[h=2] ازدواج‌های ممنوع از دیدگاه اسلام
ازدواج و تشکیل خانواده در اسلام آنقدر زیاد است که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در احادیث متفاوت و به گونه های مختلفی بارها و بارها بر آن تاكید فرموده اند.
« مَا بَنَی بَناءً فِی الاِسلام اَحَبُّ إلَی الله مِنَ التَزوِیج؛ (مستدرک الوسائل، ج 14، ص 153.) نزد خداوند هیچ بنایی محبوبتر از خانه ای نیست که از طریق ازدواج آباد گردد.» و نیز می فرمایند: «برای مرد مسلمان(بعد از ایمان به اسلام) فایده ای برتر از همسری مسلمان نیست که مرد با نگاه به او شادمان گردد و...» (بحارالانوار، ج 103، ص217.) با اینكه در اسلام در مورد مباحث مهمی چون ازدواج كردن، اجتناب از تجرد، آداب ازدواج و... بسیار بحث شده و مسیر برای مومنان هموار و روشن گردیده است، اما در كنار آنها بحث بسیار جالب دیگری با عنوان «ازدواج های ممنوعه» نیز مطرح می شود كه بررسی آن لازم و ضروری به نظر می رسد.
در اسلام ازدواج های ممنوع به چند دسته تقسیم می شوند: الف) ازدواج با محارم « برای شما (ازدواج با) مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمه‌هایتان و خاله‌هایتان و دختران برادران و دختران خواهرانتان و مادرانی که شما را شیر داده‌اند و خواهران رضاعی شما و مادران همسرانتان و دخترانشان حرام است... » (سوره نساء، آیات 22 و 23) محارم سه دسته اند: 1. نسبی: برخی از زن و مردها به واسطه خویشاوندی بر هم محرم شده و نمی توانند با هم ازدواج نمایند. محارم مرد: -مادر و مادر بزرگ ها -دختر -نوه های دختری و پسری -خواهر -دختر خواهر و نوادگان او -دختر برادر و نوادگان او -عمه و عمه های پدر و مادر -خاله و خاله های پدر و مادر محارم زن: -پدر و پدربزرگ ها -پسر -نوه های پسری و دختری -برادر -پسر برادر و نوه های او -پسر خواهر و نواده های او -عمو و عموهای پدر و مادر -دایی و دایی های پدر و مادر
2. سببی: افراد به واسطه ازدواج بر برخی دیگر محرم می شوند. کسانی که پس از عقد به داماد محرم می شوند: -مادر و مادربزرگ های عروس -دختر زن ( نادختری) و نوه های او -زن پدر( نامادری) -زن پسر (عروس) -نواده های پسری زن
کسانی که پس از عقد به عروس، محرم می شوند: -پدر و پدر بزرگ های داماد -پسرشوهر (ناپسری) و نوه های او -شوهر مادر (ناپدری) -شوهردختر (داماد) -نواده های دختری شوهر 3. رضاعی: اگر کودکی، شیر زنی غیر از مادر خود را ( با شرایط خاصی) بنوشد، به آن زن و بستگان او محرم می شود. در اصطلاح به این نوع رابطه، محرمیت رضاعی یا شیری گفته می شود. شرایط شیرخوارگی محرمیت: -شیر زن، محصول زایمان و آمیزش حلال باشد. یعنی اگر زنی بدون زایمان کودک را شیر بدهد یا از راه زنا زایمان کرده باشد، به کودک محرم نمی شود. -کودک، شیر را به طور مستقیم از سینه زن بمکد نه از طریق شیشه شیر و... -2 سال كودك تمام نشده باشد. - کیفیت شیر خوردن كودك به صورتی باشد كه: آن قدر شیر بخورد که گوشتش بروید و استخوانش محکم شود، یک شبانه روز، غذایش منحصر در شیر دایه باشد، یا 15 مرتبه به طور متوالی شیر دایه را بنوشد. (تحریرالوسیله، ج 2، ص 265-267) ب) ازدواج با کافر در دین