کاریز یا قنات یا کهریز به راه و مسیری گفته می شود که در زیر زمین کنده می شود و آب در داخل آن جریان می یابد.
قنات عمری برابر تاریخ کهن ایران، یعنی هزاران سال، دارد. به دنبال اختراع قنات توسط ایرانیان، ساعت آبی و آسیاب آبی نیز اختراع گردید.هرچند امروزه کاهش یافتن استفاده از قنات، کمی نگران کننده است اما هنوز هم این روش استفاده از آب، در قسمت مهمی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و دامداری کشور معمول و متداول است و حتی رکن اصلی کشت و زرع در نواحی خشک است.
این اختراع بی نظیر در جهان، برای جمع آوری آب های زیرزمینی استفاده می شود و بعد آب را به سطح زمین هدایت می کند تا به مصارف مختلفی چون آبیاری زمین ها و شرب و زراعت و ... برسد؛ و تمام این پروسه به ساده ترین شکل ممکن صورت می گیرد.
ابزار و وسایل حفر قنات
حفر قنات به معنای سنتی آن نیازی به ابزار خاصی ندارد و بسیار ساده می شود یک قنات حفر کرد. هرچند در سال های اخیر و با توجه به پیشرفت تکنولوژی، ابزار حرفه ای تری نیز به کار گرفته می شود، اما در مناطق و شهرهای سنتی هنوز از همان ابزار قدیمی استفاده می شود.
فناوری‌های حفر قنات در اینجا به شرح مختصری از حفر قنات می پردازیم، و در مطلب بعد حرفه ای تر نحوه ی حفر قنات را توضیح خواهیم داد:
در قدم اول باید به دنبال مکان مناسب برای حفر قنات بگردیم. منطقه مورد نظر طبیعتاً باید آبخیز باشد. یک راه تشخیص آبخیز بودن زمین، وجود چشمه ی طبیعی در آن منطقه است.
از رنگ زمین نیز می توان خیلی چیزها فهمید! کوه های سیاه که سنگ های گلی داشته باشند، و کوه های سبز و زرد و سرخ که سنگ نرم داشته باشند، نشان از وجود آب دارند.
مزایای قنات
* سیستم استخراج در کاریز طوری است که آب بدون کمک و صرف هزینه فقط با استفاده از نیروی ثقل از زمین خارج می‌گردد. هیچ ابزار خاصی و تکنولوژی پیچیده ای در این امر دخالت ندارد.
* در مجموع آب قنات در مقابل آبی که از چاه استخراج می‌شود، ارزانتر تمام می‌شود.
* آب قنات قطعی ندارد! دائمی است و در مواقع اضطراری کشت و زراعت و در مواقع نیاز به آب قطع نمی‌شود.
* منابع آب زیر زمینی توسط قنات دیر تمام می‌شوند و استفاده طولانی دارند، هر چند به طور دائم آب‌ها خارج می‌گردند.
* حفر قنات در هر مکانی امکان پذیر نیست و عوامل زیادی در آن نقش دارد. مثلاً در زمین‌های هموار و نواحی‌ای که زمین شیب کافی ندارد و یا زمین سست و ماسه‌ای امکان حفر قنات نیست.
* آب کاریز، به طور دائم جریان دارد و قابل کنترل نیست. به همین خاطر کاریز مدام باعث تخلیه آب زیرزمینی می‌شود.
* در فصولی که به آب احتیاج نیست و یا احتیاج به آب خیلی کم است، امکان جلوگیری از جریان و یا کنترل کاریز وجود ندارد.
راضیه کتابچی
بخش دانش و زندگی تبیان