مقالات هواشناسی

[کدخدا]

مقاله شماره 5 (بخش دوم):

نتايج

براساس نقطه شكست نمودار غربالي (شكل 1) ملاحظه مي شود كه 9 مؤلفه نخست از ديگر مؤلفه ها متمايز اند و روي هم رفته بيش از 86.5 درصد از كل واريانس داده ها را توضيح مي دهند. جدول 1 نيز درصد واريانس توضيح داده شده با مؤلفه هاي انتخابي را پيش و پس از چرخش نشان مي دهد. با توجه به اين جدول مشاهده مي شود كه واريانس توضيح داده شده با مؤلفه هاي چرخش يافته با رقمي بين 8 تا 12 درصد تقريباً به هم نزديك هستند. اين موضوع نشان مي دهد كه نقش هريك از مؤلفه هاي انتخابي در توضيح واريانس داده ها تقريباً برابر است.

مراكز فعاليت تراز 500 هكتوپاسكال

نقشه توزيع مكاني بارگويه مؤلفه هاي انتخابي مي تواند مناطق اصلي فعاليت‌هاي همديدي مثل مراكز كم ارتفاع و پرارتفاع را در تراز 500 هكتوپاسكال به نمايش بگذارد. مراكز فعاليت كه از نظر وسعت داراي مقياس همديدي اند نقش مهمي در كنترل آب و هواي مقياس منطقه اي بازي مي كنند. برخي از مراكز فعاليت مانند آزور و ايسلند از نظر زماني و مكاني از تداوم و پايداري نسبي برخوردارند و در تعيين آب و هواي نيم كره شمالي نقش بسيار مهمي دارند. يك ياخته مقدار بار (load) روي يك مؤلفه نشان دهنده ضريب همبستگي بين سري زماني نمره استاندارد آن مؤلفه و ياخته مورد نظر است. شكل 2 توزيع مكاني بارگويه مؤلفه هاي انتخابي را نشان مي دهد. اين نقشه ها با نشان دادن مراكز كم ارتفاع و پرارتفاع كه نقش مهمي در كنترل آب و هواي ايران دارند مي توانند به تحليل الگوهاي گردش جوي تراز 500هكتوپاسكال كمك بسياري كنند.

نقشه بارگويه مؤلفه اول يك مركز فشار را با ناهنجاري مثبت در شرق و جنوب شرق ايران نشان مي دهد كه نشان دهنده يك پرارتفاع در اين منطقه است. در اين نقشه همچنين يك ناهنجاري مثبتي روي درياي مديترانه و اروپا مشاهده مي شود كه بيانگر وجود يك پشته در اين منطقه است. با توجه به اينكه مؤلفه اول 12 درصد از كل واريانس داده ها را توضيح مي دهد، اين مؤلفه درحكم مد اصلي تغييرپذيري در محدوده مورد بررسي شناخته مي شود. به عبارت ديگر روند تغييرات زماني اين مؤلفه با روند تغييرات ياخته هاي بسيار زيادي هماهنگ است و بيش از ساير مؤلفه ها، ويژگي هاي اقليمي فصل زمستان خاورميانه را متاثر مي سازد.

مركز فعاليت مؤلفه دوم با ناهنجاري مثبت در شمال درياي خزر و روي روسيه قرار گرفته است كه نشان دهنده وجود يك پرارتفاع در اين منطقه است. در شرق و غرب اين پرارتفاع دو كم ارتفاع به ترتيب روي چين و جنوب غرب اروپا تشكيل شده است كه با بار منفي نشان داده شده اند.

مهم ترين مركز فعاليت تراز 500 هكتوپاسكال در مؤلفه سوم در حد فاصل درياي خزر تا شمال شرق ايران قرار دارد. اين مركز فعاليت كه سرتاسر كشور ايران و درياي خزر را با بار منفي در بر گرفته است نشان دهنده ناهنجاري منفي ارتفاع ژئوپتانسيل تراز 500 هكتوپاسكال (كم ارتفاع) در اين منطقه است. مركز فعاليت ضعيف‌‌تري نيز در شرق درياي مديترانه و اروپاي شرقي قرار دارد كه با بار مثبت، نشان از وجود يك پرارتفاع در اين منطقه دارد.

در نقشه بارگويه مؤلفه چهارم يك مركز فعاليت مهم و گسترده با ناهنجاري مثبت روي اروپا ديده مي شود كه مركز آن در شمال اروپا و جنوب اسكانديناوي قرار دارد. در شرق نقشه نيز يك ناهنجاري منفي با محور شمال شرقي- جنوب غربي از شرق روسيه تا شرق مديترانه گسترش يافته است كه شدت زيادي ندارد.

