الهه خورشید
متخصص بخش خانه و خانواده
اگر شما جوانی در آستانه ی ورود به دوران سربازی هستید ، این مقاله را حتما بخوانید زیرا به جنبه های مثبت سربازی می پردازد و دیدن نیمه پر لیوان چیزی است که ما در این بخش همواره توصیه کرده ایم و اگر شما با نگاهی مثبت وارد این مرحله شوید ،سختی های انکار ناپذیر آن را بهتر تحمل خواهید کرد و تجربه مفیدی برای زندگی آینده تان خواهد بود.
الف. اثرات سازنده فردی
1. تجربه زندگی مستقل و دور از خانواده
گفته می‌شود که مدرسه، اوّلین محیط زندگی اجتماعی کودک است و این محیط، آثار و ویژگی‌های خاصّ خودش را دارد. تفاوت برجسته این محیط با محیط اجتماعی بعدی (یعنی دوره سربازی)، آن است که در دوران سربازی، ارتباط آزادانه و وابستگی روزمرّه جوان با خانواده‌اش گسسته می‌شود و در واقع، برای اوّلین بار، زندگی مستقل را تجربه می‌کند. پس دوران سربازی، غالباً اوّلین تجربه زندگی مستقلّ یک جوان است که دنیایی جدید را فراروی او قرار می‌دهد.
به عنوان مثال، تا قبل از این ایام، نیازمندی‌های او از غذا و لباس، از سوی پدر و مادر تأمین می‌شد و از نزدیک، مورد نظارت و حمایت عاطفی والدین قرار داشت؛ امّا دوره سربازی، شرایط زندگی‌اش را متحوّل می‌کند و این تحوّل، اوّلین درس زندگی برای یک جوان است که سبب می‌شود میزان وابستگی‌اش به محیط خانواده، به تدریج، کمتر شود و برای زندگی مستقل، کاملاً آمادگی پیدا کند.
2. مقابله با سختی‌ها و افزایش قدرت تحمّل
سرباز، از لحظات اوّلیه طلوع صبح، بر خلاف میل باطنی‌اش بیدار می‌شود و در حین انجام دادن وظایف روزانه‌اش، هرگز به دلخواه خود نمی‌تواند کاری انجام دهد. محدودیت‌های زندگی سخت و در مواردی طاقت‌فرسای دوران آموزش نظامی، روحیه آسیب‌پذیر یک جوان را پخته و آبدیده می‌کند و اراده او را در مقابله با سختی‌های زندگی، استحکام می‌بخشد.
دوره سربازی، برای یک پسر جوان، دوره ممارست و تمرین برای تحمّل مشکلات زندگی و آماده شدن برای اداره یک خانواده در آینده به شمار می‌رود.
3. تمرین زندگی با کمترین امکانات (قناعت)
در زندگی سربازی، معمولاً حقّ انتخاب، از سرباز سلب می‌شود. سرباز، در این دوره، چه از نظر آرایش و لباس و پوشش و چه از جنبه تغذیه و تفریح و چه از جهت دسترسی به امکانات رفاهی و ارتباطی، تابع شرایط و امکانات خاصّ زمانی و مکانی است. از میان امکانات مختلفی که در زندگی آدمی وجود دارد، یک جوان، در دوره سربازی، مجبور می‌شود که خود را با امکانات محدود این دوره، تطبیق دهد.
در واقع، قناعت در زندگی، چیزی جز این قاعده نیست که آدمی در برابر امکانات متنوّع و رنگارنگ زندگی، به کمترینِ آن رضایت دهد و از افراط و تفریط بپرهیزد و از اسراف و مصرف بیهوده بپرهیزد و از آنچه دارد، به خوبی استفاده و نگهداری کند. خدمت سربازی، بهترین مَحَک و معیار قناعت و بهره‌وری و آشنایی با زندگی در شرایط سخت است.
4. نظم‌پذیر شدن
بیداری صبحگاهی یک سرباز، در ساعت معینی انجام می‌گیرد و از همان لحظه، تمام اوقات روزانه‌اش طبق برنامه پیش‌بینی شده، انجام می‌شود. بعد از اتمام دوره آموزشی نیز همه امور و وظایف روزانه‌اش تحت برنامه خاصی است. زمان بیداری، مراسم صبحگاه، خدمت روزانه، نهار، شام، ساعت خواب و حتّی زمان‌های مرخّصی، همه بر اساس نظم و زمان مشخّصی است.
این نوع زندگی منظّم و دقیق ـ‌که پیروی از آن، از سلیقه و اختیار سرباز خارج است‌ـ ، به گونه‌ای نامحسوس و ناخودآگاه، او را با نظم و انضباط ، مأنوس می‌کند و ضمن آن که روحیه او را در پذیرش نظم، انعطاف‌پذیر می‌سازد ، انگیزه و علاقه‌اش را نیز به نظم، متمایل می‌کند و برمی‌انگیزد.
