Ever Green
متخصص بخش پزشکی
بیماری دیابت در بعضی از بیماران به سرعت پیشرفت می‌کند، در حالی که دیدشان خوب است و فرد احساس می‌کند که دیابت بر چشمش تاثیر نکرده است. لذا به چشم‌پزشک مراجعه نمی‌کند و نتیجه این می‌شود که بیماری به شدت پیشرفت می‌کند و زمانی فرد مراجعه می‌کند که چشمش در وضعیت مخربی قرار گرفته است.
سال‌ها قبل، پیش از ابداع روش‌های جدید درمان دیابت، بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت به علت عوارض چشمی این بیماری نابینا می‌شدند. اما امروزه می‌توان با تشخیص به موقع و درمان مناسب از این عارضه جلوگیری کرد.
دکتر مسیح هاشمی، فوق‌تخصص بیماری‌های شبکیه و لیزر، به سئوالات زیر پاسخ می دهد.
آقای دکتر، آیا بیماری دیابت فقط قسمت خاصی از چشم را تحت تاثیر قرار می‌دهد یا همه جای چشم را؟
دیابت یک بیماری فراسو است و نه تنها همه جای چشم را، بلکه همه جای بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نقطه اثر بیماری دیابت رگ‌های کوچک بدن است، به این صورت که دیواره رگ‌های کوچک، نازک شده و مقاومت خود را از دست می‌دهند و حاشیه‌های نازکی پیدا می‌کنند و این امر سبب خراب شدن رگ‌ها می‌شود. به عبارت دیگر تخریب رگ، هدف اصلی بیماری دیابت است که در همه قسمت‌های بدن صورت می‌گیرد، اما چون ما می‌توانیم داخل چشم را مشاهده کنیم، می‌توانیم ضایعات چشمی را ببینیم.
پس نمی‌توانیم بگوییم این عوارض فقط در چشم ایجاد می‌شوند؟
دیابت روی چشم به طور مستقیم اثر می‌گذارد و چون بینایی شخص کم می‌شود، ما بیشتر به آن توجه می‌کنیم. ولی اگر از کبد، کلیه و مغز همین بیماران نمونه‌برداری کرده و زیر میکروسکوپ نگاه کنیم، می‌بینیم این عوارض در این قسمت‌ها هم دیده می شود. به همین دلیل است که خیلی از بیماران مبتلا به دیابت پس از مدتی که بیماری چشم گرفتند تا حدودی کلیه‌هایشان هم از کار می‌افتد.
این ضایعات از چه قسمتی از چشم شروع می‌شوند؟
از قسمت‌های داخلی چشم یعنی از شبکیه که مهم‌ترین و شایع‌ترین قسمتی است که دیابت بر آن تاثیر می‌گذارد. شبکیه جایی است که تصویرهایی که ما مشاهده می‌کنیم روی آن تشکیل می‌شود. بیماری دیابت در درجه اول عروق شبکیه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و سبب می‌شود از رگ‌های نازک شده شبکیه، سرم و خون نشت کند. نشت عروقی سبب می‌شود که سرم و مواد داخل رگ به شبکیه نفوذ کرده و در فضای بین سلول‌ها انباشته شود. این امر موجب تاری دید می‌شود. این آثار اولیه دیابت بر روی چشم است. اما مشکل به همین جا ختم نمی‌شود. در مرحله بعدی جوانه‌هایی در عروق داخل چشم ایجاد می‌شوند که در نهایت به عروق خونی تبدیل می‌شوند، یعنی چشم دوباره رگ‌سازی می‌کند. این رگ‌های جدید که گاهی به مقدار زیاد در چشم رشد می‌کنند، رگ‌های اضافی هستند. این رگ‌های اضافی نازک، شکننده و خطرناک هستند و کم‌کم پس از مدتی در حالی که فرد از وجود این عروق بی‌خبر است خون‌ریزی می کنند. سپس مانند تارعنکبوت در داخل چشم رشد می‌کنند و به شبکیه چسبیده و آن را مانند چنگک از جای خودش بلند کرده و بیمار را دچار جداشدگی شبکیه می‌کنند. در این حالت دید بیمار بسیار کم می‌شود.
آیا کاهش بینایی علت‌های دیگری هم دارد؟
بله، یکی از این علت‌ها نرسیدن اکسیژن به مرکز بینایی در شبکیه است، در نتیجه این مرکز از کار می‌افتد، و یا ممکن است به علت نشت مایع یا سرم از دیواره‌های عروق تخریب شده به داخل مرکز بینایی و شبکیه، تورم ایجاد شود و سلو‌ل‌هایی که نور را گرفته و تصویر ایجاد می‌کنند نیمه جان شده و از کار بیفتند و در نتیجه بیمار تار ببیند.