مؤلفه پنجم منطقه اي گسترده با ناهنجاري منفي را روي شرق مديترانه نشان مي دهد كه مركز آن روي تركيه قرار گرفته است. اين كم ارتفاع مركز فعاليت اصلي تراز 500 هكتوپاسكال در اين مؤلفه به شمار مي رود. در شرق اين پرارتفاع يك منطقه با ناهنجاري مثبت از جنوب عربستان تا مرزهاي غربي مغولستان كشيده شده است كه نشانگر وجود يك پرارتفاع روي ايران است.

در نقشه بارگويه مؤلفه ششم مركز فعاليتي با ناهنجاري مثبت در شمال شرق درياچه آرال و شمال درياچه بايكال ديده مي شود. گستره اين مركز فعاليت تا شمال شرق ايران نيز ادامه پيدا كرده است. اين ناهنجاري مثبت وجود يك پرارتفاع را در اين بخش از محدوده مورد بررسي نشان مي دهد. شايان ذكر است كه اين محدوده در ترازهاي زيرين جو محل تشكيل پرفشار سيبري در دوره سرد سال است. مركز فعاليت دوم كه با بار منفي روي اروپا قرار دارد نشان دهنده وجود ناوه اي روي اروپا است كه با جهت شمال غربي- جنوب شرقي از اسكانديناوي تا شرق درياي سياه امتداد پيدا كرده است. وجود اين دو مركز فعاليت با علامت متفاوت، بيانگر الگويي دو قطبي است. البته مركز فعاليت ديگري نيز روي درياي سرخ قرار دارد كه هم از نظر وسعت و هم از نظر مقدار ناهنجاري از اهميت كمتري برخوردار است.

نقشه بارگويه مؤلفه هفتم نيز مركز فعاليتي با ناهنجاري مثبت را روي عربستان نشان مي دهد كه بخش هاي جنوبي ايران را نيز در بر مي‌گيرد. مركز فعاليت ديگري با ناهنجاري منفي روي درياي مديترانه قرار گرفته كه داراي امتدادي شمالي- جنوبي است. قضاوت در مورد اينكه در سطح زمين چه وضعيتي حاكم است در بخش الگوهاي گردش جو ارائه مي شود.

در نقشه بارگويه هشتم يك مركز فعاليت با ناهنجاري مثبت روي مديترانه مركزي ديده مي شود كه مركز آن در جنوب ايتاليا قرار گرفته است. اين مركز ناهنجاري مثبت بخشهاي شمال غربي افريقا و كل اروپا را در بر گرفته است. در جنوب شرق اين مركز فعاليت مركز فعاليت ديگري با ناهنجاري منفي روي درياي سرخ ديده مي شود كه با جهت جنوب غربي- شمال شرقي از شمال غرب ايران تا شرق افريقا امتداد پيدا كرده است. يك مركز ناهنجاري مثبت ديگر روي اقيانوس هند و درياي عمان تشكيل شده كه تا جنوب شرق ايران پيشروي كرده است. در شرق اين مركز فعاليت يك منطقه با ناهنجاري منفي روي چين تشكيل شده كه تا درياچه بايكال ادامه مي يابد. نقشه مؤلفه هشتم پنج منطقه ناهنجاري را نشان مي دهد كه منطقه ناهنجاري مثبت تشكيل شده روي درياي مديترانه اهميت بيشتري دارد و محل پشته گسترده‌اي را روي اروپا نشان مي دهد. شايان ذكر است كه نقشه بارگويه هشتم و ناهنجاري آن، انطباق خوبي را با الگوهاي همديدي دوره مرطوب ايران و الگوي گردشي تراز 500هكتوپاسكال در زمان تقويت و گسترش سامانه هاي كم فشار سوداني روي ايران نشان مي دهد.

و سرانجام نقشه بارگويه مؤلفه نهم نيز مركز فعاليتي با ناهنجاري مثبت را در شمال شرق افريقا نشان مي دهد كه تا درياي سياه و شمال غرب ايران ادامه پيدا كرده است. اين ناهنجاري مثبت نشان از وجود يك پشته در اين منطقه دارد. روي اروپا يك مركز ناهنجاري منفي با جهت غربي- شرقي ديده مي شود. همچنين منطقه ناهنجاري منفي ديگري نيز در جنوب ايران و روي عربستان مشاهده مي شود كه نشان از وجود يك كم ارتفاع و قرارگيري ايران در زير يك ناوه دارد.

