الهه خورشید
متخصص بخش خانه و خانواده
● مقدمه:
استرس یا فشار عصبی از مسایل بسیار حاد در سازمانهای امروزی می‌باشد که سلامت جسمی و روانی نیروی کار را به خطرانداخته و هزینه سنگینی را به سازمانها وارد ساخته است، فشار عصبی در ساز مان همچون آفتی فعالیت ها را تحلیل داده و از بین می برد .
اضطرابگروهی از صاحب‌نظران رفتار سازمانی، استرس ناشی از شغل را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده‌اند شاید هم به راستی دوران ما عصر استرس‌ها است که در آن انسان بیش از هر زمان دیگر در معرض عوامل استرس زا قرار گرفته و مسایل و مشکلات زیادی از هر سو او را احاطه کرده است. با توجه به ضرورت پرداختن به این موضوع در این مقاله نگارنده سعی کرده است به پدیده استرس شغلی، دلایل و اثرات آن در عملکرد کارکنان و راهکارهای عملی کاهش استرس در محیط کارپرداخته و به کارکنان در بکارگیری راهکارهای عملی در جهت افزایش قدرت تحمل و فشارپذیری فردی و سازمانی یاری رساند، تا از این طریق در راستای سالم سازی محیط کار و ارتقای بهداشت روانی سازمان خود حرکت کنند و انرژیهایی که ناخواسته صرف تنشهای سازمانی می گردد در جهت ارتقای کمیت و کیفیت و تحقق مسئولیتهای اجتماعی آن سازمان به کار گرفته شود.
● استرس شغلی، دلایل وآثار آن بر عملکرد کارکنان در سازمانها
در دهه اخیر مو ضوع استرس و آثار آن در سازمان یکی از مبا حث اصلی مد یریت رفتار سازمانی را به خود اختصاص داده اسـت و فشار عصبی در ساز مان همچون آفتی فعالیت ها را تحلیل داده و از بین می برد . توجه به محـیط هـای شـغلی و شـرایط کـار کارکنان امری است که موجب بالا بردن کیفیت کار ، حفظ سلامت وبهداشت کارکنان وجهت بهره جویی بیـشتر وبهتـر از طـول مدت سنوات کاری مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به تاثیر استرس شغلی بر زندگی و کارکارکنان، دست اندر کاران این گونه سیـستم ها باید عوامل مرتبط با رضایت مندی را یافته وجهت پیشرفت وارتقای سطح کارایی کارکنان مورد توجه قرار دهند .
● استرس (STRESS) چیست؟
استرس به مجموعه واکنشهای عمومی انسان نسبت به عوامل ناسازگار و پیش بینی نشده داخلی و خارجی اطلاق می گردد.
فشار روانی (STRESS) تجربه ای است همگانی و عمومی که هرکس به کرات آن را در زندگی خود احساس کرده است، برخلاف تصور، فشار روانی همیشه شامل حوادث ناخوشاینــد نیست بلکه می تواند محصول موفقیتهای خوشایند و مطلوب نیز باشد که سازگاری مجددی را در فرد مطالبه می کند. به عبارت دیگر شاید نکته اصلی در موقعیتهای تنش زا نیاز به انطباق و سازگاری مجددی است که برای فرد ضرورت پیدا می کند.
فشارروانی نتیجه یک تعامل بین منابع مختلف فشار و فرد است. تمامی افراد یک موقعیت واحد را استرس زا تصور نمی کنند و اختلافات فردی آنان ازنظر شخصیتی و تجارب زندگی، پاسخ آنان را به فشار روانی تحت الشعاع خود قرار می دهد.
● استرس شغلی (Job Stress) چیست؟
بکارگیری فرد درکاری که با توانایی‌ها و اطلاعات او همخوانی ندارد و یا تغییر در فعالیت‌کاری او می‌تواند باعث ایجاد استرس در فرد شود. بطورکلی استرس شغلی نوعی استرس است که با محیط کاری یا عوامل مرتبط با محیط کاری فرد ارتباط دارد. تغییر در فعالیت های کاری همچون فن آوری جدید یا تغییر اهداف، ممکن است باعث ایجاد استرس شود استرس سازمانی را می توان با مقیاس کارگریزی و کیفیت کار اندازه گیری کرد.
