شهر مشهد برای ما ایرانی ها با یک نام عجین شده امام غریبی که آشنای هر شیعه مسلمان و زیارتگاه ایرانیان عاشق است. اما این شهر تاریخی علاوه بر بارگاه ملکوتی آن حضرت دیدنی های تاریخی و طبیعی بیشماری دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم.
آرامگاه فردوسی
حکیم ابوالقاسم فردوسی در سال 229 هجری، در قریه پاژ در ناحیه توس به دنیا آمد، وی از نجیب‌زادگان توسی بود و خود املاکی داشت که از عایدی آن روزگار می‌گذرانید. فردوسی در حدود 40 سالگی به سرودن شاهنامه پرداخت و با مدد گرفتن از تاریخ شاهان قدیم ایران و شاهنامة ابومنصوری که به امر ابومنصور محمدبن عبدالرزاق توسی فراهم آمده است، به سرودن بزرگترین منظومه حماسی و ملی ایرانیان دست یازید. زمانی که فردوسی پنجاه و هشت ساله بود و پس از برچیده شدن خاندان ادب‌پرور سامانیان شاهکار خود به اتمام رسانید.
در چهار مقاله عروضی داستان تدفین فردوسی بدین صورت نقل شده است که: به دلیل شیعه بودن نگذاشتند جسد وی را در قبرستان مسلمانان دفن کنند، ناچار جنازه‌اش را به باغ و ملک شخصی وی بردند و «او را در آن باغ دفن کردند، امروز هم در آنجاست، و من در سنه عشر و خمسمائه (510) آن خاک را زیارت کردم».
در سال 1313 بر مقبرة فردوسی آرامگاهی با طرح آتشکده ساختند. در سالهای 7-1343 نیز دوباره تغییراتی در آن داده شد. ساختمان فعلی آرامگاه که طراح آن از مهندس سیحون بوده است، در نماهای بیرونی برگرفته از معماری هخامنشیان است، فضای داخلی نیز از معماری دوره اشکانی و اسلامی اقتباس شده و شکل کلی ساختمان شبیه بنای مقبره کوروش در پاسارگاد است.
بنا از چهار سمت دارای پله است و ابعادی در حدود 30×30 متر دارد. بدنه بنا با سنگ مرمر و اشعار فردوسی با خط نستعلیق و نشان «فره‌وهر اهورامزدا» با نقش برجسته تزیین شده است. در قسمت داخلی بنا داستانهایی از فردوسی مانند پیکار رستم و اشکبوس، جنگ ایرانیان و تورانیان، نبرد رستم و سهراب، داریوش هخامنشی، پناه آوردن پادشاه هند به دربار ساسانی، رفتن رستم به نزد کیکاووس، جنگ رستم با پیلتن مازندران، به کمند گرفتن رستم رخش را، جنگ رستم با اژدها و دیو سفید و … به صورت حجاری و نقش برجسته سنگی بر دیواره نصب شده است. آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی همچون نگینی در دشت توس می‌درخشد و هر ساله مشتاقان فراوان از تمام دنیا به زیارت او می‌آیند. مهدی اخوان ثالث (م.امید) شاعر بزرگ خراسانی معاصر نیز در محوطه آرامگاه فردوسی و در کنار آن استاد بی نظیر زبان فارسی به خاک سپرده شده است.
کلات
کلات از توابع مشهد می‌باشد و به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و تاریخی خود در تمام طول تاریخ مورد توجه بوده است. از کلات و چرم در شاهنامه فردوسی در داستان فرود پسر سیاوش بارها نام برده شده است .
کلات
آثار تاریخی کلات
1. عمارت خورشید
نادر بنایی برای آرامگاه خود در جنب چهار باغ شاهی در مشهد ساخت، اما بنای مقبره اخیر وی به مساحت 14400 مترمربع توسط انجمن آثار ملی و با طراحی مهندس هوشنگ سیحون ساخته شده است. مجسمه مفرغی سواره وی به ارتفاع 5/6 متر به وسیله ابوالحسن صدیقی طراحی شده ومفرغ ریزی آن در کارخانه برونی ایتالیا صورت گرفته است. بنای جدید آرامگاه شامل اتاق آرامگاه، دو تالار، موزه و ایوان‌هایی متعدد است.
موزه نادری:
این موزه در سال 1342 در مجاورت سالن آرامگاه ساخته شده است. در سالن اصلی موزه آثاری از دوره نادر و پس از آن نمایش گذاشته شده است. آلات جنگی شامل تفنگ، تپانچه، کلاه‌خود، زره و شمشیر از جمله این آثار هستند. تابلویی از صحنه‌هایی نبرد نادر در جنگ کرنال اثر استاد سیدحسین میرمصور نیز در این سالن نصب شده است. در سالن دیگر نیز که در سال 1373 به بهره‌برداری رسیده است، اشیا باستانی و مردم شناسی به نمایش گذاشته شده است.
