ریشه ی واژه ی «یلدا»

[baroon]

یلدا واژه ای سُریانی است به معنی میلاد.
سریانی زبان کهن سوریه است که با آمدن اسلام از بین رفت و امروزه در بخش کوچکی از سوریه در کوهستان القلمون بدان سخن می رانند.


شب یلدا با جشن شب میلاد مسیح "نوئل" برابر است. و ریشه ی نخست این جشن بزرگ دنیای مسیحی، میراث فرهنگی نیاکان ماست.
میلاد مسیح(ع) که اکنون در بیست و پنجم دسامبر برگزار می شود، در اصل جشن ظهور میترا (مهر) است که مسیحیان در سده ی چهارم میلادی آن روز را تولد حضرت مسیح(ع) قرار داده اند.
نزد نیاکان ما خورشید (مهر یا میترا) نجات بخش گیتی از چیرگی اهریمن بود.
آنان که به ایزد میترا دل بسته بودند، روز اول زمستان را که هنگام انقلاب زمستانی خورشید بود و خورشید دوباره چیرگی خود را بر جهان می گستراند روز تولد "میترا" می دانستند و آن روز را در روز بیست و یکم دسامبر جشن می گرفتند؛ ولی هنگامی که میتراپرستی به صورت دینی بزرگ در آمد و در سال 66 میلادی در جهان متمدن آن روزگار منتشر شد، در روم و بسیاری از کشورهای اروپایی، به صورت دین رسمی تنهای امپراتوران درآمد و به همین خاطر روز بیست و یکم دسامبر که برابر با اول دی ماه بود روز مقدس میتراپرستان اروپایی شد و آنان این روز را به عنوان روز تولد مهر یا میترای شکست ناپذیر (Natalis-Invictus ) جشن می گرفتند.

 

[پارسا مرزبان]

یلدا و شب یلدا

"یلدا" از "ایل دا" آمده است. که می شود پیدایش و زایش خدا. "ایل"، بنا بر برهان قاطع، واژه-ای سریانی است و یکی از نامهای خداست. آنچنان که در قاموس کتاب مقدس آمده است، "ایل" به واژه-های عبری افزوده شده و تنها نام الله و یهوه نیست و نام خدایان دیگر فرهنگ-ها هم بوده است. گویی نشان اقتدار و قدرت بوده است. جبرئیل و میکاییل از این دسته واژه-ها هستند که به خوبی به ما نشان می دهند که "ایل" نام خداست. پس از اسلام هم این واژه-ها پایدار ماندند.

"ایل" نام خدا در همه-ی فرهنگ-ها و دین-ها بوده است و از این روی میترا را هم "ایل" نامیدند. ولی تنها در یک فرهنگ خود "شب" را ستایش می کردند و تاریکی و بینش در تاریکی را درست می دانستند و بلندترین شب سال را جشن می گرفتند. ایرانیان پیش از زرتشت در ایران تنها مردمانی بودند که روشنایی را برتر از تاریکی نمی دانستند و از این روی شب یلدا را جشن می گرفتند. ارزش شب و تاریکی در این است که در آن خدا پیدا می شود. خدا پیدا می شود و خود می زاید. این فرهنگ زنخدایی خرّم دینان ایرانی است که شب را خود خدا می دانند و زمستان را خانه-ی خدا می دانند. فردای این شب که روز نخست از ماه دی یا همان ماه خرّم است، برابر با پیدایش خدای خرّم است. خرّم همان سیمرغ یا ارتای خوشه است که نام ماه دهم از سال است. همچنین مسیحیان هم با اینکه در ماه دوازدهم از سال هستند ولی نام این ماه را دسامبر می نامند که می شود همان ماه دهم و آن را همچنان جشن می گیرند. ایرانیان پیش از زرتشت می دانستند که دیو همان خداست و در نزد نیاکان ما واژه-های دی و دیو و دین همه به خدای خرّم گفته می شد که همان سیمرغ یا ارتای خوشه بود. همچنین در این شب است که خورشید (چشم آسمان) و آرمیتا (زمین) و جمشید (نخستین انسان که "جم شید" یا "یم شید" می شود جفت زیبا و زن مرد با هم هستند) با هم زاده می شوند.

در نزد نیاکان ما شب سرشار از زیبایی است و در تاریکی شب است که انسان بینش می یابد. انسان نباید در زیر نور و روشنایی-هایی که از معرفت دیگران است ببنید، بلکه باید از خود روشن شود و بی هیچ ترسی به بینش خود از خود برسد. واژه-ی دی به چم و معنای دیدن هم است و خورشید تنها آفتاب آسمان نبود و چشم انسان نیز بود. از همین روی ما در شاهنامه "چشم خورشید گونه" داریم. چشم رستم در خوان هفتم و در تاریکی غار چون خورشید روشن می شود و از بینش خود است که می بیند. معرفت این است و هر گونه دانش و آگاهی دیگری که از خود انسان نباشد، سرانجام مانند خود نادانی می شود. در بهرام یشت هم همین داستان به چشم می خورد که نشان از به آگاهی رسیدن در دل شب است. واژه-ی دین هم برای همین آگاهی بود و بینش درونی هر انسانی بود.

شب یلدا رازهای بسیاری را با ما می گوید و امیدوارم که چشمانتان در این شب زیبا روشن شود. شب یلدا، شب رسیدن به آگاهی است.


پارسا مرزبان


​