​

 

[کدخدا]

مقاله شماره 5 (بخش سوم):

الگوهاي گردش جو

همان گونه كه در روش پژوهش گفته شد براي هر يك از مؤلفه هاي انتخابي، تعداد ده روز با بالاترين نمره استاندارد شناسايي و نقشه تركيبي ارتفاع ژئوپتانسيل و تاوايي نسبي تراز 500 هكتوپاسكال آنها درحكم الگوي گردش جو تراز 500 هكتوپاسكال در شكل هاي 3a تا 3i ارائه شد. همچنين براي شناسايي الگوهاي فشار وابسته به هريك از الگوهاي تراز 500 هكتوپاسكال، نقشه تركيبي فشار سطح دريا و تاوايي نسبي تراز 1000 هكتوپاسكال براي ده روز انتخابي تهيه و در شكل هاي 3j تا 3r ارائه شد. نقشه هاي تركيبي به دست آمده نمايشگر الگوهاي گردش جو تراز 500 هكتوپاسكال و سطح دريا است كه از اين پس از آنها با عنوان CP نام برده مي شود.

نقشه تركيبي وابسته به مؤلفه نخست، CP1، وجود مراكز فشار را به صورت پشته و ناوه در تراز 500 هكتوپاسكال به خوبي نشان مي دهد (شکل 3a). اين نقشه الگويي از موج راسبي را مشخص مي‌كند كه در آن يك ناوه نسبتاً عميق روي نيمه غربي خاورميانه استقرار يافته است. شكل گيري يك پشته با محور شمال شرق- جنوب غرب روي شرق اروپا، تشكيل و عميق شدن ناوه را در شرق خود روي خاورميانه امكان پذير ساخته است، شکل 3a. شايان ذكر است كه در اين الگو جهت جريان روي ايران در ترازهاي مياني جنوب غربي بوده و حداكثر متوسط تاوايي مثبت در غرب ايران و روي عراق در محدوده محور ناوه به 3 و نیم واحد بر ثانيه مي رسد. چنين الگويي در صورت انتقال مناسب رطوبت در ترازهاي زيرين جو، پتانسيل مناسبي براي ايجاد بارش در غرب و جنوب غرب ايران دارد.

الگوي سطح زمين وابسته به آن يك پرفشار گسترده را روي غرب چين و پرفشار ديگري را روي بخش غربي درياي خزر نشان مي دهد. مركز پرفشار اخير در منطقه نزول هوا در جلوي پشته تراز 500 هكتوپاسكال تشكيل و موجب ريزش هواي سرد شمالي روي بخش‌هاي شمالي ايران مي شود. كم فشاري نيز در عر ضهاي بالا و روي دامنه شرقي كوههاي اورال ديده مي شود كه كم‌ترين تأثير را بر ايران دارد، شکل 3j.

در نقشه متوسط تراز 1000 هكتوپاسكال تاوايي روي نيمه غربي درياي خزر به 2- واحد بر ثانيه بالغ مي شود كه بيانگر شدت گردش واچرخندي روي اين منطقه است. اين گردش امكان انتقال رطوبت درياي خزر به منتهي اليه سواحل جنوبي اين دريا را فراهم مي كند. نتيجه استقرار چنين الگويي هما نطوري كه نقشه متوسط بارش مربوط به اين الگو نشان خواهد داد ايجاد بارش هاي قابل ملاحظه در جنوب غرب درياي خزر است. ديگر ويژگي برجسته اين الگو استقرار پشت هاي روي جنوب شرق ايران و درياي عرب در ترازهاي مياني، شکل 3a، همراه با تاوايي منفي و گردش واچرخندي در همة ترازهاي مياني و زيرين وردسپهر در نيمه جنوبي شبه جزيره عربستان و نيمه شمالي درياي عرب است كه با توجه به بررسي هاي اخير، نقش اصلي را در انتقال رطوبت از درياهاي جنوبي، به ويژه درياي عرب به داخل سامانه هاي كم فشار زمستانه ورودي به ايران دارد.

