دست آمده اند ، به نمایش گذارده شده اند و مجموع آنها بیانگر قدمت ، د یرینگی و پیشرفته گی تمدن کهن منطقه لرستان می باشند . البته در حال حاضر موزه با ستانشناسی قلعه برای سامان دهی اشیاء ، نصب ویترین های جدید و تقسیم بند های داخلی موزه و نیز کار شناسی اشیاء تازه به دست آمده تعطیل است و بیشتر اشیاء آن نیز به مخزن موزه منتقل شده اند . نمایش دوباره این آثار پس از سامان دهی و نیز انجام بررسی های کارشناسانه برروی اشیاء تازه به دست آمده ، در دریافت تصویری کامل تر و دقیق تر از جایگاه واقعی تمدن کهن منطقه نقش بسزا خواهد داشت.
