Ever Green
متخصص بخش پزشکی
اگر چه ازن (O3) در غلظت هاي كم در بين لايه هاي جو وجود دارد ولي بيشترين ميزان ازن (حدود 90%) در لايه استراتوسفر، يعني لايه اي بين 10 و 50 كيلو متري بالاي سطح زمين جاي گرفته است. لايه ازن شبكه فيلتر مانندي را تشكيل مي دهد كه براي فيلتر كردن اشعه ماوراء بنفش (UVB) كه براي حيات خطرناك است، ضروري مي باشد. غلظت ازن در اتمسفر در حالت طبيعي بر اساس دما، هوا، عرض جغرافيايي و ارتفاع متغير است. از طرف ديگر آئروسل ها و ساير ذراتي كه به واسطه حوادث گوناگون طبيعي مثل آتشفشاني به جو وارد مي شوند نيز مي توانند وارد لايه ازن شوند.
سوراخ ازن :
در سال 1985 دانشمندان متوجه نازك شدن لايه ازون بالاي قطب جنوب در طي ماههاي بهار شدند كه تحت عنوان سوراخ ازن يا "ozone hole" شناخته شد. مدارك علمي و مستند نشان مي دهند كه مواد شيميايي ساخت دست انسان مسئول ايجاد اين سوراخ در بالاي قطب جنوب هستند و احتمالا در كاهش ازون در كل جو موثرند.
مواد كاهنده ازون يا ODS (Ozone Depleting Substances) در خيلي از محصولات استفاده مي شوند مانند كلروفلورو كربن ها (CFCs) كه در يخچال از آن استفاده مي شود.
CFCs توسط نور خورشيد شكسته و تجزيه مي شوند و مواد هالوژن حاصل وارد استراتوسفر مي شوند (مثل كلرين). اتمهاي هالوژن سپس بوسيله يك چرخه كاتاليتيك پيچيده باعث از بين رفتن لايه ازن مي شوند. بيشترين وسعت سوراخ لايه ازون در قطب جنوب ديده مي شود كه كريستال هاي يخ چرخه شيميايي از بين رفتن ازون را تسهيل و تسريع مي كنند. نابودي ازون با نور خورشيد نيز ارتباط دارد و لذا اين پروسه در طول بهار كه اشعه تابش خورشيد در قطب جنوب به بيشترين حد خود مي رسد تشديد مي گردد.
هر چند سطوح ازون بر اساس فصول مختلف متفاوت است، لايه هاي ازون استراتوسفريك از سال 1970 هر سال كمتر شده است. در سال 1997 سوراخ ازون قطب جنوب در اكتبر حدود 24 كيلومتر مربع وسعت داشت.
اثرات محيطي وتاثير بر سلامتي :
نشان داده شده است كه ميزان UV كه به سطح زمين مي رسد با كاهش ازون ارتباط دارد. در سال 1997 ميزان UV-B به شكل 2% در سال بطور مداوم در حال بالا رفتن بود. بالا رفتن UV در سطح زمين سبب آسيب به سلامتي انسان، كيفيت هوا، حيات بيولوژيك و مواد مشخصي مثل پلاستيك ها مي شود. تاثير روي سلامت انسان شامل افزايش اسيدانس انواع مشخصي از سرطان هاي پوست، كاتاراكت و اختلالات كاهش ايمني است. افزايش نفوذ UV منجر به توليد بيشتر ازون در سطح زمين
مي شود كه بيماريهاي تنفسي را به دنبال دارد.
از نظر بيولوژيك، اشعه UV روي اكوسيستم هاي خاكي و آبي اثر گذاشته و رشد، زنجيره غذايي و چرخه هاي بيوشيميايي را تغيير مي دهد. كاهش ازون استراتوسفريك همچنين دماي توزيع شده در اتمسفر و در نتيجه شاخص هاي محيطي و آب و هوايي را تغيير ميدهد.
دورنماي آينده :
عليرغم كنترل ODS، پيش بيني مي شود كه كمبود شديد ازون و حداكثر سطوح كلرين و برومين در استراتوسفر در دهه آينده اتفاق بيفتد. به هر شكل موفقيت پروتكل مونترال به صورت ايجاد تغييرات در تراكم مواد شيميايي توليد شده توسط انسان در تروپوسفر مشاهده شده است.
براي محافظت از لايه ازون چه مي توان كرد؟
اولين قدم در حفاظت از لايه ازون داشتن اطلاعاتي درباره لايه ازون و عوامل كاهنده آن است. تنها راه بهبود و ترميم سوراخ ازون توقف ورود CFCs و ساير مواد كاهنده ازون (ODS) در جو است. بايد تا آنجا كه مي شود از موادي غير از CFCs و ODS استفاده كرد و مواد بيولوژيك كه به چرخه حيات باز مي گردند جايگزين آنها نمود. همچنين بايد استفاده از مواد فوق را تا حد امكان محدود كرد. براي حفاظت از لايه ازون توصيه مي شود كه:
1- سعي كنيم از موادي كه بر چسب ozone- friendly دارند استفاده كنيم.
2- مراقب تراوش مواد از تهويه كننده هاي وسايل نقليه باشيم.
3- به مدارس پيشنهاد داده شود كه در مورد اين متوله بيشتر به دانش آموزان آموزش داده شود.
محافظت از خود در برابر اشعه UV
ارتباط مستقيمي بين افزايش تابش اشعه ماوراء بنفش و افزايش خطر ابتلا به انواع مشخصي از سرطان هاي پوست وجود دارد. عوامل خطر عبارتند از نوع پوست، ميزان آفتاب سوختگي در طي دوران كودكي، و در معرض نور خورشيد شديد قرار گرفتن. تغييرات اخير در شيوه زندگي و افزايش تعداد افرادي كه در تعطيلات به فضاهاي باز مي روند تا حدي مسئول افزايش سرطان هاي بدخيم پوست است. براي كم كردن ريسك ابتلا به سرطان پوست، پوشاندن پوست با تن پوش يا استفاده از ضد آفتاب مناسب، استفاده از كلاه و استفاده از عينك هاي آفتابي كه نور UV از آنها عبور نمي كند براي محافظت چشمان توصيه مي شود.
