شهرستان روانسر یکی از شهرستانهای استان کرمانشاه است. مرکز آن شهر روانسر است. جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۸۵، برابر با ۴۵٫۳۲۴ نفر بوده‌است. شهرستان روانسر در دامنه کوه شاهو ودر شمال غربی شهر کرمانشاه واقع است. زبان مردم آن گویش کردی سورانی است. از نقاط دیدنی این شهر سراب روانسر است.
شهرستان روانسر (نیکور باستان) در حدود ۵۵ کیلومتری شمال غرب کرمانشاه و در دامنه کوه یله ور (کوهستان شاهو) قرار دارد. از ارتفاعات مهم اطراف آن می‌توان به ماه زرد، انجیره، شور و طاقه چرمی اشاره کرد. چشمه بزرگ سراب گنی خانی در روانسر سرچشمه اصلی رودخانه قره سو است. از دیگر رودخانه‌های اطراف آن یکی وشکه رو در شرق آن و دیگری گراب یا آوی خر در جنوب غربی آن است. بجز چشمه پر آب گنی خانی، دو چشمه سراب جاوری و سراب بروارین در نزدیکی روانسر واقع اند. آب و هوای آن نسبتاً سرد و مرطوب بوده و از میزان بارش سالانه چشمگیری برخوردار است. اقتصاد آن عمدتاً متکی به کشاورزی و دامداری است. شهرستان روانسر دارای یک بخش به نام بخش شاهو وسه دهستان به نامهای دولت آباد، حسن آباد و بدر آباد است. روانسر تا چند دهه پیش شامل روانسر و گرمه خانی بود که پس از انقلاب هر دو گسترش یافته وشهرستان روانسر امروزین را تشکیل دادند. علاوه بر این اراضی ما بین روانسر و شهرک روانسر نیز امروزه مسکونی شده که به زمین شهری مشهور است. از روستاهای اطراف روانسر می‌توان از بدر آباد، مسکین آباد، گله چرمی، سر دم، بنچله، خانیله و کانی کبود نام برد. برخی از قدمگاهها و اماکن مقدسه اطراف روانسر ویس، سه سواره، هوری مرد، [بابا حیران] و شیخ سرا هستند. زبان مردم محلی کردی و اهل تسنن هستند. آثار باستانی و جاذبه‌های توریستی
روانسر دارای آثار پیش از تاریخی و تاریخی مهمی است و از این لحاظ درباستان شناسی غرب کشور جایگاه ویژه‌ای دارد. قدیمیترین آثار سکونت انسان در اطراف روانسر به دوره پارینه سنگی میانی تا فرا پارینه سنگی باز می‌گردد که بیش از حداقل از حدود ۵۰ هزار سال تا ۱۲ هزار سال پیش را شامل می‌شود که بقایای آنها در غارهای کولیان و جاوری و همچنین رودخانه گراب (آوی خر) یافت شده‌است. از دیگر کشفیات قدیمی روانسر یک دندان آسیای فیل است که مربوط به دوران یخبندان است و در نزدیکی شهرک روانسر کشف شده‌است. از آثار مهم دیگر روانسر تپه موسایی است که از اوایل دوره مس و سنگ (حدود ۷ هزار سال پیش) تا زمانهای اخیر مورد سکونت انسان بوده‌است. دخمه روانسر (گور صخره‌ای) یا تاق فرهاد نیز در دیواره کوه قله در شمال شرقی روانسر واقع است که به دوره هخامنشی باز می‌گردد. این دخمه شامل یک اتاقک کوچک است که ورودی آن به سمت شرق و مشرف به رودخانه وشکه رو است. نقش اهورامزدا، یک شخص روحانی و توده‌ای هیزم در سمت راست ورودی این دخمه دیده می‌شود. یک پایه ستون نیز در کنار سراب گنی خانی وجود دارد که احتمالاً هم زمان با دخمه ساخته شده‌است و نشان دهنده وجود یک کاخ یا سازه‌ای کوچکتر در نزدیکی چشمه در دوران هخامنشی است. همچنین گورستانی از دوره اسلامی با سنگ قبرهای کتیبه دار به خط کوفی در دامنه شمالی کوه قله وجود داشت که متاسفانه طی سالیان اخیر تابود شده یا به تاراج رفته‌است. در دوره آشور نیز روانسر یکی از پایگاههای این سلسله بوده که نیکور خوانده می‌شد.