5. تمرین قانون‌گرایی
هر زندگی اجتماعی، تابع نظم و مقرّرات خاصی است. برخی از مقرّرات اجتماعی، پشتوانه قانونی و به عبارتی، ضمانت اجرایی دارند و در زندگی اجتماعی، خودداری از انجام دادن برخی کارها و یا ارتکاب اعمالی که به موجب قانون، جرم شناخته شده‌اند ، مستوجب مجازات خواهد بود. وظایف روزانه یک سرباز در محیط خدمت سربازی نیز ـ که می‌توان آن را به یک اجتماع کوچک‌تر تشبیه کردـ، از ضمانت اجرایی برخوردار است و او ، چنانچه از وظایفی که بر عهده او گذاشته شده، سرپیچی کند و یا در عدم اجرای آنها قصد سهل‌انگاری و فرار از زیر بار مسئولیت داشته باشد، متناسب با تخلّف خود، تنبیه خواهد شد. با این شیوه زندگی، می‌توان ادّعا نمود که دوره سربازی، یک جوان را با قاعده قانون‌محوری زندگی اجتماعی و احترام به قوانین اجتماعی، هر چه بیشتر آشنا می‌سازد.
6. افزایش حسّ مسئولیت‌پذیری
همان طور که گفته شد، یک سرباز، قادر نیست به دلخواه خود ، زندگی کند و باید همان کاری را انجام دهد که به عنوان وظایف روزانه‌اش به وی تفهیم و از وی خواسته شده است. افراد هر جامعه‌ای که بر قاعده دو ویژگی قانون و نظم اداره شود ، خود‌به‌خود ، متعهّد به پذیرش و اجرای این نظم و قانون می‌شوند.
تعهّد، همان حسّ مسئولیت‌پذیری‌ای است که همه جوانان و بویژه پسرها، در زندگی آینده خود، شدیداً به آن، نیازمندند.
7. چند اثر دیگر
علاوه بر مواردی که اشاره گردید، از جمله آثار سازنده و مثبت سربازی در جنبه‌های فردی، می‌توانیم به نکات زیر هم اشاره کنیم:
ـ بیدار نمودن روحیه حمیت و جوا‌مردی؛
ـ توجّه به سلامت جسم و حفظ کارایی بدن؛
ـ تقویت خوداتّکایی و شجاعت؛
ـ آگاهی از استعدادها و توانایی‌های شخصی (روحی و جسمی).
ب. اثرات سازنده اجتماعی
1. افزایش حسّ تعلّق سرزمینی
هر فردی در هر جامعه و جزو هر ملّتی که باشد، نسبت به میهن و سرزمینش، علاقه و تعصّب ناگسستنی‌ای دارد. این علاقه، از همان دوران کودکی و نوجوانی، در انسان به وجود می‌آید. پیامبر گرامی اسلام(ص)، علاقه و محبّت به وطن و کشور را از نشانه‌های ایمان می‌داند.1 اصولاً عشق به خاک و سرزمین، یک حسّ مشترک در میان همه افراد یک کشور است. این علاقه مشترک و همگانی، از شگفتی‌های آدمی به شمار می‌رود. مردمی که گاه هر کدام، فرهنگ و زبان و اعتقادات و سنّت‌‌های متفاوت و متنوّعی دارند ، ناگهان در برابر یک دشمن مشترک و متجاوز، چنان نسبت به یکدیگر مهربان و دلسوز می‌شوند و چنان متّحد و یکپارچه و هماهنگ عمل می‌کنند و یاور همدیگر می‌شوند که هیچ قدرت و عاملی غیر از باورهای الهی و اعتقادی، قادر نیست این چنین تحوّلی در آنان به وجود آورد.
همین تحوّل معنوی و فکری است که نیرویی متّحد و قدرتمند را در کشور ایجاد می‌کند و ضامن موفقیت یک ملّت در عرصه‌های نبرد و شکست و خواری دشمنان آنها می‌گردد و اگر چه تعداد نیروهای متجاوز، ده‌ها برابر آنها باشد، باز هم قادر نخواهند بود ملّت یکپارچه و یک‌دست و متّحد را شکست دهند.
نقطه آغاز این روحیه سلحشوری، دوران سربازی است. یک جوان، می‌داند که نیروی دفاعی کشور، همواره باید آماده و فعّال باشد، لذا در ایامی که او در دوران خدمت به سر می‌بَرَد، خود را نیروی وابسته به قدرتی به وسعت یک کشور تصوّر می‌کند که در صورت هجوم دشمنان به کشور، با شور و اشتیاق فراوان، در صف رزمندگان قرار می‌گیرد.