نقشه بارش وابسته به، CP1، روشن مي سازد كه بيشتر بخش هاي غربي و مركزي ايران از بارش خوبي برخوردار شده‌اند. استقرار محور ناوه روي عراق، شکل 3a، باعث ايجاد بارش هاي قابل توجه، به ويژه در شمال غرب ايران در ناحيه مرزي ايران، عراق و تركيه و نيز جنوب ايران در منطقه ساحلي خليج فارس شده است، شکل 4a. در اين الگو همان طوري كه قبلاً توضيح داده شد گردش واچرخندي بر جانب غربي درياي خزر و شكل گيري جريان هاي شمالي روي اين دريا، امكان وقوع بارش را در سواحل جنوب غربي درياي خزر فراهم كرده است، شکل 4a

نقشه تركيبي تراز 500 هكتوپاسكال مربوط به مؤلفه دوم، CP2، نشان مي دهد كه پرارتفاع روي روسيه به صورت الگوي مانع در آمده و گردش واچرخندي در مركز اين پرارتفاع با توجه به مقادير تاوايي بيش از -3 واحد بر ثانيه داراي شدت قابل ملاحظه اي است، شکل 3b. در مقابل، جريان در جنوب اين پرارتفاع مانع به ويژه روي ايران مداري است. همچنين يك ناوه با جهت غربي-شرقي روي اروپا تشكيل شده كه تا غرب درياي خزر و شمال غرب ايران كشيده شده است. استقرار اين ناوه منطقه گسترده اي با تاوايي مثبت را روي درياي سياه، شرق مديترانه و نيمه غربي ايران ايجاد كرده است. در اين الگو حداكثر تاوايي مثبت در منطقه خاورميانه روي غرب-شمال غرب ايران مشاهده مي شود كه مقدار آن به حدود 3 و نیم واحد بر ثانيه بالغ مي شود، شکل 3b. الگوي سطح زمين وابسته به اين گونه نيز وجود يك پرفشار گسترده و قوي را درمحدوده كو ههاي اورال نشان مي دهد كه تا نيمه شمالي درياي خزر كشيده شده است، شکل 3k. اما استقرار يك مركز كم فشار روي نيمه غربي تركيه و در زير ناوه تراز مياني كه خطوط همفشار آن تا غرب ايران امتداد يافته، گردش چرخندي و صعود هوا را در مناطق غرب- شمال غرب كشور امكانپذير ساخته است، شکل 3k.
اين الگو با توجه به گردش چرخندي و كاهش فشار در غرب تا شمال غرب ايران همان طوري كه نقشه متوسط بارش مربوط به اين الگو نشان خواهد داد، پتانسيل ايجاد بارش در غرب ايران را دارد و تداوم اين الگو براي روزهاي پياپي ممكن است موجب ايجاد بارش هاي پيوسته در مرزهاي غرب- شمال غربي كشور شود.

نقشه بارش وابسته به الگوي، CP2، نشان مي دهد كه اين الگو در بيشتر بخش هاي ايران موجب ايجاد بارش شده است كه مقدار متوسط بارش اين الگو در شمال غرب ايران، شمال عراق و ايران مركزي بسيار قابل توجه است، شکل 4b. دليل بارش قابل توجه و گسترده اين الگو استقرار ناوه اي است كه با محور غربي- شرقي در غرب درياي خزر قرار گرفته است، شکل 3b.

در الگوي سوم، CP3، پشته اي روي غرب روسيه استقرار يافته كه امكان تشكيل ناوه اي عميق با محور شمال شرقي- جنوب غربي را در حد فاصل درياي خزر و درياچه آرال امكانپذير ساخته است. اين ناوه همراه با گردش چرخندي قابل ملاحظه تا مركز ايران عميق شده و همة مناطق واقع در بالاتر از عرض ° 27 شمالي را تحت تأثير گردش چرخندي خود قرار داده است، شکل 3c. وجود پشته واقع در غرب روسيه موجب ريزش هواي سرد با جهت شمال غربي روي ايران شده است. الگوي سطح زمين وابسته به CP3، نيز تشكيل كم فشار گسترده اي در شمال شرق درياي خزر، درست در زير محور ناوه تراز بالايي را نشان مي دهد. اين الگو همچنين استقرار يك پرفشار روي جنوب شرق اروپا، درست در منطقه نزول هوا در جلوي پشته تراز 500 هكتوپاسكال را نمايش مي دهد كه ريزش هواي سرد شمالي و ايجاد شرايط پايدار روي ايران را موجب مي شود، شکل 3L. از ويژگي هاي اين الگو، گردش واچرخندي شديد روي كرانه غربي درياي
خزر و جريان هاي شمالي روي اين دريا است كه نتيجه آن همان طوري كه نقشه متوسط بارش مربوط به اين الگو نشان خواهد داد، ايجاد بارش هاي قابل توجه در سواحل جنوبي درياي خزر است. استقرار مركز پرفشاري روي نيمه شرقي درياي سياه، همراه با شكل گيري مركز كم فشاري در حدفاصل درياي خزر و درياچه آرال، شكل 3L، موجب همگرايي و تقويت جريان هاي شمالي روي درياي خزر شده كه به نظر مي رسد ضمن انتقال رطوبت و صعود هواي مرطوب، موجب بارش هاي شديد سواحل جنوبي درياي خزر شده است، شكل 4L.

