سلامتيران: بر اساس آمارها ايراني‌ها 10 تا 15 درصد مجموع داروهاي كشور را به‌صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشك مصرف مي‌كنند و قرص استامينوفن كدئين، پرفروش‌ترين دارو در كشور است. هر چند که وزارت بهداشت از تمامي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني درخواست كرده است تا ترتيبي اتخاذ شود كه ممنوعيت فروش اين گروه از داروها بدون نسخه به داروخانه‌هاي تحت پوشش آن دانشگاه‌ها ابلاغ شود و در امر بازرسي از داروخانه روي اين مسئله تأكيد خاص صورت پذيرد اما بايد گفت تا امروز هيچ تغيير خاصي صورت نگرفته است و همچنان استامينوفن كدئين، آدولت‌كلد و آموكسي‌سيلين از آنتي‌بيوتيك‌ها در رده‌هاي بعدي پرفروش‌ترين داروها در كشور قرار دارند. اين در حالي است که در كشورهاي پيشرفته 300قلم دارو در فهرست otc (يعني فروش دارو بدون نسخه كه حتي بدون تجويز پزشك هم مي‌توان از داروخانه تهيه كرد) قرار دارد و در كشور ما به لحاظ برخي محدوديت‌ها، اين داروها از 70 قلم تجاوز نمي‌كند.
در ايران مهم‌ترين داروهاي بدون نسخه شامل مسكن‌ها، آنتي‌هيستامين‌ها، داروهاي ضداحتقان و ضدسرفه است و در واقع مسكن‌هايي كه در تركيب آنها مواد‌مخدر وجود دارد (مانند استامينوفن كدئين و اكسپكتورانت كدئين) ازجمله داروهايي هستند كه درصورت مصرف خودسرانه و طولاني‌مدت منجر به اعتياد افراد ميشوند. البته مصرف داروهاي ضددرد كه جنبه مخدر دارند گاهي ناگزير است اما اين مصرف بايد زير نظر پزشك باشد زيرا مشكل اعتيادآوري دارند. در عين حال، استامينوفن كدئين بايد با تجويز پزشك مصرف شود زيرا مصرف مداوم آن مانند داروهاي ديگر عوارض سوء زيادي براي بدن خواهد داشت. علاوه بر مسكن‌ها، قطره‌هاي چشمي و آنتي‌بيوتيك‌ها نيز بيشترين ميزان مصرف خودسرانه را دارند و البته آنتي‌بيوتيك‌ها به‌علت نوع تأثير دارويي، بدترين داروهايي هستند كه به اين شيوه مصرف ميشوند چراكه در صورت عدم نياز بدن، اين دارو مانند سم عمل مي‌كند و ميكروب‌هاي بدن را نسبت به داروها مقاوم مي‌كند و درصورت ايجاد عفونت در بدن ديگر آنتي‌بيوتيك در درمان بيماري مؤثر نخواهد بود و اين در حالي است كه بسياري از مردم آنتي‌بيوتيك‌ها را بدون تجويز پزشك خريداري و مصرف مي‌كنند و اين مسئله موجب شده كه آنتي‌بيوتيك‌ها از پرمصرف‌ترين اقلام دارويي در كشور باشند. مشكلات كليوي و کبدي، هديه خريد استامينوفن سرپرست بخش مراقبت‌هاي ويژه مسموميت بيمارستان لقمان در اين باره معتقد است: مسموميت كبدي و مشكلات كليوي از عوارض مصرف بي‌رويه و بدون نسخه داروي استامينوفن كدئين است و اگر بيش از 10گرم در روز مصرف شود در كبد تجمع پيدا مي کند. دكتر شاهين شادنيا مي افزايد: در واقع، كدئين يك ماده مخدر است كه براي كاهش درد روي سيستم اعصاب مركزي(مغز و طناب نخاعي) اثر مي کند و درد را تخفيف مي‌دهد. اثرات ناشي از مصرف استامينوفن كدئين شامل يبوست، سرگيجه، خواب‌آلودگي، خشكي دهان، برافروختگي، سبكي سر، كاهش اشتها، تهوع، مشكل يا درد هنگام ادرار و تعرق است. وي ادامه مي دهد: مصرف زياد اين دارو با توجه به كدئين آن، موجب اعتياد مي‌شود و حتي معتادان گاهي اوقات در روز 20عدد آن را يكجا مي‌خورند. دکتر شادنيا اضافه مي کند: مصرف استامينوفن كدئين براي افرادي كه هنگام سردرد و يا تب از آن استفاده كنند موجب اعتياد نمي‌شود اما در هر شرايطي اين دارو بايد با تجويز پزشك مصرف شود. هر چند ميزان مواد‌مخدر استامينوفن كدئين در بازار ايران از 20ميلي گرم به 10ميلي گرم كاهش پيدا كرده و قرار است اين ميزان هم به كمتر از 10ميلي‌گرم برسد