اردکان

[Nicol]

اردکان

نام اردكان از دو واژه « ارد » به معني مقدس و « كان » به معني معدن تشكيل شده است.

شهرستان اردکان یکی از شهرستانهای استان یزد در مرکز ایران است. شهر اردکان مرکز این شهرستان است.اردكان بزرگترين شهرستان استان يزد است.
جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۸۵، برابر با ۷۳٫۲۹۲ نفر بوده است. شهرستان اردكان 32% پهنه استان يزد (بیش از 24 هزار کیلومتر مربع) را در خود جاي داده و وسيعترين شهرستان در استان يزد است. اين شهرستان در مسير جاده يزد به تهران قرار گرفته است.
این شهر در روزگار آبادانی آن در محلی به نام زردک قرار داشته و دیوارهای تاریخی آن هنوز پا برجا ست.
این شهرستان دارای سه بخش مرکزی، بخش خرانق و بخش عقدا می باشد.

 

[Nicol]

درباره اردکان


جغرافیا و اقلیم

شهر اردکان در طول جغرافيايي 53 درجه و 48 دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي 32 درجه و 20 دقيقه شمالي واقع شده است. اردکان بر سر راه تهران به كرمان و بندرعباس واقع شده كه اين راه از مركز شهر (جاده سنتو يا دكتربهشتي) ميگذرد و در قلب كوير مركزي ايران جاي دارد. موقعيت قرارگيري شهر در دشت يزد-اردكان مي باشد. در قسمت غربي شهر آبادي هاي دهستان عقدا، در قسمت جنوبي دهستان ميبد، در قسمت شرقي دهستان زرين قرار دارند.
شهر اردكان از جنوب به شهر ميبد، از شمال به باغات پسته، از غرب به زمين هاي زراعي و از شرق به خانه باغهاي معدودي محدود ميشود. مساحت شهر اردكان 2868 هكتار است. فاصله هوايي شهر اردكان تا تهران 446 كيلومتر، فاصله زميني شهر تا يزد 60 كيلومتر و تا ميبد 10 كيلومتر است.از نظر توپوگرافی، بخش عمده شهرستان با خط تراز تقريبي 1500 متر محدود مي شود. تنها حدود 5% مساحت شهرستان كوهستاني بوده و ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دريا 1234 متر است. در محدوده شهرستان بلندترين نقطه ارتفاعي مربوط به كوه خوانزا با ارتفاع 3158 متر است. بلندي شهر اردكان از سطح دريا 1035 متر است.ارتفاعات موجود در شهرستان اردکان به شرح زیر است:

كوه هريشت (ارتفاع 1939): 12 كيلومتري شمال شرقي اردكان(محل قرارگيري پيرانگاه پير سبز هريشت، زيارتگاه، زرتشتيان)
كوه چك چك (ارتفاع 2745): 38 كيلومتري شرقي اردكان(در دامنه غربي آن محل زيارتگاه زرتشتيان، پيرسبز چك چكو)
كوه تپه ريگ (ارتفاع 1605): 25 كيلومتري شمال شرقي اردكان
كوه هاي خرانق (ارتفاع قله 3199 متر): جنوب شرقي شهرستان
كوه هاي ندوشن (ارتفاع 2817 متر): غرب شهرستان ​

 

[Nicol]

وضعیت اجتماعی

در سال 1375 در شهرستان اردكان نسبت شهرنشيني 79% بوده كه به دو شهر اردكان و شهر تازه تأسيس احمدآباد اختصاص يافته است (شهر احمدآباد در حدود 4500 نفر جمعيت دارد). شهر اردكان در سال 75 داراي 9472 خانوار معمولي ساكن با 43708 نفر جمعيت بوده و نسبت ******** شهر معادل 107 مرد در مقابل هر 100 زن بوده است. اين ميانگين در سطح كشور 4/104 است. شهر اردكان از نظر جمعيت و وسعت پس از مركز استان (شهر يزد) اولين شهر استان است. جمعيت بافت قديمي شهر اردكان حدود 8/1 جمعيت كل شهر است.سواد از 38136 نفر جمعيت 6 ساله و بيشتر شهر، 81% جمعيت (26/86% مردان و 44/75% زنان ) با سواد بوده اند.

ويژگي هاي فرهنگي مردم اردكان مردم شهر اردكان سخت كوش، با ايمان، بردبار و پاك انديش، ساده و بي پيرايه، متعصب در امور ديني و مقيد به برپايي عزاداري در چند ماه از سال هستند. تعصب و وابستگي خاص به مذهب، پشتكار و سختكوشي، مهمانوازي، صرفه جويي، سوداگري، همكاري و تعاون، روحيه كار، روحيه قناعت پيشگي و اقتصادي بودن، اهل ريسك نبودن و بي اعتمادي به اقليم و شرايط آب و هوايي و... ويژگيهايي هستند كه تا حدودي متأثر از شرايط اقليمي خاص منطقه (اقليم كويري و گرم و خشك) هستند.
مردم اردكان آريايي نژاد و ايراني الاصل هستند و به زبان فارسي و لهجه شيرين يزدي سخن مي گويند. بيشتر مردم شهر مسلمان و شيعه جعفري هستند و شماري زرتشتي نيز در ناحيه زندگي مي كنند. از جمعيت شهر اردكان 6/99% مسلمان و 4/0% زرتشتي، مسيحي و... هستند.