● دلایل استرس کاری
در محیط کاری، موقعیت های زیادی هستند که موجب استرس فرد می شوند. موقعیتهایی همچون فقدان تامین شغل، حاکمیت روابط بر ضوابط ، بوروکراسی سردرگم، فقدان مکانیسم های کنترل و ارزشیابی، شیفت های کار، ساعت کار زیاد، فناوری جدید، حقوق کم و سبک مدیریت باعث ایجاد استرس در محیط کار میگردند.
برخی دیگر از عوامل استرس زا عبارتند از:
▪ حمایت نکردن مسئولین از کارکنان خود
▪ نبود مشاوره و ارتباطات
▪ دخالت های زیادی در مسایل شخصی، اجتماعی و زندگی خانوادگی
▪ حجم زیاد کارها یا بیش از اندازه کم بودن کار
▪ فشار بیش از حد ناشی از غیرواقعی بودن مهلت انجام کارها
▪ انجام کارهایی که بسیار مشکل اند و یا لزوم چندانی به انجام آنها نیست
▪ نداشتن مهارت کافی در نحوه انجام کار
▪ شرایط نامطلوب کاری
▪ داشتن شغلی که متناسب با شاغل نباشد
▪ نداشتن امنیت شغلی و ترس از بیکار شدن
● اثرات استرس در محیط کار
استرس روی سازمان ها و افراد موجود در آن تأثیر می گذارد. تأثیر استرس سازمانی با افزایش میزان کارگریزی ، تعویض زود هنگام کارکنان ، ارتباط نامناسب با ارباب رجوع ، کاهش میزان امنیت شغلی، عدم سلامت محیط کار ، کنترل ضعیف کیفیت محصولات و .... ارتباط دارد. به بیان دیگر هرچه میزان استرس سازمانی بالاتر باشد، عوامل ذکر شده از فراوانی بیشتری برخوردارند.
استرس باعث فشارهای روانی بسیاری بر روی فرد می‌شود که این فشارها به شکل‌های مختلف در رفتار فرد در محیط کاری خود را نشان می‌دهد برخی از این رفتارها عبارتند از :
▪ زود رنجی یا پرخاشگری در برخورد با همکاران و مراجعین
▪ بی‌تفاوتی و بی‌علاقگی به آراستگی ظاهر خود و دیگران
▪ کاهش خلاقیت و فقدان اعتماد به نفس
▪ بی‌تفاوتی نسبت به کار و افزایش اشتباهات
▪ عدم‌توانایی تمرکز برروی کار و ناتوانی در تصمیم‌گیری
▪ خستگی مفرط، ناراحتی و احساس گناه
▪ ناتوانی در تحمل اطرافیان و تمایل به انزوا
همه این عوامل در نهایت منجر به کاهش بهره‌وری و افزایش ضایعات می‌شود و از طرف دیگر این افراد بعلت ناتوانی در کنترل احساسات ، ناتوانی در تصمیم‌گیری صحیح و دیگر موارد ذکر شده استعداد فوق‌العاده در ایجاد حادثه برای خود و دیگران پیدا می‌کنند .
● راههای مقابله بااسترس
برای مقابله بااسترس ابتدا بایستی عوامل و زمینه های استرس زا شناسایی تا راه کارهای متناسب باآنها به کار گرفته وعوامل استرس زا تعدیل شوند.استرس درسازمان اثرات نامطلوبی بر کمیت و کیفیت کار کارکنان برجای می گذارد و عوامل و ریشه های استرس سازمانها تنها در سازمان نیست بلکه عوامل استرس زای برون سازمانی مختلفی وجود دارند که شخص را با تنش و استرس روبرو می سازد. به این ترتیب فرد با استرس وارد سازمان شده و از طرف دیگر عوامل سازمانی استرس فرد را افزایش می دهد.
برخی از راههای کاهش استرس در محیط کار به شرح زیر است:
▪ اطلاعات و منابع موردنیاز جهت انجام درست کارها را فراهم آورید.
▪ در یک زمان فقط یک کار را انجام دهید تا فشارهای وارد بر خود را کاهش دهید.
▪ یک راه ارتباطی برای تقابل اجتماعی بین دیگرکارکنان و مدیران ایجاد کنید.
▪ پیشنهادهای دیگران در کمک به خود را بپذیرید.
▪ توانایی های خود را بشناسید و بیش از حد از خود انتظار نداشته باشید.
