Silver Star
مدير ارشد تالار
«مینیاتور» در لغت به معنی کوچک‌تر نشان دادن است. این کلمه در اصل یک لغت خارجی است و نیمه اول قرن حاضر در زبان فارسی امروز مصطلح گردید که در معنای واقعی به مینیاتورهای ایرانی یا کشورهای دیگر منحصر نمی‌شود، بلکه هر شیء هنری ظریف و ریز که به هر سبک و شیوه‌ای ساخته شده باشد، مینیاتور نامیده می‌شود. در حال حاضر در ایران به نقاشی‌های ایرانی، چه قدیمی و چه جدید، که از سبک و روش غربی پیروی نکرده و دارای خصوصیات نقاشی سنتی باشد، مینیاتور می‌گویند. و این موضوع به صورت یک غلط مصطلح پذیرفته شده است.
مینیاتور از بغداد شروع شد و پس از بغداد مراکز این هنر ایرانی به تبریز و اصفهان و شیراز و هرات انتقال یافت که هر یک ویژگی‌های خاص خود را داشت، به طور کلی مینیاتور در دوره تیموریان (قرن نهم) به اوج کمال و رونق رسید. در نقاشی مینیاتور، تصاویر شباهتی با عالم واقع ندارند. حجم و سایه روشن هم به کار نمی‌رود و قوانین مناظر رعایت نمی‌شود. هنرمند به کشیدن پیکرهای انسانی تأکید چندانی ندارد. بلکه علاقه او بیش از هر چیز به کشیدن لباس‌های فاخر بر تن شخصیت‌های خود است و گاهی برای نشان دادن شکل خاص پوشاک، دست و پا را می‌پوشاند. حتی گاه قامت را بلندتر نشان می‌دهد تا بهره‌گیری از امتیاز قبای بلند میسر شود. در مینیاتور چهره افراد بیشتر در سنین جوانی ترسیم شده است که این چهره‌ها به آدمک‌های بدون جنسیت شباهت دارند. اما در چهره‌های پیر این‌گونه بی‌جنسیتی وجود ندارد. در اغلب تصاویر، آفتاب بهاری می‌درخشد. درختان میوه، اغلب مملو از شکوفه و برگ است. اما گاهی هم با درختانی عاری از برگ روبه‌رو می‌شویم.
اسب‌ها نیز اغلب از پهلو دیده می‌شوند و به ندرت می‌توان اسبی را از روبه‌رو و یا پشت مشاهده کرد. هنرمندان در کنار نقاشی مینیاتور، طراحی به شیوه قلم‌گیری را نیز انجام می‌دادند و برای آن ارزش خاصی قائل بودند. این طرح‌ها را مجموعه‌ای از خطوط منحنی کوتاه و بلند، در نهایت ظرافت و زیبایی تشکیل می‌دهند که گاهی با استفاده از یک یا دو رنگ، همراه با رنگ طلایی، اثر به پایان می‌رسد. با نگاهی به این طرح‌ها می‌بینیم که عنصر خط و حالت‌های مختلف آن، بر رنگ ترجیح دارد. قدیمی‌ترین این طرح‌ها که با قوانین نقاشی‌های مینیاتور منطبق است به دوران مغول و تیموریان می‌رسد. در طراحی این هنرمندان خطوط گویی می‌خواهند حرکت کنند. ظاهراً به جهت معینی می‌روند و چیزی را نشان می‌دهند. خم می‌شوند، برمی‌خیزند و یا گرد هم می‌آیند. در همه حال چشم در تعقیب آن‌هاست و نمی‌تواند از حرکت باز ایستد. این خطوط گاهی به صورت مارپیچ در فضای بالا، ابر را القا می‌کنند و گاه به صورت منحنی‌های کوتاه و بلند مطرح می‌شوند. این حرکت نه تنها در طراحی، بلکه در آثار هنری ما نیز به چشم می‌خورد.