پارک ملت
این بوستان که در سال 1345 در ابتدای بلوار وکیل‌آباد احداث شده است، یکی از بزرگترین باغ‌ها و مراکز استراحتی- تفریحی مشهد می‌باشد که هر ساله اکثر میهمانان و زوار مشهد از آن دیدن می‌کنند. این بوستان شامل مسجد، گلخانه، زمین‌های متعدد بازی فوتبال، تنیس، والیبال، بسکتبال، استخرشنا و شهربازی به مساحت چهار هکتار است. به تازگی مجتمع فرهنگی امام رضا، محل نمایشگاههای هنرهای تجسمی و کتابخانه در این پارک احداث و افتتاح شده است. بلوارهای اطراف پارک نیز هر ساله محل اتراق عده زیادی از مسافران می‌شود.
بازار رضا
این بازار که در ضلع شرقی خیابان امام رضا واقع شده است، از مهم‌ترین مراکز خرید زوار به شمار می‌آید. بازار رضا در دو طبقه احداث شده است، در طبقه دوم آن کارگاه‌های کوچک صنایع دستی، طلاکاری، فیروزه تراشی و گلدوزی ایجاد شده است
ییلاق های سرسبز اطراف مشهد نیز از جمله جاذبه های این شهر محسوب می شود.
آرامگاه فردوسی
در چهار مقاله عروضی داستان تدفین فردوسی بدین صورت نقل شده است که: به دلیل شیعه بودن نگذاشتند جسد وی را در قبرستان مسلمانان دفن کنند، ناچار جنازه‌اش را به باغ و ملک شخصی وی بردند و «او را در آن باغ دفن کردند، امروز هم در آنجاست، و من در سنه عشر و خمسمائه (510) آن خاک را زیارت کردم».
در سال 1313 بر مقبرة فردوسی آرامگاهی با طرح آتشکده ساختند. در سالهای 7-1343 نیز دوباره تغییراتی در آن داده شد. ساختمان فعلی آرامگاه که طراح آن از مهندس سیحون بوده است، در نماهای بیرونی برگرفته از معماری هخامنشیان است، فضای داخلی نیز از معماری دوره اشکانی و اسلامی اقتباس شده و شکل کلی ساختمان شبیه بنای مقبره کوروش در پاسارگاد است.
بنا از چهار سمت دارای پله است و ابعادی در حدود 30×30 متر دارد. بدنه بنا با سنگ مرمر و اشعار فردوسی با خط نستعلیق و نشان «فره‌وهر اهورامزدا» با نقش برجسته تزیین شده است. در قسمت داخلی بنا داستانهایی از فردوسی مانند پیکار رستم و اشکبوس، جنگ ایرانیان و تورانیان، نبرد رستم و سهراب، داریوش هخامنشی، پناه آوردن پادشاه هند به دربار ساسانی، رفتن رستم به نزد کیکاووس، جنگ رستم با پیلتن مازندران، به کمند گرفتن رستم رخش را، جنگ رستم با اژدها و دیو سفید و … به صورت حجاری و نقش برجسته سنگی بر دیواره نصب شده است. آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی همچون نگینی در دشت توس می‌درخشد و هر ساله مشتاقان فراوان از تمام دنیا به زیارت او می‌آیند. مهدی اخوان ثالث (م.امید) شاعر بزرگ خراسانی معاصر نیز در محوطه آرامگاه فردوسی و در کنار آن استاد بی نظیر زبان فارسی به خاک سپرده شده است.
کلات
کلات از توابع مشهد می‌باشد و به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و تاریخی خود در تمام طول تاریخ مورد توجه بوده است. از کلات و چرم در شاهنامه فردوسی در داستان فرود پسر سیاوش بارها نام برده شده است .
کلات
آثار تاریخی کلات
1. عمارت خورشید
عمارتی هشت ضلعی و سه طبقه است و در میان باغی با جوی‌ها و خوص‌های متعدد قرار داشته و به روایت متون دوره قاجار پیش از آن که کاخی برای امرای جلایر باشد، که مدتی را در کلات زیسته‌اند، مقبره نادر بوده و به دستور وی ساخته شده است. دور تا دور بنا شامل هشت ایوان و دو ورودی است که به اندرونی‌های متعدد وصل می‌گردد. نمای ساختمان با سنگ قهوه‌ای خوشرنگی تزیین شده که روی سنگ‌ها، حجاری‌هایی از نقش گل و میوه‌های گرمسیری ایجاد شده است، این سنگ‌ها ظاهراً به دستور نادر از آذربایجان و مراغه بدین محل حمل شده است. در قسمت‌های شرقی بنا تصویری بر دیوار نقاشی شده و دور تا دور قسمت داخلی نیز با آیات سوره «عم یتسائلون» و نقاشی‌های دارای طلاکاری مزین شده است. زیرزمین تاریک قصر به محل خزانه‌های نادر و احتمالاً زندان‌هایی موقتی یا محل دفن اختصاص داشته است و بعد از طبقه هم‌کف، 66 ستون سنگی به شکل نیم استوانه طبقه سوم را تشکیل می‌دهند که شاید ساقه گنبدی باشد که ساخته نشده است.