علایم درگیری چشم با دیابت چیست؟
بیماری که دچار عوارض چشمی شده ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. اما در کل این عوارض عبارت‌اند از خون‌ریزی‌های کوچک نقطه‌ای و نشت از عروق که ممکن است وجود داشته باشد و در مرکز بینایی رخ داده باشد ولی از نظر بیمار قابل فهم و درک نباشد. در این حالت به طور معمول دید بیمار کاهش پیدا می‌کند و تار می‌بیند، به طوری که با عینک هم اصلاح نمی‌شود. در این حالت بعضی از بیماران در اثر بی‌توجهی و ناآگاهی به چشم‌پزشک مراجعه نمی‌کنند و در نتیجه بیماری در چشم‌شان پیشرفت می‌کند. این افراد ممکن است یک روز از خواب بیدار شوند و متوجه شوند که هیچ چیز نمی‌بینند.
به طور معمول بیماران چه مدت پس از ابتلا به دیابت، به عوارض چشمی مبتلا می‌شوند؟
بیمارانی که در سنین جوانی دچار دیابت می‌شوند و انسولین تزریق می‌کنند (دیابت نوع یک) معمولا وقتی بیماری‌شان تشخیص داده می‌شود که به عوارض چشمی مبتلا شده‌اند، به علت این که دیابت این افراد دیر تشخیص داده می‌شود. اگر هم به طور فرض، از روز اول بیماری شان معلوم شود ، در حدود 5 تا 10 سال طول می‌کشد تا بیماری خودش را در چشم نشان دهد.
در بیماران مسن و میانسال که به دیابت نوع دو مبتلا هستند و گاهی قرص می‌خورند و گاهی انسولین تزریق می‌کنند، به طور معمول 8 تا 10 سال پس از ابتلا به بیماری دیابت، علایم چشمی ظاهر می‌شوند.
ثابت شده است افرادی که قند خونشان را خیلی خوب کنترل می‌کنند و پرخوری هم نمی‌کنند، دیرتر به عوارض چشمی مبتلا می‌شوند. باید بدانید نوسان‌های قند خون برای چشم، کلیه و مغز بسیار مضر است
آیا بیماران می‌توانند با کنترل قند خون باعث شوند که عوارض چشمی اصلا پیش نیاید؟
بعید است. چون به طور معمول پس از 10 تا 15 سال، عوارض در ته چشم مشاهده می‌شوند. ولی اگر کنترل خوب انجام شود، هم درمان این بیماران راحت‌تر است و هم شدت عوارض بسیار خفیف‌تر خواهد بود.
چه توصیه‌هایی به بیماران مبتلا به دیابت دارید؟
هر فردی که مبتلا به دیابت است باید در اولین فرصت به چشم‌پزشک مراجعه کند. اگر چشم‌پزشک گفت که فرد سالم است معاینه بعدی به دو سال بعد موکول می‌شود، به شرط این که دیابت کنترل شود در غیر این صورت به یک سال بعد موکول می‌شود، ولی اگر گفت که عوارض چشمی ظاهر شده بسته به شدت علایم، یا زمان معاینه بعدی را مشخص می‌کند و یا از همان جلسه، درمان را شروع می‌کند. والدین به این نکته توجه کنند که رسیدن به سن بلوغ در کودکان مبتلا به دیابت با پیدا شدن ناگهانی و پیشرفت سریع عوارض چشمی همراه است. بنابراین لازم است کودکان مبتلا به دیابت هنگامی که به سن بلوغ می‌رسند در اولین فرصت معاینه کامل چشم را انجام دهند.
برای کاهش عوارض چشمی دیابت، بیماران باید مراقب رژیم غذایی خود باشند
دکتر شاهرخ میلانی ، جراح و متخصص بیماری های چشم در مورد نوع رژیم غذایی بیماران دیابتی می گوید:
"باید فاصله بین غذاها زیاد نباشد و مقدار مصرف قند و کربوهیدرات ها زیر نظر پزشک متخصص تنظیم گردد. بیماران این را هم باید در نظر داشته باشند که هر نوع میوه شیرینی حاوی قند است، حالا چه توت باشد، چه خرما و چه عسل طبیعی.
قندهای مصنوعی هم که عوارض بیشتری دارند، مثل ساخارین که ایجاد سرطان مثانه می کند.
بعضی از قندها سریعا در خون ظاهر شده و باعث نوسانات شدید می گردند (مثل گلوکز) و بعضی ها به آهستگی.