▪ محیط فیزیکی مناسب فراهم آورید و از موقعیت های پر استرس دوری کنید.
▪ کارهایی را انجام دهید که برایتان لذت بخش و شادی آفرینند.
▪ سعی کنید اوقات خود را با کسانی بگذرانید که مصاحبت با آنها برایتان لذت بخش باشد و نه با کسانی که انتقاد کننده و خرده گیرند.
▪ آرام نفس بکشید، به طوری که قسمت پائینی شش های خود را به تحرک وادارید.
▪ تکنیک های آرامش بخش را به کار برید.
▪ یک واکنش نسبت به استرس، خشمگین شدن است. درباره نحوه غلبه بر خشم خود بیشتر بیاموزید.
● نتیجه گیری
پدیده استرس یا فشار عصبی از مسایل بسیار حاد در سازمانهای امروزی می‌باشد که سلامت جسمی و روانی نیروی کار را به خطرانداخته و هزینه سنگینی را به سازمانها وارد ساخته است، گروهی از صاحب‌نظران رفتار سازمانی، استرس ناشی از شغل را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده‌اند شاید هم به راستی دوران ما عصر استرس‌ها است که در آن انسان بیش از هر زمان دیگر در معرض عوامل استرس زا قرار گرفته و مسایل و مشکلات زیادی از هر سو او را احاطه کرده است
کارکنان ساعات زیادی را در محیط کار سپری می کنند. نارضایتی شغلی و در پی آن استرس ظرف چند سال فرد شاغل را بیمار می کند. برای همین کارشناسان به مدیران پیشنهاد می کنند به استرس در محیط کار اهمیت زیادی بدهند. آنها می توانند افراد دارای استرس را شناسایی کنند و به آنها آموزش دهند. همچنین می توانند در عملی پیشگیرانه عوامل استرس زا را از محیط کار حذف کنند. آیا ترجیح می دهیم کارکنانی شاداب و سالم و راضی داشته باشیم یا کارمندانی که پراز استرس و دچار بیماری های قلبی و فشارخون و غیره هستند؟
باتوجه به مطالب گفته شده در مورد استرس، دلایل و اثرات استرس و راههای مقابله با استرس ، مدیران و کارکنان در سازمانهای مختلف می توانند با به کارگیری راهکارهای عملی در جهت افزایش قدرت تحمل و فشارپذیری فردی و سازمانی خود گام برداشته واز این بابت در راستای سالم سازی محیط و ارتقای بهداشت روانی سازمان حرکت کنند تا انرژیهایی که ناخواسته صرف تنشهای سازمانی می گردد در جهت ارتقای کمیت و کیفیت و تحقق مسئولیتهای اجتماعی سازمان به کار گرفته شود.
استرس یا فشار عصبی از مسایل بسیار حاد در سازمانهای امروزی می‌باشد که سلامت جسمی و روانی نیروی کار را به خطرانداخته و هزینه سنگینی را به سازمانها وارد ساخته است، فشار عصبی در ساز مان همچون آفتی فعالیت ها را تحلیل داده و از بین می برد .
● استرس شغلی، دلایل وآثار آن بر عملکرد کارکنان در سازمانها
در دهه اخیر مو ضوع استرس و آثار آن در سازمان یکی از مبا حث اصلی مد یریت رفتار سازمانی را به خود اختصاص داده اسـت و فشار عصبی در ساز مان همچون آفتی فعالیت ها را تحلیل داده و از بین می برد . توجه به محـیط هـای شـغلی و شـرایط کـار کارکنان امری است که موجب بالا بردن کیفیت کار ، حفظ سلامت وبهداشت کارکنان وجهت بهره جویی بیـشتر وبهتـر از طـول مدت سنوات کاری مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به تاثیر استرس شغلی بر زندگی و کارکارکنان، دست اندر کاران این گونه سیـستم ها باید عوامل مرتبط با رضایت مندی را یافته وجهت پیشرفت وارتقای سطح کارایی کارکنان مورد توجه قرار دهند .
● استرس (STRESS) چیست؟
استرس به مجموعه واکنشهای عمومی انسان نسبت به عوامل ناسازگار و پیش بینی نشده داخلی و خارجی اطلاق می گردد.