2. مسجد کوه گنبد
این مسجد را از کارهای دوران سلجوقی می‌دانند و نادرشاه هم قسمت‌هایی از آن را ساخته است. گنبد ساقه بلندی دارد که برگرداگرد آن سوره قرآن نوشته شده است. کاشی‌های آن زرد، آبی، سرمه‌ای، سفید و قهوه‌ای رنگ است. گنبد دو پوشه دارد و کاشی کاری روی آن تقریباً از بین رفته است. فضای زیرگنبد دارای هشت ضلع به طول 4 متر است. سنگ گوری با تاریخ 1246 در این قسمت دیده می‌شود. صحن مسجد با ابعاد 19×27 مستطیل شکل است و دارای چهار ایوان بزرگ می‌باشد. ایوان ورودی دارای سنگ نوشته‌ای است که با نام تعمیرکننده آن که از خاندان جلایر است، حکاکی شده است.
3. کتیبه نادری
2. مسجد کوه گنبد
این مسجد را از کارهای دوران سلجوقی می‌دانند و نادرشاه هم قسمت‌هایی از آن را ساخته است. گنبد ساقه بلندی دارد که برگرداگرد آن سوره قرآن نوشته شده است. کاشی‌های آن زرد، آبی، سرمه‌ای، سفید و قهوه‌ای رنگ است. گنبد دو پوشه دارد و کاشی کاری روی آن تقریباً از بین رفته است. فضای زیرگنبد دارای هشت ضلع به طول 4 متر است. سنگ گوری با تاریخ 1246 در این قسمت دیده می‌شود. صحن مسجد با ابعاد 19×27 مستطیل شکل است و دارای چهار ایوان بزرگ می‌باشد. ایوان ورودی دارای سنگ نوشته‌ای است که با نام تعمیرکننده آن که از خاندان جلایر است، حکاکی شده است.
3. کتیبه نادری
این کتیبه در مدخل دربند ارغونشاه قرار دارد. سنگ نوشته‌ای با شعر ترکی از «گلبن افشار» و در ثنای نادر پسر شمشیر. ارتفاع کتیبه از سطح رودخانه 15 متر است و متن شعر دارای 24 بیت بوده و با حمد خدا شروع می‌شود.
4. برج‌های نادری
این برج‌ها از گل، سنگ و آجر و برای نگهبانی و کنترل رفت و آمد مردم به داخل قلعه ساخته شده‌اند. تاریخ بنای آنها در فاصله سالهای 1155 و 1160 است. ارتفاع برجی که در کنار دربند ارغونشاه قرار دارد از کف رودخانه به 40متر می‌رسد.
به غیر از برج‌های متعدد، کتیبه، عمارت خورشید و مسجد کبود، کلات دارای آثار تاریخی فراوانی می‌باشد. دروازه‌های متعدد ورودی و دربندها، آب انبارهای تاریخی که در روستای خشت ساخته شده‌اند، 365 حوض آب، و سد نادری و لوله‌های سنگی آب قره‌سو که در طول حدود 12هزار متر به شکل لوله ساخته شده‌اند و آب قره‌سو را به عمارت خورشید سرازیر می‌کرده‌اند از جمله این آثار است. در ازای هر سنگ بین 30 تا60 سانتی‌متر و قطر دایره آن یک متر است
باغ نادری
آرامگاه نادر
4. برج‌های نادری
این برج‌ها از گل، سنگ و آجر و برای نگهبانی و کنترل رفت و آمد مردم به داخل قلعه ساخته شده‌اند. تاریخ بنای آنها در فاصله سالهای 1155 و 1160 است. ارتفاع برجی که در کنار دربند ارغونشاه قرار دارد از کف رودخانه به 40متر می‌رسد.
به غیر از برج‌های متعدد، کتیبه، عمارت خورشید و مسجد کبود، کلات دارای آثار تاریخی فراوانی می‌باشد. دروازه‌های متعدد ورودی و دربندها، آب انبارهای تاریخی که در روستای خشت ساخته شده‌اند، 365 حوض آب، و سد نادری و لوله‌های سنگی آب قره‌سو که در طول حدود 12هزار متر به شکل لوله ساخته شده‌اند و آب قره‌سو را به عمارت خورشید سرازیر می‌کرده‌اند از جمله این آثار است. در ازای هر سنگ بین 30 تا60 سانتی‌متر و قطر دایره آن یک متر است
باغ نادری
آرامگاه نادر
نادر شاه افشار در سال 1110 یا 1100 هجری قمری در روستای کبکان در حوالی درگز به دنیا آمد، نادر به طایفه قرقلی افشار از طوایف قزلباش تعلق داشت و در بدو جوانی جنگ با طوایف ترکمان و ازبکها را آزمود.