نقشه نرخ متوسط بارش وابسته به، CP3، نشان مي دهد كه اين الگو باعث ايجاد بارش قابل توجه روي نيمه جنوبي درياي خزر مي شود. اين الگو همچنين در نيمه غربي ايران و شمال شرق عراق نيز بارش هايي ايجاد مي كند كه از نظر مقدار با ناحيه خزري قابل مقايسه نيست، شکل 4c. جريان هاي شمال غربي اين الگو باعث ايجاد هواي پايدار در ديگر بخش هاي ايران شده است.

​

 

[کدخدا]

مقاله شماره 5 (بخش چهارم):

در الگوي گردش چهارم، CP4، در تراز 500 هكتوپاسكال پشته اي با محور شمال شرقي- جنوب غربي روي اروپاي شمالي و غربي ديده مي شود كه در جنوب و شرق خود يك ناوه عميق با همين جهت را روي مديترانه به همراه دارد. در اين الگو جهت جريان روي ايران تقريباً مداري است، شکل 3d. الگوي سطح زمين وابسته به آن وجود يك پرفشار با فشار مركزي 1035 هكتوپاسكال را روي نيمه شرقي اروپا نشان مي دهد كه تا نيمه غربي درياي خزر نيز گسترش يافته و زبانه هاي آن روي درياي خزر نفوذ كرده است، شکل 3m. در اين الگو به واسطه استقرار گردش واچرخندي روي نيمه شمالي ايران و نفوذ زبانه پرفشار روي درياي خزر، فقط امكان وقوع بارش در حاشيه جنوبي درياي خزر وجود دارد، شکل 4d. شايان ذكر است كه الگوي فوق، انطباق بسيار خوبي با مهم‌ترين الگوي همديدي ايجادكننده بارش شديد در سواحل جنوبي درياي خزر دارد و نتايج بررسي هاي اخير در رابطه با بارش هاي شديد اين منطقه را تأييد مي كند.

نقشه نرخ بارش وابسته به، CP4، نشان مي دهد كه به جز جنوب غرب درياي خزر كه به واسطه نفوذ زبانه پرفشار بارندگي خوبي دارد، بقيه بخش هاي كشور بارش نداشته است، شکل 4d. در واقع ناوه اي كه روي درياي مديترانه قرار گرفته، شکل 3d، فقط موجب ايجاد بارش در حوضه مديترانه شده و توان ايجاد بارش در ايران را نداشته است.

الگوي، CP5، يك كم ارتفاع بسته را روي درياي سياه در تراز 500 هكتوپاسكال نشان مي دهد كه ناوة عميق آن با محور شمالي- جنوبي تا شمال شرق افريقا كشيده شده است. در اين الگو گردش چرخندي حاصل از استقرار ناوه همة مناطق واقع در شمال غرب تا شرق درياي خزر را تحت تأثير خود قرار داده است. در مقابل، نيمه جنوبي و شرقي ايران تحت تسلط گردش واچرخندي حاصل از استقرار يك پشته قرار دارد، شکل 3e. در نقشه سطح دريا، تاوايي مثبت در مرزهاي شمال غربي كشور بيانگر شرايط مناسب براي صعود هوا و وقوع بارش در اين منطقه از كشور است، شکل 3n، كه نقشه بارش مربوط به اين الگو اين ويژگي را تأييد مي‌كند، شکل 4e. در اين الگو در ترازهاي مياني جهت جريان روي شمال ايران، جنوب غربي است وگراديان ارتفاعي بيانگر وجود جريان هاي غربي شديد روي خاورميانه است. با در نظر گرفتن الگوي حاكم در وردسپهر مياني مي توان چنين انتظار داشت كه مركز كم فشاروابسته به اين الگو در سطح زمين در جنوب درياي سياه و شمال شرق درياي مديترانه و روي تركيه و سوريه تشكيل شود و با توجه به فاصله تقريباً نزديك آن به ايران در صورت تغذيه رطوبتي مناسب، موجب ايجاد بارش هاي قابل توجه در ايران شود. در الگوي سطح زمين ديده مي شود كه مركزي كم فشار و گسترده با دو سلول مركزي 1011 و 1012 و نیم ميلي بار به ترتيب روي غرب درياي خزر و جنوب تركيه تشكيل شده است كه گفته هاي بالا را تأييد مي‌كند. اين كم فشار از درياي سياه و مديترانه در غرب تا شرق درياي خزر گسترده شده و بخش هاي شمال و شمال غربي ايران را تحت تأثير خود قرار داده است، شکل 3n.