برای حفظ سلامت چشم هم مصرف چربی امگا 3 (روغن ماهی) و امگا 6 (روغن زیتون) و بعضی از آنتی اکسیدان ها مثل ویتامین A،E ،C و چای سبز می تواند کمک کننده باشد."
سال‌ها قبل، پیش از ابداع روش‌های جدید درمان دیابت، بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت به علت عوارض چشمی این بیماری نابینا می‌شدند. اما امروزه می‌توان با تشخیص به موقع و درمان مناسب از این عارضه جلوگیری کرد.
دکتر مسیح هاشمی، فوق‌تخصص بیماری‌های شبکیه و لیزر، به سئوالات زیر پاسخ می دهد.
آقای دکتر، آیا بیماری دیابت فقط قسمت خاصی از چشم را تحت تاثیر قرار می‌دهد یا همه جای چشم را؟
دیابت یک بیماری فراسو است و نه تنها همه جای چشم را، بلکه همه جای بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نقطه اثر بیماری دیابت رگ‌های کوچک بدن است، به این صورت که دیواره رگ‌های کوچک، نازک شده و مقاومت خود را از دست می‌دهند و حاشیه‌های نازکی پیدا می‌کنند و این امر سبب خراب شدن رگ‌ها می‌شود. به عبارت دیگر تخریب رگ، هدف اصلی بیماری دیابت است که در همه قسمت‌های بدن صورت می‌گیرد، اما چون ما می‌توانیم داخل چشم را مشاهده کنیم، می‌توانیم ضایعات چشمی را ببینیم.
پس نمی‌توانیم بگوییم این عوارض فقط در چشم ایجاد می‌شوند؟
دیابت روی چشم به طور مستقیم اثر می‌گذارد و چون بینایی شخص کم می‌شود، ما بیشتر به آن توجه می‌کنیم. ولی اگر از کبد، کلیه و مغز همین بیماران نمونه‌برداری کرده و زیر میکروسکوپ نگاه کنیم، می‌بینیم این عوارض در این قسمت‌ها هم دیده می شود. به همین دلیل است که خیلی از بیماران مبتلا به دیابت پس از مدتی که بیماری چشم گرفتند تا حدودی کلیه‌هایشان هم از کار می‌افتد.
این ضایعات از چه قسمتی از چشم شروع می‌شوند؟
از قسمت‌های داخلی چشم یعنی از شبکیه که مهم‌ترین و شایع‌ترین قسمتی است که دیابت بر آن تاثیر می‌گذارد. شبکیه جایی است که تصویرهایی که ما مشاهده می‌کنیم روی آن تشکیل می‌شود. بیماری دیابت در درجه اول عروق شبکیه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و سبب می‌شود از رگ‌های نازک شده شبکیه، سرم و خون نشت کند. نشت عروقی سبب می‌شود که سرم و مواد داخل رگ به شبکیه نفوذ کرده و در فضای بین سلول‌ها انباشته شود. این امر موجب تاری دید می‌شود. این آثار اولیه دیابت بر روی چشم است. اما مشکل به همین جا ختم نمی‌شود. در مرحله بعدی جوانه‌هایی در عروق داخل چشم ایجاد می‌شوند که در نهایت به عروق خونی تبدیل می‌شوند، یعنی چشم دوباره رگ‌سازی می‌کند. این رگ‌های جدید که گاهی به مقدار زیاد در چشم رشد می‌کنند، رگ‌های اضافی هستند. این رگ‌های اضافی نازک، شکننده و خطرناک هستند و کم‌کم پس از مدتی در حالی که فرد از وجود این عروق بی‌خبر است خون‌ریزی می کنند. سپس مانند تارعنکبوت در داخل چشم رشد می‌کنند و به شبکیه چسبیده و آن را مانند چنگک از جای خودش بلند کرده و بیمار را دچار جداشدگی شبکیه می‌کنند. در این حالت دید بیمار بسیار کم می‌شود.
آیا کاهش بینایی علت‌های دیگری هم دارد؟
بله، یکی از این علت‌ها نرسیدن اکسیژن به مرکز بینایی در شبکیه است، در نتیجه این مرکز از کار می‌افتد، و یا ممکن است به علت نشت مایع یا سرم از دیواره‌های عروق تخریب شده به داخل مرکز بینایی و شبکیه، تورم ایجاد شود و سلو‌ل‌هایی که نور را گرفته و تصویر ایجاد می‌کنند نیمه جان شده و از کار بیفتند و در نتیجه بیمار تار ببیند.
