تربیت كودكانی با خلق‌وخو یا فاصله‌های سنی گوناگون همراه با حفظ انصاف، جزو سخت‌ترین كارهایی است كه پدر و مادر پیش روی خود دارند. در این مواقع چه نكاتی را باید مد نظر داشت؟ با برخی از آنها آشنا شوید.
همیشه این احتمال وجود دارد كه كودكی بیش از خواهر یا برادرش به تذكر و تربیت نیاز داشته باشد. در واقع توجه به نیازهای فردی و اخلاقی هر كودك و متناسب كردن نحوه تربیت با آن ویژگی‌ها بهترین روشی است كه والدین می‌توانند به كار گیرند. در هر حال وقتی بچه‌ها بزرگ‌تر می‌شوند، بهتر می‌توانند میزان قوانین و توجه والدین را ارزیابی كنند. بنابراین اگر كودكی احساس بی‌عدالتی كند، ممكن است فریاد برآورد: «این منصفانه نیست!» و گاهی تعداد این فریادها زیاد هم می‌شود.
وظیفه شما والدین در این لحظات چیست؟ باید در عین حال كه احساس كودكتان را تائید می‌كنید به او توضیح دهید كه قوانین براساس شرایط فرزندان متفاوت است. مثلا وقتی خواهر یا برادر كوچك‌تر آه و ناله می‌كند كه چرا نمی‌تواند از لپ‌تاپ مادرش استفاده كند فقط باید به او گفته شود: «وقتی بزرگ‌تر شدی تو هم می‌توانی از لپ‌تاپ استفاده كنی.» اگر كج خلقی كرد و سروصدا و قشقرق به راه انداخت، باید با اسباب‌بازی مناسب سنش حواسش را به جایی دیگر منحرف كرد. گاهی اوقات لپ‌تاپ یا تلفن‌های اسباب‌بازی می‌تواند كودكی را حداقل برای مدتی راضی نگه دارد، اما بهترین راه‌حل، جلوگیری از به وجود آمدن چنین شرایطی است. (مثلا كودك بزرگ‌تر زمانی از لپ‌تاپ استفاده كند كه كودك كوچك‌تر خواب باشد.)
البته در مورد كودكان پیش‌دبستانی آسان‌ترین راه این است كه به آنها اجازه دهید آبمیوه‌شان را خودشان بریزند یا خودشان بتنهایی لباسشان را تا كنند و سرجایش بگذارند تا احساس نكنند در حقشان بی‌انصافی شده است. اگر كودكی بیشتر مواقع تنبیه می‌شود، بهتر است به محض این كه رفتار مناسبی از خود نشان داد از او تعریف و تمجید شود. باید مراقب باشید هیچ گاه فرزندان را با یكدیگر مقایسه نكنید. مثلا هرگز نگویید: «به خواهرت هر چه می‌گویم گوش می‌كند تو چرا نمی‌توانی؟»
به گفته روان‌شناسان باید نسبت به خلق و خوی هر كودك روش تربیتی مناسب آن كودك انتخاب شود. درخصوص كودكانی كه زیاد می‌نالند و نمی‌توانند آرام بگیرند، بدترین حالت این است كه آنها را با خواهر یا برادرشان مقایسه كنید یا بر سرشان فریاد بزنید، زیرا این كار درست مانند این است كه به او آدرنالین تزریق كرده‌اید و او پرانرژی‌تر از قبل فریاد می‌زند و سروصدا راه می‌اندازد. گاهی اوقات میتوانید شرایط را برای كودك با زبان خودش شرح دهید و از او بپرسید اگر قانونی را زیر پا گذاشت بهترین تنبیه چیست؟ مطمئن باشید كودكان همیشه تنبیهی سخت‌تر از تنبیه والدین برای خود در نظر می‌گیرند.