تا عوارض كمتري براي مصرف‌كننده داشته باشد اما كارشناسان يكي از دلايل افزايش اين نوع اعتياد را دردسترس‌بودن انواع مسكن‌ها مي‌دانند به طوري که در حال حاضر در كشور ما هر شخصي مي‌تواند به‌راحتي و بدون نسخه پزشك به انواع مسكن‌ها دسترسي داشته باشد. سرپرست بخش مراقبت‌هاي ويژه مسموميت بيمارستان لقمان تصريح مي کند: مصرف داروهاي مسكن و خواب‌آور داراي آثار و عوارض مخربي است كه معمولاً تا چند ساعت باقي مي‌مانند و موجب تغييرات رفتاري يا رواني همچون سرخوشي مختصر، رفتار نامناسب جنسي، پرخاشگري، اختلالات دركي، اختلال قضاوت، رخوت، خواب‌آلودگي، شل‌شدن عضلات، به‌هم‌خوردن تعادل و اختلال عملكرد شغلي و اجتماعي ميشوند. همچنين مصرف طولاني داروهاي مسكن و خواب‌آور، عوارضي مانند افسردگي، سردرد، ناراحتي گوارشي، آسيب كبدي و اختلال حافظه در پي دارد. از طرفي بر اساس تحقيقات اخير، زناني كه به‌طور مداوم از استامينوفن و بروفن استفاده مي‌كنند نيز دوبرابر افراد معمولي در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند. باورهاي غلط در خريد دارو دکتر شادنيا تاکيد مي کند: هيچ نيازي نيست که در خريد انواع دارو غير منطقي رفتار کنيم و هر دارويي که به ذهنمان مي آيد را بخريم و به اين اميد باشيم که روزي از آن استفاده ميکنيم. همه داروها داراي تاريخ انقضا هستند و گاهي مصرف داروهاي تاريخ گذشته عوارض جبران ناپذيري را به همراه دارد. به اعتقاد اكثر كارشناسان، ناآگاهي جامعه و فرهنگ و باورهاي غلط رايج در ميان مردم، دليل افزايش تقاضا و مصرف دارو نسبت به استانداردهاي جهاني است. تصور عامه مردم ايران اين است كه پزشك خوب داروهاي بيشتر و متنوعي را تجويز مي‌كند. در عين حال، بسياري از افراد با مراجعه به داروخانه و تهيه اقلام دارويي نسخه، از مسوول داروخانه مي خواهند که در ازاي بقيه پولشان، استامينوفن در اختيارشان قرار دهد و فراموش مي‌كنند كه هر دارويي كه مصرف مي‌كنيم به داروي ديگري نياز دارد كه عوارض آن را از بين ببرد. برخي پزشكان نيز به‌منظور نگهداري بيماران خود و جلوگيري از مراجعه آنها به پزشك ديگر، مطابق ميل بيمار رفتار مي‌كنند و داروهايي كه مورد نياز بيمار نيست را بنا به تقاضاي فرد بيمار برايش تجويز مي‌كنند و همين موضوع جامعه را به سمت خريد داروي بيشتر سوق مي دهد.
در ايران مهم‌ترين داروهاي بدون نسخه شامل مسكن‌ها، آنتي‌هيستامين‌ها، داروهاي ضداحتقان و ضدسرفه است و در واقع مسكن‌هايي كه در تركيب آنها مواد‌مخدر وجود دارد (مانند استامينوفن كدئين و اكسپكتورانت كدئين) ازجمله داروهايي هستند كه درصورت مصرف خودسرانه و طولاني‌مدت منجر به اعتياد افراد ميشوند. البته مصرف داروهاي ضددرد كه جنبه مخدر دارند گاهي ناگزير است اما اين مصرف بايد زير نظر پزشك باشد زيرا مشكل اعتيادآوري دارند. در عين حال، استامينوفن كدئين بايد با تجويز پزشك مصرف شود زيرا مصرف مداوم آن مانند داروهاي ديگر عوارض سوء زيادي براي بدن خواهد داشت. علاوه بر مسكن‌ها، قطره‌هاي چشمي و آنتي‌بيوتيك‌ها نيز بيشترين ميزان مصرف خودسرانه را دارند و البته آنتي‌بيوتيك‌ها به‌علت نوع تأثير دارويي، بدترين داروهايي هستند كه به اين شيوه مصرف ميشوند چراكه در صورت عدم نياز بدن، اين دارو مانند سم عمل مي‌كند و ميكروب‌هاي بدن را نسبت به داروها مقاوم مي‌كند و درصورت ايجاد عفونت در بدن ديگر آنتي‌بيوتيك در درمان بيماري مؤثر نخواهد بود و اين در حالي است كه بسياري از مردم آنتي‌بيوتيك‌ها را بدون تجويز پزشك خريداري و مصرف مي‌كنند و اين مسئله موجب شده كه آنتي‌بيوتيك‌ها از پرمصرف‌ترين