علایم درگیری چشم با دیابت چیست؟
بیماری که دچار عوارض چشمی شده ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. اما در کل این عوارض عبارت‌اند از خون‌ریزی‌های کوچک نقطه‌ای و نشت از عروق که ممکن است وجود داشته باشد و در مرکز بینایی رخ داده باشد ولی از نظر بیمار قابل فهم و درک نباشد. در این حالت به طور معمول دید بیمار کاهش پیدا می‌کند و تار می‌بیند، به طوری که با عینک هم اصلاح نمی‌شود. در این حالت بعضی از بیماران در اثر بی‌توجهی و ناآگاهی به چشم‌پزشک مراجعه نمی‌کنند و در نتیجه بیماری در چشم‌شان پیشرفت می‌کند. این افراد ممکن است یک روز از خواب بیدار شوند و متوجه شوند که هیچ چیز نمی‌بینند.
به طور معمول بیماران چه مدت پس از ابتلا به دیابت، به عوارض چشمی مبتلا می‌شوند؟
بیمارانی که در سنین جوانی دچار دیابت می‌شوند و انسولین تزریق می‌کنند (دیابت نوع یک) معمولا وقتی بیماری‌شان تشخیص داده می‌شود که به عوارض چشمی مبتلا شده‌اند، به علت این که دیابت این افراد دیر تشخیص داده می‌شود. اگر هم به طور فرض، از روز اول بیماری شان معلوم شود ، در حدود 5 تا 10 سال طول می‌کشد تا بیماری خودش را در چشم نشان دهد.
در بیماران مسن و میانسال که به دیابت نوع دو مبتلا هستند و گاهی قرص می‌خورند و گاهی انسولین تزریق می‌کنند، به طور معمول 8 تا 10 سال پس از ابتلا به بیماری دیابت، علایم چشمی ظاهر می‌شوند.
ثابت شده است افرادی که قند خونشان را خیلی خوب کنترل می‌کنند و پرخوری هم نمی‌کنند، دیرتر به عوارض چشمی مبتلا می‌شوند. باید بدانید نوسان‌های قند خون برای چشم، کلیه و مغز بسیار مضر است
آیا بیماران می‌توانند با کنترل قند خون باعث شوند که عوارض چشمی اصلا پیش نیاید؟
بعید است. چون به طور معمول پس از 10 تا 15 سال، عوارض در ته چشم مشاهده می‌شوند. ولی اگر کنترل خوب انجام شود، هم درمان این بیماران راحت‌تر است و هم شدت عوارض بسیار خفیف‌تر خواهد بود.
چه توصیه‌هایی به بیماران مبتلا به دیابت دارید؟
هر فردی که مبتلا به دیابت است باید در اولین فرصت به چشم‌پزشک مراجعه کند. اگر چشم‌پزشک گفت که فرد سالم است معاینه بعدی به دو سال بعد موکول می‌شود، به شرط این که دیابت کنترل شود در غیر این صورت به یک سال بعد موکول می‌شود، ولی اگر گفت که عوارض چشمی ظاهر شده بسته به شدت علایم، یا زمان معاینه بعدی را مشخص می‌کند و یا از همان جلسه، درمان را شروع می‌کند. والدین به این نکته توجه کنند که رسیدن به سن بلوغ در کودکان مبتلا به دیابت با پیدا شدن ناگهانی و پیشرفت سریع عوارض چشمی همراه است. بنابراین لازم است کودکان مبتلا به دیابت هنگامی که به سن بلوغ می‌رسند در اولین فرصت معاینه کامل چشم را انجام دهند.
برای کاهش عوارض چشمی دیابت، بیماران باید مراقب رژیم غذایی خود باشند
دکتر شاهرخ میلانی ، جراح و متخصص بیماری های چشم در مورد نوع رژیم غذایی بیماران دیابتی می گوید:
"باید فاصله بین غذاها زیاد نباشد و مقدار مصرف قند و کربوهیدرات ها زیر نظر پزشک متخصص تنظیم گردد. بیماران این را هم باید در نظر داشته باشند که هر نوع میوه شیرینی حاوی قند است، حالا چه توت باشد، چه خرما و چه عسل طبیعی.
قندهای مصنوعی هم که عوارض بیشتری دارند، مثل ساخارین که ایجاد سرطان مثانه می کند.
بعضی از قندها سریعا در خون ظاهر شده و باعث نوسانات شدید می گردند (مثل گلوکز) و بعضی ها به آهستگی.
برای حفظ سلامت چشم هم مصرف چربی امگا 3 (روغن ماهی) و امگا 6 (روغن زیتون) و بعضی از آنتی اکسیدان ها مثل ویتامین A،E ،C و چای سبز می تواند کمک کننده باشد."