برای برخی كودكان تذكر شفاهی كفایت می‌كند، اما برخی دیگر باید مدت كوتاهی را تنها باشند تا به قوانین فكر كنند. یك مهلت كوتاه علاوه بر این كه كمك می‌كند كودك به رفتار و عواقبش فكر كند، بلكه فرصتی برایش فراهم می‌كند كه لحظه‌ای آرام بگیرد.
درخصوص كودكی كه روحیه‌ای آرام داردفقط یك یادآوری ملایم یا استفاده از لحنی جدی و محكم كفایت می‌كند، اما در برخورد با یك كودك حساس مجبورید مراقب لحن صدایتان باشید. اگر خیلی عبوس و جدی با او صحبت كنید قبل از این كه حتی تصمیمی بخواهید بگیرید، اشكش سرازیر می‌شود. سن كودك نیز می‌تواند به شما بگوید چه روشی را به كار برید. كودكان كوچك‌تر به تنبیه‌های فوری نیار دارند در حالی كه كودك بزرگ‌تر می‌داند اگر صبح رفتار خوبی نداشته باشد، ممكن است بعد از شام حق نگاه كردن برنامه دلخواهش را از دست بدهد.
تائید مثبت برای بیشتر كودكان مفید و موثر است. پاداش‌ها نیز می‌تواند به فراخور سن كودك متفاوت باشد مثلا ممكن است پاداش كودكی تماشای بیشتر تلویزیون باشد، اما برادر یا خواهرش بتواند یك روز كامل با پدر به تفریح برود. تكنیك دیگری كه برای بیشتر بچه‌ها با هر نوع خلق و خویی موثر است «بازتاب مشكل» است. یعنی به كودكتان بفهمانید میتوانید شرایط را از دید او ببینید و درك كنید. مثلا اگر برادر بزرگ‌تر، خواهر كوچك‌ترش را بعد از این كه چند بار به اتاقش آمد و مزاحمش شد هل داد، باید هر دو تنبیه شوند، اما بعد از آن با برادر بزرگ‌تر صحبت شود كه: «می‌دانیم خواهرت همیشه مزاحمت برایت ایجاد می‌كند و دائم می‌خواهد توجه تو را به خودش جلب كند و این خیلی آزاردهنده است، اما فراموش نكن كه او همیشه به تو به چشم برادر بزرگ‌تر نگاه می‌كند و به تو احترام می‌گذارد و فكر می‌كند كه تو بهترین هستی. بهتر است با همدیگر صحبت كنیم و قوانین جدیدی بگذاریم و بگوییم كه نباید مزاحم تو شود و به وسایلت دست بزند. با این حال تو می‌توانی برادر بزرگ‌تر آرام او باشی و به او یاد بدهی بعضی كارها را چگونه انجام دهد.»
والدین باید مراقب باشند كه همیشه و در همه حال به شخصیت منحصربه‌فرد كودكشان احترام بگذارند و او را بدرستی حمایت كنند. اگر كودكتان خودسر است به جای این كه هرروز با او بجنگید به او اجازه دهید لباسی را كه دوست دارد بپوشد. اگر كودكی پر انرژی دارید، از او انتظار نداشته باشید دو ساعت تمام در رستوران بنشیند و دم نزند و وقتی نمی‌تواند این كار را انجام دهد او را تنبیه كنید. هرگز نباید كودكتان را به خاطر شخصیتش سرزنش كنید.
تكنیك‌های مناسبی برای تربیت كودكان براساس سنشان وجود دارد و والدین باید از روش‌های متفاوت تربیتی برای كودكانشان استفاده كنند. مثلا توضیح دادن به یك كودك 13 ماهه كه چرا وقتی خواهر یا برادرش را می‌زند تنبیه می‌شود، كاری عبث و بیهوده است، زیرا او نمی‌تواند دلیل و منطق چیزی را درك كند. بنابراین باید برای تربیت فرزندان علاوه بر توجه به خلق و خویشان، به سنشان هم توجه كرد.