2. تقویت روحیه ایثار و کمک به همنوعان
همان طور که بیان شد، جوان، وقتی به خدمت سربازی وارد می‌شود ، خود را متعلّق به کشور می‌داند و طبیعی است که با این دیدگاه و نگرش، روحیه ایثار و کمک به همنوعان در او نیز تقویت می‌شود. گاهی شاهد بوده‌ایم که در اثر بلایای طبیعی (مانند زلزله و یا سیل)، گروه‌هایی از نیروهای نظامی، با حضور سربازان، به کمک مردم آسیب‌دیده می‌شتابند. در این گونه حوادث، یک پیوند عاطفی و متقابل میان مردم و سربازان ایجاد می‌شود. البته بهتر است بگوییم با پوشیدن لباس سربازی، پیوند عاطفی سرباز و مردم، خود‌به‌خود، ایجاد شده است و در این گونه حوادث، فرصت بروز و ظهور پیدا می‌کند.
چنین روابطی، سبب می‌گردند که احساس گذشت و فداکاری و احسان و کمک به مردم، در یک جوان، برانگیخته و زنده شود. ممکن است که این احساس، چنان تأثیری در روحیه او بگذارد که تبدیل به یکی از ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی او در تمام مدّت عمرش شود.
3. گسترش و تقویت ارتباط با دیگران
بسیاری از وظایف روزانه سرباز، در ارتباط با دیگر سربازان است. علاوه بر آن، هر سرباز، عضوی از مجموعه‌ای سازمانی به شمار می‌رود که با همین مجموعه هم شناخته می‌شود. همان طور که می‌دانیم، سربازخانه و یا لشکر، معرّف محلّ خدمت سازمانی سرباز است. او در آن مرکز، عضو مجموعه دیگری است که به گروهان و دسته و گروه، ختم می‌شود. این نوع زندگی اجتماعی، برای یک سرباز، بی‌سابقه بوده است و بعد از خدمت سربازی هم بعید است که دیگر در چنین موقعیت سازمانی‌ای قرار گیرد؛ امّا همین مدّت کوتاه دوران سربازی، کافی است که به شخصیت اجتماعی یک جوان، هویتی متفاوت بدهد. این هویت، در واقع، همان منش اجتماعی اوست که در سایه زندگی در یک اجتماعِ سازمان‌یافته و منظّم، ایجاد می‌شود.
از جمله آثار چنین ویژگی شخصیتی ـ‌که به صورت اکتسابی حاصل شده است‌ـ، تقویت روحیه زندگی اجتماعی و گسترش روابط اجتماعی با دیگران (بویژه در محیط‌های کاری آینده و در ارتباط با همکاران) است.
4. تمرین مدارا و بردباری در برخورد با دیگران
یکی از خصوصیات زندگی سربازی، آن است که گروهی با آداب و سنّت‌ها و عقاید و سلیقه‌ها و تربیت‌های مختلف، دور هم جمع می‌شوند و با این که در بسیاری از موارد، هیچ گونه شباهت و تفاهمی ندارند، مجبورند که یکدیگر را تحمّل کنند. اصولاً جوانان، زندگی اجتماعی را دوست دارند، امّا ترجیح می‌دهند با آن گروه از همسالان خود که دارای وجوه تشابه در روحیه و تفکّر هستند، معاشرت داشته باشند. در حالی که زندگی سربازی، آنان را وادار می‌کند با کسانی معاشرت کنند که هیچ تشابهی با آنها ندارند.
این نوع زندگی اجتماعی، برای یک جوان، ممارست و تمرینی است که دیگران را با هر گونه روحیه و تفکّری تحمّل کنند و چنان که تضادّی میان رفتار آنان با معیارهای دلخواه خود دیدند، آن را با بردباری بپذیرند و روش مداراگونه‌ای با دیگران پیش گیرند.
5. آموختن شیوه‌ها و ریزه‌کاری‌های زندگی دسته‌جمعی
یک جوان، در فراز و نشیب‌های زندگی سربازی، از نزدیک با شیوه‌ها و جزئیات زندگی گروهی آشنا می‌شود و آن را البته بر اساس دیدگاه و تجربه خود، به کار می‌بندد. ممکن است این آموختن، ناقص و ابتدایی باشد؛ امّا همین تجربه کوتاه و ناقص، برای او، مقدّمه‌ای خواهد بود که بتواند هم‌زمان با کسب تجربه بیشتر، روش دقیق‌تر و مناسب‌تری را در پیش گیرد.