فشار روانی (STRESS) تجربه ای است همگانی و عمومی که هرکس به کرات آن را در زندگی خود احساس کرده است، برخلاف تصور، فشار روانی همیشه شامل حوادث ناخوشاینــد نیست بلکه می تواند محصول موفقیتهای خوشایند و مطلوب نیز باشد که سازگاری مجددی را در فرد مطالبه می کند. به عبارت دیگر شاید نکته اصلی در موقعیتهای تنش زا نیاز به انطباق و سازگاری مجددی است که برای فرد ضرورت پیدا می کند.
فشارروانی نتیجه یک تعامل بین منابع مختلف فشار و فرد است. تمامی افراد یک موقعیت واحد را استرس زا تصور نمی کنند و اختلافات فردی آنان ازنظر شخصیتی و تجارب زندگی، پاسخ آنان را به فشار روانی تحت الشعاع خود قرار می دهد.
● استرس شغلی (Job Stress) چیست؟
بکارگیری فرد درکاری که با توانایی‌ها و اطلاعات او همخوانی ندارد و یا تغییر در فعالیت‌کاری او می‌تواند باعث ایجاد استرس در فرد شود. بطورکلی استرس شغلی نوعی استرس است که با محیط کاری یا عوامل مرتبط با محیط کاری فرد ارتباط دارد. تغییر در فعالیت های کاری همچون فن آوری جدید یا تغییر اهداف، ممکن است باعث ایجاد استرس شود استرس سازمانی را می توان با مقیاس کارگریزی و کیفیت کار اندازه گیری کرد.
● دلایل استرس کاری
در محیط کاری، موقعیت های زیادی هستند که موجب استرس فرد می شوند. موقعیتهایی همچون فقدان تامین شغل، حاکمیت روابط بر ضوابط ، بوروکراسی سردرگم، فقدان مکانیسم های کنترل و ارزشیابی، شیفت های کار، ساعت کار زیاد، فناوری جدید، حقوق کم و سبک مدیریت باعث ایجاد استرس در محیط کار میگردند.
برخی دیگر از عوامل استرس زا عبارتند از:
▪ حمایت نکردن مسئولین از کارکنان خود
▪ نبود مشاوره و ارتباطات
▪ دخالت های زیادی در مسایل شخصی، اجتماعی و زندگی خانوادگی
▪ حجم زیاد کارها یا بیش از اندازه کم بودن کار
▪ فشار بیش از حد ناشی از غیرواقعی بودن مهلت انجام کارها
▪ انجام کارهایی که بسیار مشکل اند و یا لزوم چندانی به انجام آنها نیست
▪ نداشتن مهارت کافی در نحوه انجام کار
▪ شرایط نامطلوب کاری
▪ داشتن شغلی که متناسب با شاغل نباشد
▪ نداشتن امنیت شغلی و ترس از بیکار شدن
● اثرات استرس در محیط کار
استرس روی سازمان ها و افراد موجود در آن تأثیر می گذارد. تأثیر استرس سازمانی با افزایش میزان کارگریزی ، تعویض زود هنگام کارکنان ، ارتباط نامناسب با ارباب رجوع ، کاهش میزان امنیت شغلی، عدم سلامت محیط کار ، کنترل ضعیف کیفیت محصولات و .... ارتباط دارد. به بیان دیگر هرچه میزان استرس سازمانی بالاتر باشد، عوامل ذکر شده از فراوانی بیشتری برخوردارند.
استرس باعث فشارهای روانی بسیاری بر روی فرد می‌شود که این فشارها به شکل‌های مختلف در رفتار فرد در محیط کاری خود را نشان می‌دهد برخی از این رفتارها عبارتند از :
▪ زود رنجی یا پرخاشگری در برخورد با همکاران و مراجعین
▪ بی‌تفاوتی و بی‌علاقگی به آراستگی ظاهر خود و دیگران
▪ کاهش خلاقیت و فقدان اعتماد به نفس
▪ بی‌تفاوتی نسبت به کار و افزایش اشتباهات
▪ عدم‌توانایی تمرکز برروی کار و ناتوانی در تصمیم‌گیری
▪ خستگی مفرط، ناراحتی و احساس گناه
▪ ناتوانی در تحمل اطرافیان و تمایل به انزوا
همه این عوامل در نهایت منجر به کاهش بهره‌وری و افزایش ضایعات می‌شود و از طرف دیگر این افراد بعلت ناتوانی در کنترل احساسات ، ناتوانی در تصمیم‌گیری صحیح و دیگر موارد ذکر شده استعداد فوق‌العاده در ایجاد حادثه برای خود و دیگران پیدا می‌کنند .
