سلطه تکنولوژی بر انسان

[Miss zahra]

نویسنده در این مقاله ،چگونگی پیدایش تکنولوژی را مورد بررسی قرار داده است. از نگاه وی تکنولوژی در ابتدا به قصد و هدف سلطه انسان بر جهان پدیدار شد ولی امروزه این تکنولوژی است که برزندگی انسان حاکم است.محمد عابدالجابری، از جمله متفکران و روشنفکران بنام جهان اسلام است. وی در مقاله ای که هم اکنون می خوانید، چگونگی پیدایش تکنولوژی را مورد بررسی قرار داده است. از نگاه وی تکنولوژی در ابتدا به قصد و هدف سلطه انسان بر جهان پدیدار شد ولی امروزه این تکنولوژی است که برزندگی انسان حاکم است. بنابراین امروز انسان به جای طبیعت، هدف سلطه تکنولوژی قرار گرفته است.اندیشه های غرب در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم دچار بحران های فکری زیادی شد و حتی اگر به فرض بتوان این بحران ها را بحران های توسعه نامید، باز هم نمی توان آنها را از بحران های نظام سرمایه داری و پیامد هایش جدا دانست.
اگرچه نظام سرمایه داری با اتکا به استعمارگری خود با به دست آوردن ثروت های فراوان (مواد اولیه رایگان، کارگران ارزان قیمت و علاوه بر آن بازارهای فراوان برای فروش محصولات خود و...) توانست بحران های خودرا درآن زمان پشت سر بگذارد، با این حال اگر پیشرفت سریعی نیز در علم و تکنولوژی حاصل نمی شد آن موفقیت نیز به دست نمی آمد.این پیشرفت چشمگیر در آن زمان باعث شد عده ای از تمدن شناسان به این باور برسند که تمدن غربی هرگز مانند سایر تمدن های دیگر از بین رفتنی نیست، چرا که این تمدن با اتکا بر علم و تکنولوژی در یک خط مستقیم حرکت می کند و تنها تمدنی است که بر پایه تسلط بدون محدودیت بر طبیعت استوار است.​

[h=2]تکنولوژی و ا ندیشه یونانی

آری نهضت علمی که اروپا در قرن شانزدهم به همت دانشمندانی چون گالیله، بیکن، دکارت و دیگران به دست آورد، نوید تسلط بر طبیعت در راستای منافع تمام انسان ها را سرداد.به دنبال آن، امکان کنترل طبیعت به کمک معادلات ریاضی و توضیح اسرار آن توسط قوانینی که نه تنها به انسان امکان تفسیر پدیده ها را می دهد، بلکه امکان تغییر نیز می داد و بالاتر از آن، امکان تجدید نظر و ایجاد دگرگونی در آنها در راستای پاسخگویی بیشتر به خواست های انسان را نیز فراهم می ساخت، حاصل شد.
البته فکر تسلط برطبیعت و بهره برداری از آن در اندیشه یونانی و بخصوص در زمان ارسطو نیز بوده است. هنگامی که انسان در زمینه های کاربردی، اندیشه های نظری را به خدمت گرفت تکنیک متولد شد. تکنیک یا به عبارت دیگر، کاربرد علم الحیل در کنترل طبیعت که بعدها مکانیک نامیده شد؛ مکانیک)mecanique( از ریشه)mekhane( یونانی به معنی ابزار گرفته شده است و از اینجا بود که اندیشمندان عرب اصطلاح مکانیک را به علم الحیل ترجمه کردند. این را هم باید اضافه کرد که تسخیر طبیعت در اندیشه یونانی و همچنین در تفکر قرون وسطی از حدود استفاده از تجهیزات و ابزارساده دستی مثل بالابرها و پمپ های دستی و موارد مشابه اینچنینی، بیشتر تجاوز نکرد.
اما با توجه به علم جدید،این نوع تسخیر طبیعت هدف نهایی نبوده است، روش های تحقیق از حد مشاهدات معمولی و تجربه های ذهنی و یا شاید استفاده از ماشین آلات ساده گذر کرد و به سمت روش های تحقیقی عمیق تر با تکیه بر تجربه های دقیق آزمایشگاهی و به دست آوردن فرضیه ها و آزمایش آنها جهت تایید صحتشان و سپس تبدیل آنها به قانون پیش رفت.و از جهتی دیگر، نگاه به رخدادهای طبیعی نیز از حد نقش معمولی آنها در زندگی روزمره گذشت، بلکه نگاه دقیق تر و عمیق تر شد و همان گونه که پایه و اساس علم اقتضا می کند، متغیرهای طبیعی به صورت بعددار و قابل اندازه گیری در مجموعه های مختلف (گروه ها، نیروها، انرژی ها) شناسایی و ثبت شد. تا اینجا علم بدون هیچ گونه بحران خاصی به پیشرفت خود ادامه می داد.​