یکی دیگر از جاذبه‌های دیدنی و بسیار زیبای شهرستان روانسر غار قوری قلعه در بخش شاهو از شهرستان روانسر قرار دارد می‌باشد. غار قوری قلعه، بزرگترین غار آبی آسیا می‌باشد. این غار در ۲۵ کیلومتری شهر روانسر قرار دارد. قدمت آن به ۶۵ میلیون سال می‌رسد و تنها ۳۰ سال از شناسایی آن می‌گذرد و به عنوان یکی از هفت اثر طبیعی ملی ایران، به ثبت رسیده‌است. در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی یک گروه از غارشناسان انگلیسی و در سال ۱۳۵۶ و نیز گروه دیگری از غارنوردان فرانسوی موفق به کشف کامل این اثر شدند.
عمق حوضچه‌های این غار به ۱۴ متر می‌رسد همچنین دمای داخل غار۷ تا ۱۱ درجه‌است و در تمام فصول سال ثابت است. این اثر طبیعی دارای تالارهای زیبا در ۱۴۰۰متری و ۵۰۰ متری به نامهای تالار مریم، تالار کوهان شتر، تالار مسیر برزخ، تالار بلور و تالار عروس می‌باشد.این غار یکی از زیباترین جاذبه‌های دیدنی شهرستان روانسر می‌باشد. مشاهیر
از مشاهیر روانسر میرزا احمد داواشی (شاعر)، استاد ملا عبدالمجيد موحد نادري(مدرس،مجتهد و شاعر) شیخ محمد سعید نقشبندی (مجتهد،عارف و شاعر)، سید محمد طاهر هاشمی (خوشنویس و نویسنده) هستند.یکی از منابع مهم درباره روانسر کتاب روانسر: باستان شناسی، زمین شناسی، جغرافیا و فرهنگ که به کوشش کمال طاهری و شورای شهر روانسر منتشر شده و متخصصین مختلف از جنبه‌های طبیعی، فرهنگی و غیره به روانسر پرداخته باشد
روانسر در فرهنگ دهخدا
قصبه مرکزي بخش روانسر از شهرستان سنندج است که در 76هزارگزي شمال باختري کرمانشاه و 64هزارگزي جنوب شرقي پاوه در کنار راه شوسه کرمانشاه به پاوه و دماغه جنوب شرقي کوه شاهو واقع شده است . داراي آب و هوايي سرد است ولي به علت وجود چشمه هاي زياد وباتلاق و لجنزارها در تابستان پشه بسيار دارد. طول جغرافيايي آن 46 درجه و 40 دقيقه و عرض آن 34 درجه و42 دقيقه و ارتفاع آن از سطح دريا 1336 متر است . داراي 500 تن سکنه است که جمعي زارع و کاسب و گروهي ازکارمندان دولت هستند. درمانگاهي در اين قصبه داير شده است که هميشه آماده پذيرايي از بيماران است . ادارات بخشداري ، نمايندگي دارايي ، آمار، پاسگاه ، گارد مسلح گمرکي و ژاندارمري در اين قصبه داير است و داراي يک باب دبستان و 8 باب دکان است . سرچشمه رودخانه قره سو در اين قصبه واقع است و داراي آبي فراوان و شيرين است . محصول عمده اش غلات و ميوه و برنج و لبنيات وصيفي است و همه روزه بين اين قصبه و کرمانشاه اتومبيل رفت و آمد مي کند.