نقشه نرخ بارش وابسته به، CP5، نيز نشان مي‌دهد كه اين الگو فقط در غرب و به ويژه در شمال غرب كشور كه به محور ناوة تراز 500 هكتوپاسكال نزديك بوده ايجاد بارش كرده است، شکل 4e.

​

 

[کدخدا]

مقاله شماره 5 (بخش پنجم):

در الگوي ششم، CP6، در تراز 500 هكتوپاسكال يك ناوه در امتداد نصف النهار 35 درجه شرقي تا روي تركيه ديده مي شود. در شرق درياچه آرال پشت هاي قوي استقرار يافته كه به سمت غرب تا مدار 60 درجه شرقي نيز گسترش پيدا كرده است. استقرار اين الگو با شكل گيري جريان هاي مداري روي ايران همراه است، شکل 3f. در الگوي سطح زمين نيز مشاهده مي‌شود كه محل تشكيل كم فشار در شمال درياي سياه است كه عمق زيادي نيز ندارد. وجود پرفشار روي آسياي ميانه و چين كه مركز آن در شرق درياچه بالخاش قرار گرفته، در اين الگو از اهميت بيشتري برخوردار است و باعث ايجاد جريان هاي جنوب شرقي در شمال شرق ايران مي شود، شکل 3o. در الگوي ششم و در بررسي نقشه فشار سطح دريا نيمه شمالي شبه جزيره عربستان گردش واچرخندي قابل ملاحظه اي دارد و مقادير تاوايي منفي در اين منطقه به بيش از 1- و نیم واحد بر ثانيه بالغ مي شود. به طور كلي در الگوي ششم روي ايران گردش چرخندي ضعيف بوده و شرايط جهت ناپايداري و صعود هوا فراهم نيست. اين امر موجب شده تا الگوي فوق جزء الگوهاي كم بارش و خشك دوره زمستانه ايران طبقه بندي شود. نقشه بارش اين الگو چنين وپژگي را به خوبي نشان مي دهد، شکل 3f.

با توجه به مداري بودن جريان تراز 500 هكتوپاسكال روي ايران در، CP6، و قرار گرفتن جنوب و شرق ايران در زير يك پشته، اين الگو در ايران بارش ايجاد نكرده است، شکل 4f.

الگوي هفتم، CP7، را می‌توان یک الگوی خشكي‌زاي زمستانه ناميد. در اين الگو در تراز 500هكتوپاسكال مركز پرارتفاعي با كنتور ارتفاعي 5880ژئوپتانسيل متر روي نيمه شرقي شبه جزيره عربستان و غرب درياي عرب استقرار يافته كه پشته آن با محور شمالي- جنوبي سراسر نيمه غربي خاورميانه را تا شمال قفقاز تحت تسلط گردش واچرخندي و نزول هوا قرار داده است، شکل 3g. استقرار چنين الگويي در تراز مياني جو ضمن جلوگيري از جابه جايي شرق سوي ناوة مستقر بر بخش هاي مركزي مديترانه با شكل‌گيري گردش واچرخندي روي مناطق وسيعي از شبه جزيره عربستان و نيمه غربي ايران در ترازهاي زيرين جو، همچنين با استقرار مركز پرفشاري در نقشه سطح زمين روي غرب تا شمال غرب كشور همراه شده، شکل 3p، كه نتيجه آن پايداري هوا و جلوگيري از ايجاد بارش روي ايران است، شکل 4g.

نقشه بارش وابسته به، CP7، نشان می‌دهد که این الگو نيز در ايران بارشي ايجاد نمي‌كند زيرا همان طور قبلاً توضيح داده شد، استقرار پشته روي بخش اعظم خاورميانه، از جمله نيمه غربي ايران، شکل 3g، مانع از وقوع بارش روي ايران مي شود، شکل 4g.