اقلام دارويي در كشور باشند. مشكلات كليوي و کبدي، هديه خريد استامينوفن سرپرست بخش مراقبت‌هاي ويژه مسموميت بيمارستان لقمان در اين باره معتقد است: مسموميت كبدي و مشكلات كليوي از عوارض مصرف بي‌رويه و بدون نسخه داروي استامينوفن كدئين است و اگر بيش از 10گرم در روز مصرف شود در كبد تجمع پيدا مي کند. دكتر شاهين شادنيا مي افزايد: در واقع، كدئين يك ماده مخدر است كه براي كاهش درد روي سيستم اعصاب مركزي(مغز و طناب نخاعي) اثر مي کند و درد را تخفيف مي‌دهد. اثرات ناشي از مصرف استامينوفن كدئين شامل يبوست، سرگيجه، خواب‌آلودگي، خشكي دهان، برافروختگي، سبكي سر، كاهش اشتها، تهوع، مشكل يا درد هنگام ادرار و تعرق است. وي ادامه مي دهد: مصرف زياد اين دارو با توجه به كدئين آن، موجب اعتياد مي‌شود و حتي معتادان گاهي اوقات در روز 20عدد آن را يكجا مي‌خورند. دکتر شادنيا اضافه مي کند: مصرف استامينوفن كدئين براي افرادي كه هنگام سردرد و يا تب از آن استفاده كنند موجب اعتياد نمي‌شود اما در هر شرايطي اين دارو بايد با تجويز پزشك مصرف شود. هر چند ميزان مواد‌مخدر استامينوفن كدئين در بازار ايران از 20ميلي گرم به 10ميلي گرم كاهش پيدا كرده و قرار است اين ميزان هم به كمتر از 10ميلي‌گرم برسد تا عوارض كمتري براي مصرف‌كننده داشته باشد اما كارشناسان يكي از دلايل افزايش اين نوع اعتياد را دردسترس‌بودن انواع مسكن‌ها مي‌دانند به طوري که در حال حاضر در كشور ما هر شخصي مي‌تواند به‌راحتي و بدون نسخه پزشك به انواع مسكن‌ها دسترسي داشته باشد. سرپرست بخش مراقبت‌هاي ويژه مسموميت بيمارستان لقمان تصريح مي کند: مصرف داروهاي مسكن و خواب‌آور داراي آثار و عوارض مخربي است كه معمولاً تا چند ساعت باقي مي‌مانند و موجب تغييرات رفتاري يا رواني همچون سرخوشي مختصر، رفتار نامناسب جنسي، پرخاشگري، اختلالات دركي، اختلال قضاوت، رخوت، خواب‌آلودگي، شل‌شدن عضلات، به‌هم‌خوردن تعادل و اختلال عملكرد شغلي و اجتماعي ميشوند. همچنين مصرف طولاني داروهاي مسكن و خواب‌آور، عوارضي مانند افسردگي، سردرد، ناراحتي گوارشي، آسيب كبدي و اختلال حافظه در پي دارد. از طرفي بر اساس تحقيقات اخير، زناني كه به‌طور مداوم از استامينوفن و بروفن استفاده مي‌كنند نيز دوبرابر افراد معمولي در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند. باورهاي غلط در خريد دارو دکتر شادنيا تاکيد مي کند: هيچ نيازي نيست که در خريد انواع دارو غير منطقي رفتار کنيم و هر دارويي که به ذهنمان مي آيد را بخريم و به اين اميد باشيم که روزي از آن استفاده ميکنيم. همه داروها داراي تاريخ انقضا هستند و گاهي مصرف داروهاي تاريخ گذشته عوارض جبران ناپذيري را به همراه دارد. به اعتقاد اكثر كارشناسان، ناآگاهي جامعه و فرهنگ و باورهاي غلط رايج در ميان مردم، دليل افزايش تقاضا و مصرف دارو نسبت به استانداردهاي جهاني است. تصور عامه مردم ايران اين است كه پزشك خوب داروهاي بيشتر و متنوعي را تجويز مي‌كند. در عين حال، بسياري از افراد با مراجعه به داروخانه و تهيه اقلام دارويي نسخه، از مسوول داروخانه مي خواهند که در ازاي بقيه پولشان، استامينوفن در اختيارشان قرار دهد و فراموش مي‌كنند كه هر دارويي كه مصرف مي‌كنيم به داروي ديگري نياز دارد كه عوارض آن را از بين ببرد. برخي پزشكان نيز به‌منظور نگهداري بيماران خود و جلوگيري از مراجعه آنها به پزشك ديگر، مطابق ميل بيمار رفتار مي‌كنند و داروهايي كه مورد نياز بيمار نيست را بنا به تقاضاي فرد بيمار برايش تجويز مي‌كنند و همين موضوع جامعه را به سمت خريد داروي بيشتر سوق مي دهد.