 

[Miss zahra]

[h=2]آغاز بحران

اما پیشرفت علمی از این خط تجاوز و عدول کرد و بحث های علمی از جهان ماکروسکوپیک، رویت با چشم غیرمسلح به جهان میکروسکوپیک، رویت با چشم مسلح تبدیل شد و از آنجا وارد جهان ذرات ریز و جهان کهکشان های بزرگ شد. در این هنگام پدیده ها تنها یک ظاهر طبیعی نبودند بلکه معادلات ریاضی بودند که با قوانین علمی گالیله و دکارت و نیوتن و دیگران قانونمند می شدند بلکه حتی بالاتر از آن، دانشمندان مجبور شدند ذهنیات و یافته های قبلی خود را توسعه داده و تغییرات جدیدی به وجود آورند.دیگر نمی شد پدیده ها را تنها با قوانین فیزیک گالیله و دکارت و نیوتن توضیح داد. دانشمندان اعم از ریاضیدانان و فیزیکدانان خود را در مواجهه با بحران جدیدی دیدند که آن را بحران بنیاد ها نامیدند، به این معنی که پایه و اساسی که ریاضیات از عهد یونان بر آن استوار بود (هندسه اقلیدسی و اندیشه گسسته ها و ناگسسته ها) دیگر برای توضیح یافته های علمی جوابگو نبود.همین طور بنیادهای فیزیک از عهد گالیله تا اوج آن در عهد نیوتن دیگر قادر به توجیه فیزیک ذرات بی نهایت کوچک و بی نهایت بزرگ نبود. این بحران که حاصل رشد طبیعی علم بود، اثرات آن به طور مستقیم بر خود علم هویدا شد بخصوص بر رابطه علم و روش های اجرایی آن. یک مشکل کاملا جدید به وجود آمد، مشکل در واقعیت و ذات رابطه بین علم و تکنولوژی. قبلا تصور می شد وظیفه تکنولوژی تنها کمک رساندن به علم است. اول علم سوال را مطرح می کند، و سپس تکنولوژی به عنوان کمک رسان به تحقیق کار می کند.ابتدا اندیشه در ذهن اندیشمند شکل می گیرد سپس دانشمند به دنبال وسیله ای برای آزمایش صحت آن می گردد. این وسیله چیزی نیست جز تجهیزات و ماشین آلاتی که به نام تکنولوژی معروف است. پیشرفتی که اوضاع جهان را دگرگون کرد، خود دگرگون شد. تکنولوژی که زمانی به عنوان مرکبی بود که محقق برای رسیدن به اهداف از قبل پیش بینی شده خود بر آن سوار می شد، حالا دیگر مستقل شده و خود تکنولوژی، دانشمند را به سوی ناشناخته ها می برد و اسراری از طبیعت را برای او آشکار می کند که تا قبل از آن قابل تصور نبود.در این حالت دانشمند تبدیل به کسی می شود که در حال بالا رفتن از نردبام است هر وقت پای خود را روی پله ای به بالا بگذارد پای دیگر خود به خود به پله ای بالاتر می رود و این تا بی نهایت ادامه دارد.بنابراین معلوم شد احساس بی نیازی از چیزهای دیگر به صرف داشتن علم و تصور این که علم با اتکا به تکنولوژی انسان را قادر به تسلط بر طبیعت می کند چیزی جز یک وهم و سراب نیست.تکنولوژی علم را بلعید و خود زمام امور پژوهشگر را به دست گرفت و او را تبدیل به یک موجود شبیه ماشین کرد. طبیعت انسانی او را محو کرد، اخلاق و ارزش های انسانی او را به باد فراموشی سپرد و او را اسیر منطق ماشین نمود. منطقی که به همه چیز ارزش ریالی می دهد، منطق سود و منفعت.و بالاتر ازاین تکنولوژی بااستفاده منطقش از حد و حدود دانشمند و محقق و مخترع عبور کرده و آن گروه از انسان ها که به واسطه دانش فنی خود به جای حکام حکومت می کنند را نیز به مجموعه خود اضافه کرد. اینان تکنوکرات ها هستند. اصطلاح تکنوکرات ها از تکنولوژی مشتق شده است. کار این گروه ممارست تکنوکراسی است. تکنوکراسی نظام سیاسی است که در آن تکنوکرات ها سلطه تمامیت خواه خود را بر سلطه سیاسی می گسترانند.​