● راههای مقابله بااسترس
برای مقابله بااسترس ابتدا بایستی عوامل و زمینه های استرس زا شناسایی تا راه کارهای متناسب باآنها به کار گرفته وعوامل استرس زا تعدیل شوند.استرس درسازمان اثرات نامطلوبی بر کمیت و کیفیت کار کارکنان برجای می گذارد و عوامل و ریشه های استرس سازمانها تنها در سازمان نیست بلکه عوامل استرس زای برون سازمانی مختلفی وجود دارند که شخص را با تنش و استرس روبرو می سازد. به این ترتیب فرد با استرس وارد سازمان شده و از طرف دیگر عوامل سازمانی استرس فرد را افزایش می دهد.
برخی از راههای کاهش استرس در محیط کار به شرح زیر است:
▪ اطلاعات و منابع موردنیاز جهت انجام درست کارها را فراهم آورید.
▪ در یک زمان فقط یک کار را انجام دهید تا فشارهای وارد بر خود را کاهش دهید.
▪ یک راه ارتباطی برای تقابل اجتماعی بین دیگرکارکنان و مدیران ایجاد کنید.
▪ پیشنهادهای دیگران در کمک به خود را بپذیرید.
▪ توانایی های خود را بشناسید و بیش از حد از خود انتظار نداشته باشید.
▪ محیط فیزیکی مناسب فراهم آورید و از موقعیت های پر استرس دوری کنید.
▪ کارهایی را انجام دهید که برایتان لذت بخش و شادی آفرینند.
▪ سعی کنید اوقات خود را با کسانی بگذرانید که مصاحبت با آنها برایتان لذت بخش باشد و نه با کسانی که انتقاد کننده و خرده گیرند.
▪ آرام نفس بکشید، به طوری که قسمت پائینی شش های خود را به تحرک وادارید.
▪ تکنیک های آرامش بخش را به کار برید.
▪ یک واکنش نسبت به استرس، خشمگین شدن است. درباره نحوه غلبه بر خشم خود بیشتر بیاموزید.
● نتیجه گیری
پدیده استرس یا فشار عصبی از مسایل بسیار حاد در سازمانهای امروزی می‌باشد که سلامت جسمی و روانی نیروی کار را به خطرانداخته و هزینه سنگینی را به سازمانها وارد ساخته است، گروهی از صاحب‌نظران رفتار سازمانی، استرس ناشی از شغل را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده‌اند شاید هم به راستی دوران ما عصر استرس‌ها است که در آن انسان بیش از هر زمان دیگر در معرض عوامل استرس زا قرار گرفته و مسایل و مشکلات زیادی از هر سو او را احاطه کرده است
کارکنان ساعات زیادی را در محیط کار سپری می کنند. نارضایتی شغلی و در پی آن استرس ظرف چند سال فرد شاغل را بیمار می کند. برای همین کارشناسان به مدیران پیشنهاد می کنند به استرس در محیط کار اهمیت زیادی بدهند. آنها می توانند افراد دارای استرس را شناسایی کنند و به آنها آموزش دهند. همچنین می توانند در عملی پیشگیرانه عوامل استرس زا را از محیط کار حذف کنند. آیا ترجیح می دهیم کارکنانی شاداب و سالم و راضی داشته باشیم یا کارمندانی که پراز استرس و دچار بیماری های قلبی و فشارخون و غیره هستند؟
باتوجه به مطالب گفته شده در مورد استرس، دلایل و اثرات استرس و راههای مقابله با استرس ، مدیران و کارکنان در سازمانهای مختلف می توانند با به کارگیری راهکارهای عملی در جهت افزایش قدرت تحمل و فشارپذیری فردی و سازمانی خود گام برداشته واز این بابت در راستای سالم سازی محیط و ارتقای بهداشت روانی سازمان حرکت کنند تا انرژیهایی که ناخواسته صرف تنشهای سازمانی می گردد در جهت ارتقای کمیت و کیفیت و تحقق مسئولیتهای اجتماعی سازمان به کار گرفته شود.