در دوران جوانی از سران سپاه بود و به علت رشادت به سرداری سپاه شاه تهماسب صفوی درآمد و همراه وی مشهد را از چنگ ملک محمود سیستانی بیرون آورد. پس از آن اشرف افغان را در مهماندوست دامغان و مورچه خورت اصفهان و زرقان فارس شکست داد و فتنه افغان را پس از هفت سال تمام کرد. پس از شکست دشمنان داخلی و عثمانیان در نوروز 1148 در دشت مغان به پادشاهی نشست، پس از فتح هند نادر به سخت‌گیری و ستم پرداخت و فرزند خود را کور کرد. و سرانجام در سال 1160 توسط سران قزلباش به قتل رسید. پایتخت نادر مشهد بود و قسمت‌های زیادی از آبادانی این شهر و اطراف آن و حرم‌مطهر به همت وی صورت گرفته است.
در دوران جوانی از سران سپاه بود و به علت رشادت به سرداری سپاه شاه تهماسب صفوی درآمد و همراه وی مشهد را از چنگ ملک محمود سیستانی بیرون آورد. پس از آن اشرف افغان را در مهماندوست دامغان و مورچه خورت اصفهان و زرقان فارس شکست داد و فتنه افغان را پس از هفت سال تمام کرد. پس از شکست دشمنان داخلی و عثمانیان در نوروز 1148 در دشت مغان به پادشاهی نشست، پس از فتح هند نادر به سخت‌گیری و ستم پرداخت و فرزند خود را کور کرد. و سرانجام در سال 1160 توسط سران قزلباش به قتل رسید. پایتخت نادر مشهد بود و قسمت‌های زیادی از آبادانی این شهر و اطراف آن و حرم‌مطهر به همت وی صورت گرفته است.
نادر بنایی برای آرامگاه خود در جنب چهار باغ شاهی در مشهد ساخت، اما بنای مقبره اخیر وی به مساحت 14400 مترمربع توسط انجمن آثار ملی و با طراحی مهندس هوشنگ سیحون ساخته شده است. مجسمه مفرغی سواره وی به ارتفاع 5/6 متر به وسیله ابوالحسن صدیقی طراحی شده ومفرغ ریزی آن در کارخانه برونی ایتالیا صورت گرفته است. بنای جدید آرامگاه شامل اتاق آرامگاه، دو تالار، موزه و ایوان‌هایی متعدد است.
موزه نادری:
این موزه در سال 1342 در مجاورت سالن آرامگاه ساخته شده است. در سالن اصلی موزه آثاری از دوره نادر و پس از آن نمایش گذاشته شده است. آلات جنگی شامل تفنگ، تپانچه، کلاه‌خود، زره و شمشیر از جمله این آثار هستند. تابلویی از صحنه‌هایی نبرد نادر در جنگ کرنال اثر استاد سیدحسین میرمصور نیز در این سالن نصب شده است. در سالن دیگر نیز که در سال 1373 به بهره‌برداری رسیده است، اشیا باستانی و مردم شناسی به نمایش گذاشته شده است.
پارک ملت
این بوستان که در سال 1345 در ابتدای بلوار وکیل‌آباد احداث شده است، یکی از بزرگترین باغ‌ها و مراکز استراحتی- تفریحی مشهد می‌باشد که هر ساله اکثر میهمانان و زوار مشهد از آن دیدن می‌کنند. این بوستان شامل مسجد، گلخانه، زمین‌های متعدد بازی فوتبال، تنیس، والیبال، بسکتبال، استخرشنا و شهربازی به مساحت چهار هکتار است. به تازگی مجتمع فرهنگی امام رضا، محل نمایشگاههای هنرهای تجسمی و کتابخانه در این پارک احداث و افتتاح شده است. بلوارهای اطراف پارک نیز هر ساله محل اتراق عده زیادی از مسافران می‌شود.
بازار رضا
این بازار که در ضلع شرقی خیابان امام رضا واقع شده است، از مهم‌ترین مراکز خرید زوار به شمار می‌آید. بازار رضا در دو طبقه احداث شده است، در طبقه دوم آن کارگاه‌های کوچک صنایع دستی، طلاکاری، فیروزه تراشی و گلدوزی ایجاد شده است
ییلاق های سرسبز اطراف مشهد نیز از جمله جاذبه های این شهر محسوب می شود.