«روش‌های مختلف طراحی مینیاتور»
شیوه‌های نقاشی در ایران بسیار متنوع است. هر یک از استادان معروف، تغییراتی در روش و شیوه‌هایی که قبل از خود متداول بوده، وارد نموده‌اند. این روش‌ها را در طراحی می‌توان به طور کلی به دو دسته تقسیم کرد:
۱)«طراحی رنگی»:
در این طرح‌ها، در بعضی قسمت‌ها رنگ به کار رفته است. در این شیوه، از رنگ طلایی حتماً استفاده شده است. زمینه طرح به حال خود باقی می‌ماند. قسمت‌های مختصری که رنگی است از رنگ‌های جسمی و روحی همراه با هم استفاده شده، ولی اکثراً کار با خطوط قلم‌مو طراحی شده است.
۲) «طراحی سفید قلم»:
طرح‌هایی که با قلم‌مو و رنگ سفید، روی کاغذ یا صفحه تیره رنگ کار شده باشد، طراحی سفید قلم نامید می‌شود، در ابتدا این روش بیشتر برای تزئین و طراحی روی جلدهای روغنی که اکثراً سطح آن مشکی بود، استفاده می‌شد. علاوه بر رنگ سفید، گاهی هم مختصر رنگ طلایی و یا رنگ‌های روشن دیگر، در این گونه طراحی‌ها استفاده می‌شود. شیوه نقاشی مکتب مانی در پیدایش مکاتب نقاشی ایران بدون تأثیر نبوده است. گروه‌های زیادی از پیروان مانی به سوی سرزمین‌های شرقی و شمال خاوری ایران روی آوردند و به زودی در آن نقاط آیین خود را گسترش دادند. این آمدن و تأثیر گذاردن از نظر مطالعه تاریخچه مینیاتور اهمیت بسزایی دارد.
«جایگاه زن شرقی در مینیاتور»
بنا بر اعتقادات دینی، خداوند به مادران به خاطر تولد فرزندشان وعده بهشت می‌دهد. ذات باری‌تعالی بر مبنای این اعتقاد پاک در زمان متولد شدن فرزند، بذر عشق و محبت را در دل مادران می‌کارد. محبتی که با وجود تمام مشکلات و سختی‌های بارداری، مادران با اشتیاقی وصف‌ناپذیر حاضر به تحمل تمام این دردها هستند، و این همان نهایت یک عشق بی‌منت مادرانه است و به راستی محبت مادرانه در کلام نمی‌گنجد، به همین جهت است که مادران به نحوی باشکوه و فرشته خصال در مینیاتور به تصویر کشیده می‌شوند.
«درباره استاد فرشچیان»«محمود فرشچیان» از چهره‌های برجسته هنر مینیاتور است. وی در سال ۱۳۰۸ شمسی در اصفهان دیده به جهان گشود. پدرش حاج غلامرضا فرشچیان از تجار فرش بود و در کار هنر قالی بافی دست داشت. این زمینه مساعد برای پرورش ذوق و شوق او در راه آشنایی با هنر مؤثر افتاد. از سال‌های پیش از مدرسه از روی نقش‌های قالی طرح می‌زد. تا به تدریج دستش در کار نقش‌پردازی روان شد. فرشچیان در طی تحصیلات مقدماتی در محضر استاد میرزا آقا امامی هنرمند چیره‌دست و پرآوازه اصفهانی به آموختن نقاشی پرداخت. او از فعالیت هنری خود احساس رضایت و شادمانی داشت. سال ۱۳۲۹ فرشچیان به کسب دیپلم عالی نائل آمد.
بدون تردید وی در طراحی و شناخت و به کارگیری رنگ‌ها فوق‌العاده قدرتمند و قوی است. این قدرت قلم و صلابت و استواری خطوط قلم‌گیری است که از وی هنرمندی پرآوازه و مشهور ساخته است. از نظر محتوا و مضمون، آثار استاد با الهام از ادبیات عرفانی و باورهای دینی و مذهبی ساخته و پرداخته شده‌اند. سخن آخر اینکه امروز استاد فرشچیان از پس نزدیک به پنجاه سال کسب هنر و مهارت در کار نقاشی و خلق نقش‌های دلنشین و چشم‌نواز، هنرمندی است که به جرئت می‌توان او را صاحب سبک جدیدی در نقاشی ایرانی (مینیاتور) دانست.