 

[Nicol]

سوابق و پیشینه تاریخی


آنطور كه از منابع و مآخذ بر مي‌آيد، اردكان در گذشته محلي در 10 كيلومتري شمال اردكان واقع شده و اكنون زردك Zardok ناميده مي‌شود و به رغم گذشت زمان مي‌توان خرابه‌هاي خانه‌هاي مسكوني، مسجد و بازار و قلعه و حسينيه قديمي اردكان را در آن مشاهده كرد. علت تغيير محل شهر را بعضي جاري شدن آب شيرين در محل فعلي اردكان ذكر كرده‌اند.
از متون تاريخي قديم چنين مستفاد مي‌شود كه رودخانه بزرگي از زابلستان تا كرمان و يزد و نزديكي نائين ادامه داشته است و همچنين دهها رودخانه فصلي و آبهاي سطحي از جنوب به شمال در جريان بوده كه اينها همه مي تواند منشاء تجمع مردم در اين منطقه باشد. از طرفي ديگر شيب ملايم زمين از جنوب به شمال موقعيت را براي احداث قنات مناسب مي‌نموده به همين جهت عامل اقتصادي يا آب و زمين مناسب براي كشاورزي باعث بوجود آمدن اين شهر كويري گرديده است.اولين هسته شهر فعلي اردكان از قرن هشتم هجري پايه گذاري شده، بطوريكه محلات اطراف ميدان قلعه و محله چرخاب از محلات قديمي و نسبتاً سالم اين شهر محسوب مي شوند.
از شواهد بر مي‌آيد كه پس از تعيين محل جديد شهر اردكان، اولين بنا در محل ميدان قلعه فعلي بنا شده است. پس از گذشت مدتي بر اثر ازدياد جمعيت ميدان بالاده را در جنوب و مسجد زيرده از اين ميدان است. سپس در كنار مسجد جامع، بازار بزرگ و چهار سوق و حمام بازار را بنا كردند. اردكان تا عصر صفوي بصورت قريه و از توابع ولايت ميبد بوده است.​

 

[Nicol]

مراکز تاريخي و باستاني​

رباط ابوالقاسم رشتي

اين رباط يا كاروانسراي بزرگ و خوش طرح، وسط آبادي عقدا و در كنار شاهراه بنا شده و از آثاري است كه به شكل و شيوه رباط هاي شاه عباسي به همت حاج ابوالقاسم رشتي از تجار مشهور عصر خود ساخته شده است .


رباط خرگوشي

اين رباط كه از بناهاي دوره شاه عباس صفوي است، نزديك باتلاق گاوخوني (آبادي عقدا)‌ بر سر راه قديمي واقع شده است.
اين رباط 60 كيلومتر تا عقدا و 120 كيلومتر تا ندوشن فاصله دارد و راه آن از طريق خليل آباد سرو عليا و بعد از طريق آبادي كايون است . اين رباط بسيار عالي و بزرگ از سنگ و آجر ساخته شده است .
​

رباط ساغند

اين رباط كه در آبادي ساغند از بخش رباطات واقع شده، كاروانسرايي بزرگ و خوش طرح است كه اهل محل آن را از ساخته هاي تجار يزدي مي دانند كه براي رفاه و اقامت مسافران در حدود 120 سال قبل ساخته شده است .​

 

[Nicol]

اماکن زيارتي و مذهبي
​

مسجد جامع اردكان ​

مسجد جامع اردكان در بازار شهر و در محله اي قديمي واقع شده و مربوط به قرن دهم است. مسجد از حيث كاشي كاري و گچ بري و تزئينات فاقد ويژگي است و فقط در بزرگ ورودي آن چوب كاري است. روي دماغه سمت چپ در ، هشت قطعه فلزي « الله ،‌ محمد » به خط كوفي كنده كاري شده است .​

پير هريشت ​

زيارتگاه پير هريشت در 15 كيلومتري اردكان، بر دامن كوههايي پست واقع است. دليل اعتقاد زردشتيان به آن غيب شدن كنيز بانوي يزدگرد در اين محل بوده است.
بناي زيارتگاه منحصر به يك اتاق و يك پستو است. در قسمتي از سنگ كوه همواره آتش روشن است. در وسط اتاق مدخل، كلكي وجود دارد كه بر آن آتش مي افروزند.​

امامزاده سيد محمد ​

اين امامزاده به فاصله سه كيلومتر از جاده در شمال شرقي عقدا قرار دارد . امامزاده سيد محمد بناي خوش طرحي دارد و بر كنار روستاي هفتادر واقع شده و قسمتي از گنبد آن كاشي كاري شده است .
در اين امامزاده چند لوحه قبر از كاشي وجود دارند با تاريخ هاي منظوم كه همگي از قرن سيزدهم هجري مي باشند.​

زيارتگاه چكچكو ​

محلي است در كوههاي ميان اردكان و انجيره (در راه طبس) كه از يزد 48 كيلومتر فاصله دارد و وجه تسميه آن به اين دليل است چون كه آب به صورت چك چك از كوههاي سنگي سخت و بريده فرو مي ريزد به چك چك و چكچكو معروف است. زردشتيان به آنجا اعتقاد دارند و مقدسش مي شمارند و در آن تعدادي بناي مناسب و راحت براي ايامي كه به زيارت مي روند ساخته اند. زردشتيان اين محل را پيرسوز مي خوانند و از روز سوم تا دهم تير ماه براي زيارت و نذورات به اين جا مي آيند.​