[h=2]تکنولوژی و خیر وشر

بدرستی که تکنوکراسی به معنی قتل و نابودی دموکراسی است. در حال حاضر تکنولوژی همه کاره عصر ما شده است و اعتراض به این که تکنولوژی بی طرف است و بستگی به استفاده کننده دارد و در خیر و شر هر دو قابل استفاده است (مثل انرژی هسته ای که هم ممکن است در کارهای صلح آمیز استفاده شود و هم در کارهای نظامی برای نابودی بشر) به چند دلیل مردود است. همان طور که قبلا گفتیم، تکنولوژی نه تنها انسانیت دانشمند و محقق را به واسطه ارتباط وی با کشف اسرار خارج از زندگی معمولی ازبین می برد، بلکه همین کار را با تاجر و بازرگان به واسطه دوندگی وی به دنبال سود و مانیتورهای بورس اعمال می کند؛ سودی خارج از فعالیت های طبیعی انسان.در اینجا انسان دیگر همان انسان قبلی نیست. انسانی که همه می شناسیم، انسانی که غذا می خورد و در بازار راه می رود نیست.بلکه شرکت های بی نام و نشان و چند ملیتی با تمام امکانات و ابزارهای شناخته شده و نشده، مشروع و غیرمشروع اقتصاد سرمایه داری. و بدین سان می بینیم که راه و روش تکنولوژی امروزی با راه و روش سرمایه داری معاصر بر هم منطبق است. جستجوی بدون حد و مرز به دنبال کشف مجهولات در تکنولوژی و جستجو بدون حد و مرز به دنبال سود در نظام سرمایه داری متوحش.و این همسانی در اهداف تبدیل به افتخاری در اشتراک ماهیت ها شده است. پس ما متوجه شدیم تکنولوژی بر اساس استخدام حداقل افراد و به دست آوردن حداکثر مشتری برای محصولات خود کاملا همانند سرمایه داری است که خواست آن حداقل کارگر و حداکثر سود است و به دنبال این توافق بین تکنولوژی و سرمایه داری متوحش یک هدف واحد وجود دارد. هدف اعلام شده تکنولوژی کنترل طبیعت به معنی فرصتی برای اعمال سلطه انسان است. البته باید به این هدف اعلام شده نتیجه اعلام نشده را هم اضافه کرد و آن سلطه بر انسان به عنوان این که جزیی از طبیعت (تکنولوژی علمی و تکنولوژی ژنتیک و...) است. همان طور که هدف اعلام شده سرمایه داری متوحش برآورده کردن نیازهای مادی بشر و ایجاد جامعه مرفه است.​

 

[Miss zahra]

[h=2]انسان تک بعدی

البته علاوه بر آن نظام سرمایه داری با به دست گرفتن همه امکانات تکنولوژی علمی و با ایجاد نیازهای جدید برای انسان به وسیله ایجاد تنوع در ذوق و سلیقه او با ایجاد فروشگاه های بزرگ که در آنها چیزهایی به مردم می فروشد که اساسا در فهرست نیازهای آنان نیست در انسان حرص و ولعی سیری ناپذیر ایجاد می کند. این خدمت رسانی را که تکنولوژی و سرمایه داری وحشی به آن افتخار می کنند، هر دو به یک نتیجه واحد می رسند و آن هم سلطه جویی است و از آنجایی که عملیات دوندگی و تلاش در هر دوی آنها حد و مرز و انتها و افقی ندارد، بنابراین پروسه تلاش و دوندگی انسان برای سلطه جویی، خود هدفی دیگر برای سلطه جویی یعنی سلطه بر انسان می شود.آیا با وجود این همه تلاش ترسناک، برای رسیدن به پروسه سلطه جویی برای سلطه جویی، آیا فرصتی برای بحث در مورد آزادی، دموکراسی، عدالت و مساوات باقی می ماند؟ آیا انسان به صورت یک موجود تک بعدی و آن هم بعد سلطه جویی برای سلطه جویی درنیامده است؟ انسان در این حالت اگر چیزی برای سلطه جویی نیابد، به سوی سلطه جویی بر خود قدم بر می دارد و با خود بیگانگی برای خود پایانی می آفریند.نویسنده:دکتر محمدعابد الجابری
منبع: جام جم​