در الگوي هشتم، CP8، در تراز 500 هكتوپاسكال مشاهده مي شود كه محور ناوه نسبت به الگوي CP7، به سمت شرق جا به جا شده و به غرب سوريه انتقال يافته و علاوه بر آن ناوه بسيار عميق‌تر شده و تا ميانه درياي سرخ كشيده شده است. در اين الگو تاوايي مثبت در شرق مصر و در حد فاصل طول 30 تا 35 درجه شرقي به حداكثر ميزان خود يعني 3 و نیم واحد بر ثانيه بالغ مي شود. استقرار ناوه، همة مناطق واقع در نيمه غربي خاورميانه تا نيمه غربي ايران را تحت تسلط گردش چرخندي خود قرار داده است، شکل 3h. از ديگر ويژگي هاي برجسته اين الگو در ترازهاي مياني جو، استقرار پشت هاي قوي با تاوايي منفي بيش از 3- واحد بر ثانيه در شرق شبه جزيره عربستان است. گردش واچرخندي ناشي از استقرار پشته فوق، در ترازهاي زيرين جو امكان انتقال رطوبت را از نيمه غربي درياي عرب به مناطق واقع در جنوب و جنوب غرب ايران فراهم كرده و به همين جهت اين الگو موجب بيشترين مقادير و شديدترين بارش ها را در مناطق جنوب غرب و غرب كشور مي شود. نقشه بارش، اين ويژگي را تأييد مي كند، شکل 4h. در الگوي سطح زمين نيز ملاحظه مي شود كه زبانه كم فشاري با منشأ منطقه درياي سرخ ضمن گسترش شمال سو، سراسر مناطق واقع در نيمه غربي شبه جزيره عربستان و شرق مديترانه را در بر گرفته است، شکل 3q. همان گونه كه پيش از اين در تفسير نقشه بارگويه هشتم نيز بيان شد، الگوي، CP8، نشان دهنده تقویت و گسترش كم فشار سوداني و يا سامانه هاي تركيبي سوداني- مديترانه‌اي روي مناطق غرب و جنوب غرب ايران است و يافته هاي سبزي پرور، لشگري، خلج، و مفيدي و زرين را در اين خصوص تأييد مي‌كند.

نقشه بارش وابسته به، CP8، نشان مي‌دهد كه مقدار بارش در جنوب غرب ايران بسيار قابل توجه است. با نگاهي به الگوي تراز 500 هكتوپاسكال مي توان دريافت كه عميق شدن ناوه تا ميانه درياي سرخ و افزايش تاوايي مثبت بر جانب شمالي درياي سرخ تا نيمه غربي ايران عامل ايجاد بارش هاي چشمگير در جنوب غرب ايران است، شکل 4h. اين جريان ها، رطوبت كافي براي ايجاد بارش را از درياهاي جنوبي تأمين مي كنند.

در الگوي نهم، CP9، در تراز 500 هكتوپاسكال كم ارتفاعي روي شمال درياي سياه استقرار يافته كه ناوه مرتبط با آن نيمه شمالي خاورميانه را در بر مي‌گيرد. در مقابل، همة مناطق واقع در شمال-شمال شرق افريقا تا نيمه غربي شبه جزيره عربستان به واسطه استقرار يك پشته، داراي گردش واچرخندي قابل ملاحظه‌اي است. در اين الگو مناطق واقع در شمال غرب تا مركز ايران تاوايي مثبت دارند اما مقادير آن چندان قابل ملاحظه نيست، شکل 3i. در نقشه سطح زمين، مناطق واقع در شمال و شرق درياي سياه و جنوب تركيه گردش چرخندي دارند كه همين امر امكان صعود هوا و ايجاد بارش را در مناطق پيش گفته فراهم ساخته است، شکل 3r. تداوم اين الگو همان طوري كه نقشه مقادير متوسط بارش الگوي نهم نشان مي دهد شرايط را براي وقوع بارش در منتهي‌اليه شمال غرب ايران نيز فراهم مي كند، شکل 4i.

نقشه نرخ بارش وابسته به الگوي، CP9، نيز نشان مي دهد كه اين الگو مي‌تواند به طور محدود در شمال غرب كشور باعث ايجاد بارش شود اما تأثير زيادي در ديگر نقاط كشور ندارد.