سوراخ ازن :
در سال 1985 دانشمندان متوجه نازك شدن لايه ازون بالاي قطب جنوب در طي ماههاي بهار شدند كه تحت عنوان سوراخ ازن يا "ozone hole" شناخته شد. مدارك علمي و مستند نشان مي دهند كه مواد شيميايي ساخت دست انسان مسئول ايجاد اين سوراخ در بالاي قطب جنوب هستند و احتمالا در كاهش ازون در كل جو موثرند.
مواد كاهنده ازون يا ODS (Ozone Depleting Substances) در خيلي از محصولات استفاده مي شوند مانند كلروفلورو كربن ها (CFCs) كه در يخچال از آن استفاده مي شود.
CFCs توسط نور خورشيد شكسته و تجزيه مي شوند و مواد هالوژن حاصل وارد استراتوسفر مي شوند (مثل كلرين). اتمهاي هالوژن سپس بوسيله يك چرخه كاتاليتيك پيچيده باعث از بين رفتن لايه ازن مي شوند. بيشترين وسعت سوراخ لايه ازون در قطب جنوب ديده مي شود كه كريستال هاي يخ چرخه شيميايي از بين رفتن ازون را تسهيل و تسريع مي كنند. نابودي ازون با نور خورشيد نيز ارتباط دارد و لذا اين پروسه در طول بهار كه اشعه تابش خورشيد در قطب جنوب به بيشترين حد خود مي رسد تشديد مي گردد.
هر چند سطوح ازون بر اساس فصول مختلف متفاوت است، لايه هاي ازون استراتوسفريك از سال 1970 هر سال كمتر شده است. در سال 1997 سوراخ ازون قطب جنوب در اكتبر حدود 24 كيلومتر مربع وسعت داشت.
اثرات محيطي وتاثير بر سلامتي :
نشان داده شده است كه ميزان UV كه به سطح زمين مي رسد با كاهش ازون ارتباط دارد. در سال 1997 ميزان UV-B به شكل 2% در سال بطور مداوم در حال بالا رفتن بود. بالا رفتن UV در سطح زمين سبب آسيب به سلامتي انسان، كيفيت هوا، حيات بيولوژيك و مواد مشخصي مثل پلاستيك ها مي شود. تاثير روي سلامت انسان شامل افزايش اسيدانس انواع مشخصي از سرطان هاي پوست، كاتاراكت و اختلالات كاهش ايمني است. افزايش نفوذ UV منجر به توليد بيشتر ازون در سطح زمين
مي شود كه بيماريهاي تنفسي را به دنبال دارد.
از نظر بيولوژيك، اشعه UV روي اكوسيستم هاي خاكي و آبي اثر گذاشته و رشد، زنجيره غذايي و چرخه هاي بيوشيميايي را تغيير مي دهد. كاهش ازون استراتوسفريك همچنين دماي توزيع شده در اتمسفر و در نتيجه شاخص هاي محيطي و آب و هوايي را تغيير ميدهد.
دورنماي آينده :
عليرغم كنترل ODS، پيش بيني مي شود كه كمبود شديد ازون و حداكثر سطوح كلرين و برومين در استراتوسفر در دهه آينده اتفاق بيفتد. به هر شكل موفقيت پروتكل مونترال به صورت ايجاد تغييرات در تراكم مواد شيميايي توليد شده توسط انسان در تروپوسفر مشاهده شده است.
براي محافظت از لايه ازون چه مي توان كرد؟
اولين قدم در حفاظت از لايه ازون داشتن اطلاعاتي درباره لايه ازون و عوامل كاهنده آن است. تنها راه بهبود و ترميم سوراخ ازون توقف ورود CFCs و ساير مواد كاهنده ازون (ODS) در جو است. بايد تا آنجا كه مي شود از موادي غير از CFCs و ODS استفاده كرد و مواد بيولوژيك كه به چرخه حيات باز مي گردند جايگزين آنها نمود. همچنين بايد استفاده از مواد فوق را تا حد امكان محدود كرد. براي حفاظت از لايه ازون توصيه مي شود كه:
1- سعي كنيم از موادي كه بر چسب ozone- friendly دارند استفاده كنيم.
2- مراقب تراوش مواد از تهويه كننده هاي وسايل نقليه باشيم.
3- به مدارس پيشنهاد داده شود كه در مورد اين متوله بيشتر به دانش آموزان آموزش داده شود.
محافظت از خود در برابر اشعه UV
ارتباط مستقيمي بين افزايش تابش اشعه ماوراء بنفش و افزايش خطر ابتلا به انواع مشخصي از سرطان هاي پوست وجود دارد. عوامل خطر عبارتند از نوع پوست، ميزان آفتاب سوختگي در طي دوران كودكي، و در معرض نور خورشيد شديد قرار گرفتن. تغييرات اخير در شيوه زندگي و افزايش تعداد افرادي كه در تعطيلات به فضاهاي باز مي روند تا حدي مسئول افزايش سرطان هاي بدخيم پوست است. براي كم كردن ريسك ابتلا به سرطان پوست، پوشاندن پوست با تن پوش يا استفاده از ضد آفتاب مناسب، استفاده از كلاه و استفاده از عينك هاي آفتابي كه نور UV از آنها عبور نمي كند براي محافظت چشمان توصيه مي شود.