مبین اسلام فرد مسلمان حق ازدواج با كافر و مشرك را ندارد. چه به طور دائم، چه به طور موقت. ولی ازدواج موقت مرد مسلمان با زن اهل کتاب، مانند یهودی و مسیحی جایز است. (همان، ص 285) « ... هرگاه زنان را مومن یافتید آنها را به سوی كفار بازنگردانید. نه آنها برای كفار حلالند و نه كفار برای آنها حلال ... » (سوره ممتحنه،آیه 10.) « با زنان مشرک ازدواج نکنید، مگر آن که ایمان آورند و همانا کنیزکی با ایمان بهتر از زن آزاد مشرک است، هر چند از حسن او به شگفت آیید و زن به مشرکان ندهید، مگر آن که ایمان آورند و ...» (سوره بقره آیه 221)
ج) ازدواج با زن عده دار « و در باره آنچه شما به طور سربسته از آنان (در زمان عده شان) خواستگارى كرده یا (آن را) در دل پوشیده داشته اید بر شما گناهى نیست. خدا مى دانست كه (شما) به زودى به یاد آنان خواهید افتاد ولى با آنان قول و قرار پنهانى مگذارید مگر آنكه سخنى پسندیده بگویید و به عقد زناشویى تصمیم مگیرید تا زمان مقرر به سرآید و بدانید كه خداوند آنچه را در دل دارید مى داند پس از او بترسید و بدانید كه خداوند آمرزنده و بردبار است.» (سوره بقره آیه 235) عده به مدت زمانی گفته می شود که زن بعد از وفات شوهر یا پس از جدائی از او، باید در آن مدت از ازدواج امتناع ورزد. انواع عده: - عده زنی که قاعده و حیض می شود سه دوره حیض است. -عده زنی که حیض نمی شود سه ماه است. -عده زنی که شوهرش مرده چهار ماه و ده روز است مشروط بر آنکه آبستن نباشد. -عده زنی که حامله است تا زمان وضع حملش می باشد. د) ازدواج با زن شوهردار « و زنان شوهردار (بر شما حرام است) مگر آنها را كه (از راه اسارت) مالك شدهاید (زیرا اسارت آنها در حكم طلاق است). اینها احكامى است كه خداوند بر شما مقرر داشته است ... » (سوره نساء ،آیه 24) براساس این آیه زنان غیر مسلمانى كه به در جنگ ها به اسارت مسلمانان در می آمدند، اسارتشان بمنزله طلاق از شوهران سابقشان تلقى می شده و اجازه داشتند پس از اتمام دوره عده شان با فرد دیگری ازدواج نمایند. این حكم درست مانند حكم زن غیر مسلمانى است كه با اسلام آوردنش، رابطه اش با همسر سابقش (در صورت ادامه كفر) قطع گردیده و در ردیف زنان بدون شوهر قرار می گیرد.
ازدواج و تشکیل خانواده در اسلام آنقدر زیاد است که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در احادیث متفاوت و به گونه های مختلفی بارها و بارها بر آن تاكید فرموده اند.
« مَا بَنَی بَناءً فِی الاِسلام اَحَبُّ إلَی الله مِنَ التَزوِیج؛ (مستدرک الوسائل، ج 14، ص 153.) نزد خداوند هیچ بنایی محبوبتر از خانه ای نیست که از طریق ازدواج آباد گردد.» و نیز می فرمایند: «برای مرد مسلمان(بعد از ایمان به اسلام) فایده ای برتر از همسری مسلمان نیست که مرد با نگاه به او شادمان گردد و...» (بحارالانوار، ج 103، ص217.) با اینكه در اسلام در مورد مباحث مهمی چون ازدواج كردن، اجتناب از تجرد، آداب ازدواج و... بسیار بحث شده و مسیر برای مومنان هموار و روشن گردیده است، اما در كنار آنها بحث بسیار جالب دیگری با عنوان «ازدواج های ممنوعه» نیز مطرح می شود كه بررسی آن لازم و ضروری به نظر می رسد.
در اسلام ازدواج های ممنوع به چند دسته تقسیم می شوند: الف) ازدواج با محارم « برای شما (ازدواج با) مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمه‌هایتان و خاله‌هایتان و دختران برادران و دختران خواهرانتان و مادرانی که شما را شیر داده‌اند و خواهران رضاعی شما و مادران همسرانتان و دخترانشان حرام است... » (سوره نساء، آیات 22 و 23) محارم سه دسته اند: 1. نسبی: برخی از زن و مردها به واسطه خویشاوندی بر هم محرم شده و نمی توانند با هم ازدواج نمایند. محارم مرد: -مادر و مادر بزرگ ها -دختر -نوه های دختری و پسری -خواهر -دختر خواهر و نوادگان او -دختر برادر و نوادگان او -عمه و عمه های پدر و مادر -خاله و خاله های پدر و مادر محارم زن: -پدر و پدربزرگ ها -پسر -نوه های پسری و دختری -برادر -پسر برادر و نوه های او -پسر خواهر و نواده های او -عمو و عموهای پدر و مادر -دایی و دایی های پدر و مادر
2. سببی: افراد به واسطه ازدواج بر برخی دیگر محرم می شوند. کسانی که پس از عقد به داماد محرم می شوند: -مادر و مادربزرگ های عروس -دختر زن ( نادختری) و نوه های او -زن پدر( نامادری) -زن پسر (عروس) -نواده های پسری زن
کسانی که پس از عقد به عروس، محرم می شوند: -پدر و پدر بزرگ های داماد -پسرشوهر (ناپسری) و نوه های او -شوهر مادر (ناپدری) -شوهردختر (داماد) -نواده های دختری شوهر 3. رضاعی: اگر کودکی، شیر زنی غیر از مادر خود را ( با شرایط خاصی) بنوشد، به آن زن و بستگان او محرم می شود. در اصطلاح به این نوع رابطه، محرمیت رضاعی یا شیری گفته می شود. شرایط شیرخوارگی محرمیت: -شیر زن، محصول زایمان و آمیزش حلال باشد. یعنی اگر زنی بدون زایمان کودک را شیر بدهد یا از راه زنا زایمان کرده باشد، به کودک محرم نمی شود. -کودک، شیر را به طور مستقیم از سینه زن بمکد نه از طریق شیشه شیر و... -2 سال كودك تمام نشده باشد. - کیفیت شیر خوردن كودك به صورتی باشد كه: آن قدر شیر بخورد که گوشتش بروید و استخوانش محکم شود، یک شبانه روز، غذایش منحصر در شیر دایه باشد، یا 15 مرتبه به طور متوالی شیر دایه را بنوشد. (تحریرالوسیله، ج 2، ص 265-267) ب) ازدواج با کافر در دین مبین اسلام فرد مسلمان حق ازدواج با كافر و مشرك را ندارد. چه به طور دائم، چه به طور موقت. ولی ازدواج موقت مرد مسلمان با زن اهل کتاب، مانند یهودی و مسیحی جایز است. (همان، ص 285) « ... هرگاه زنان را مومن یافتید آنها را به سوی كفار بازنگردانید. نه آنها برای كفار حلالند و نه كفار برای آنها حلال ... » (سوره ممتحنه،آیه 10.) « با زنان مشرک ازدواج نکنید، مگر آن که ایمان آورند و همانا کنیزکی با ایمان بهتر از زن آزاد مشرک است، هر چند از حسن او به شگفت آیید و زن به مشرکان ندهید، مگر آن که ایمان آورند و ...» (سوره بقره آیه 221)
ج) ازدواج با زن عده دار « و در باره آنچه شما به طور سربسته از آنان (در زمان عده شان) خواستگارى كرده یا (آن را) در دل پوشیده داشته اید بر شما گناهى نیست. خدا مى دانست كه (شما) به زودى به یاد آنان خواهید افتاد ولى با آنان قول و قرار پنهانى مگذارید مگر آنكه سخنى پسندیده بگویید و به عقد زناشویى تصمیم مگیرید تا زمان مقرر به سرآید و بدانید كه خداوند آنچه را در دل دارید مى داند پس از او بترسید و بدانید كه خداوند آمرزنده و بردبار است.» (سوره بقره آیه 235) عده به مدت زمانی گفته می شود که زن بعد از وفات شوهر یا پس از جدائی از او، باید در آن مدت از ازدواج امتناع ورزد. انواع عده: - عده زنی که قاعده و حیض می شود سه دوره حیض است. -عده زنی که حیض نمی شود سه ماه است. -عده زنی که شوهرش مرده چهار ماه و ده روز است مشروط بر آنکه آبستن نباشد. -عده زنی که حامله است تا زمان وضع حملش می باشد. د) ازدواج با زن شوهردار « و زنان شوهردار (بر شما حرام است) مگر آنها را كه (از راه اسارت) مالك شدهاید (زیرا اسارت آنها در حكم طلاق است). اینها احكامى است كه خداوند بر شما مقرر داشته است ... » (سوره نساء ،آیه 24) براساس این آیه زنان غیر مسلمانى كه به در جنگ ها به اسارت مسلمانان در می آمدند، اسارتشان بمنزله طلاق از شوهران سابقشان تلقى می شده و اجازه داشتند پس از اتمام دوره عده شان با فرد دیگری ازدواج نمایند. این حكم درست مانند حكم زن غیر مسلمانى است كه با اسلام آوردنش، رابطه اش با همسر سابقش (در صورت ادامه كفر) قطع گردیده و در ردیف زنان بدون شوهر قرار می گیرد.