​

 

[کدخدا]

مقاله شماره 5 (بخش ششم و پایانی):

جمع بندي و نتيجه گيري

به منظور شناسايي الگوهاي گردشي جو زمستانه در وردسپهر مياني روي خاورميانه با اِعمال، PCA، با آرايه، S، روي داده‌هاي ارتفاع ژئوپتانسيل تراز 500 هكتوپاسكال تعداد 9 مؤلفه انتخاب و با روش وريمكس چرخانده شدند. براي هريك از مؤلفه‌ها، تعداد 10 روز با بالاترين نمره استاندارد انتخاب و نقشه تركيبي آنها براي تراز 500هكتوپاسكال و سطح زمين تهيه و درحكم الگوهاي گردش جو زمستانه خاورميانه معرفي شدند. يافته هاي تحقيق ويژگي هاي بارز زير را در خصوص اين الگوها و ارتباط آنها با بارش هاي ايران نشان مي دهد:
آرايش الگوهاي گردش جوي تراز 500هكتوپاسكال نشان داد كه محل، عمق و گراديان ارتفاعي پشته ها و ناوه ها نقش اصلي را در مقدار و توزيع مكاني بارش زمستانه ايران برعهده دارد.

بر اين اساس الگوي فضايي توزيع بارش زمستانه ايران در ساير مناطق كشور به غير از سواحل جنوبي درياي خزر به طور آشكار از الگوهاي گردشي حاكم در وردسپهر مياني تبعيت مي كند. در اين خصوص يافته ها نشان داد كه دوره هاي خشك و كم بارش فراگير ايران با تقويت و گسترش شمال سوي پرفشار عربستان در وردسپهر مياني روي نيمه غربي خاورميانه در ارتباط است، الگوهای CP4 و CP7.

همچنين نتايج نشان دهنده آن است كه عميق شدن ناوه موج غربي و افزايش تاوايي مثبت در حد فاصل غرب ايران تا نيمه شمالي درياي سرخ به همراه شكل گيري و تقويت پرفشار در حد فاصل شرق عربستان تا بخش هاي مياني درياي عرب امكان وقوع بارش های فراگير و شديد را در بخش‌هاي وسيعي از غرب و جنوب غرب ايران فراهم مي آورد، الگوهای CP1، CP5 و CP8.

در مقابل، بررسي ارتباط بين الگوهاي گردش و بارش هاي مقياس منطقه اي حاكي از آن است كه وقوع بارش در منطقه خزري بيش از آنكه به الگوي گردش در وردسپهر مياني مرتبط باشد به موقعيت و شدت مراكز پرفشار در ترازهاي زيرين جو وابسته است. در اين خصوص در 4 الگو از 9 الگوي شناسايي شده، به واسطه استقرار مركز پرفشار و افزايش تاوايي منفي در ترازهاي زيرين جو بر جانب غربي درياي خزر و به دنبال آن شكل گيري و تداوم گردش واچرخندي و جريان هاي شمالي روي اين دريا، سواحل جنوبي درياي خزر از بارش قابل ملاحظه اي برخوردار شده است، الگوی CP1 تا CP4. در واقع نتايج بيانگر آن است كه مراكز پرفشار مهاجر در فصل زمستان نيز همچون فصل پاييز، سازوكار اصلي وقوع بارش در سواحل جنوبي درياي خزر به شمار مي روند و از اين رو پژوهش حاضر نتايج بررسي هاي اخير را در مورد بارش هاي خزري در دوره سرد سال مورد تأييد قرار مي دهد.

در بين الگوهاي گردشي شناسايي شده، الگوي CP6 استقرار جريان مداري را روي ايران و بخش‌هاي وسيعي از خاورميانه در ورد سپهر مياني نشان مي دهد. اين الگو به همراه الگوهاي CP4 و CP7 كه با گسترش شمال سوي و پرفشار عربستان بر روي غرب خاورميانه مشخص مي شوند، خشك ترين و كم بارش ترين الگوهاي گردشي دوره سرد سال محسوب مي‌شوند. در مقابل مي توان الگوهاي CP1 و CP8 را پرباران ترين الگوهاي گردشي زمستانه ايران دانست.

لینک دانلود این مقاله:http://geophysics.ut.ac.ir/JournalData/1388.1/Raziei.pdf

 

[کدخدا]

توده های هوای موثر بر ایران در دوره ی سرد سال

 

[کدخدا]

بررسی و پیش بینی تغییرات دما و بارش در ایران

 

[کدخدا]

تاثیر الگو های فشار روزانه تراز دریا بر بارش سپتامبر گیلان(2005-1976)

 

[کدخدا]

با تشکر فراوان از دکتر بهزاد عزیز.امیر محسن عزیز و علی جان از قائمشهر :گل: