B a R a N
مدير ارشد تالار
اسفرزه (نام علمی: Plantago psyllium یا Plantago ovata) یکی از گیاهان است و در ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد می‌روید.
این گیاه علفی و یکساله، بدون ساقه یا دارای ساقه‌های کوتاه و برگهای باریک، دراز و نوک تیز با سه رگبرگ سراسری در جهت طول برگ، گلهای کوچک آن به صورت سنبله‌های استوانه‌ای یا تقریبا مدور به طول ۵/۱ تا ۳ سانتی متر در راس دمگل ظاهر می‌شوند و محتوی دانه‌هایی به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد هستند. ارتفاع این گیاه به ۱۰ تا ۳۵ سانتی متر می‌رسد. میوه این گیاه پوشینه، شکوفا، دو خانه و محتوی معمولا یک دانه کوچک، لغزنده و به رنگ قهوه‌ای در هر خانه‌است . این گیاه به حالت خودرو روی چمن‌های خشک،چراگاه‌ها، مزارع رها شده، علف زارها، کنار راه‌ها و جویبارها و بیابان‌های بایر دیده می‌شود. این گیاه در مرحله رویش بیشتر به آب و هوای خشک و سرد نیاز دارد ولی در طول دوره رسیدن بذر و برداشت نیاز به هوای خشک و آفتابی دارد. کاشت تا برداشت تکثیر بوسیله دانه و در زمین‌های شنی قابل نفوذ، شخم زده و عاری از علف‌های هرز صورت می‌گیرد. برای این کار ابتدا، شیارهایی به عمق ۴ تا ۵ سانتی متر و به فواصل ۶۰ سانتی متر، در زمین ایجاد می‌کنند. سپس دانه‌ها را هنگام بهار در این شیارها می‌کارند و نیز غلطک ملایمی بر روی آنها می‌زنند، تا دانه‌ها از قشر نازک خاک پوشیده گردند. معمولا پس از نمو دانه‌ها و پیدا شدن گیاهان جوان، فاصله آنها را از یکدیگر به نحوی زیاد می‌کنند که هر پایه از دیگری لااقل ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر فاصله داشته باشد.مقدار بذر مورد نیاز ۵ تا ۷ کیلو گرم در هکتار است. طول مدت جوانه زنی ۷ تا ۱۰ روز می‌باشد. گیاه احتیاجات آبی متوسطی دارد، ۵ تا ۶ آبیاری سبک به دلیل سیستم ریشه‌ای کوچک در طول دوره رویش برای گیاه کافی است، آبیاری دوم باید با یک وقفه ۱۰ تا ۱۵ روزه صورت گیرد. احتیاجات غذایی گیاه پایین است، ۵۰ تا۷۰ کیلو گرم در هکتار کود ازته در دو نوبت، ۲۰ تا ۳۰ کیلو گرم در هکتار کود فسفره و ۲۵ تا ۳۵ کیلو گرم در هکتار کود پتاس برای رشد گیاه کافی است.۶۰ روز پس از کاشت بذر گیاه به گل می‌رود و ۸ تا ۱۷ روز بعد آماده برداشت است. هنگامی که سنبله‌ها به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز در آیند و برگهای پایینی خشک شوند و بیفتند و برگهای بالایی قهوه‌ای رنگ گردند بهترین زمان برداشت است. ترکیبات و اثر اسفرزه دارای اسید گالیک و تانیک و نیز گلیکوزیدی به نام اوکوبین( Aucubine) در قسمتهای مختلف و مقدار فراوانی لعاب است به طوری که با قرار گرفتن دانه در آب پوسته خارجی آن متورم می‌شود و پس از پاره شدن لعاب از آن خارج می‌گردد. در حدود ۳۰ درصد پوشش دانه اسپرزه را یک ماده جاذب آب تشکیل می‌دهد که موسیلاژ نامیده می‌شود و پس از خیس شدن و جذب آب، لعاب می‌دهد همین که دانه اسفرزه با آب آغشته شد در حدود ۱۰ برابر حجم خودش متورم می‌شود و به شکل لعابی در می‌آید .
خواص اسفرزه یا اسپرزه
خواص و کاربرد خلاصه‌ای از خواص اسپرزه به قرار زیر است نرم کننده شکم، ضد زخم روده و معده، ضد حرارت و عطش، ضد اسهال ساده و خونی، ضد خونریزی سینه،نشاط آور و ضد تب و لرز. آن را در آب بریزید و بگذارید بماند و دائم به جای آب خوردن از آب آن میل کنید، اگر دائم جرعه جرعه نوشیده شود گرفتگی صدا که از گرمی و حرارت باشد را برطرف می‌سازد، در موارد کاهش درد و رفع خارش و قطع خونریزی بواسیر نافع است. آن را با عناب در آب بچسبانید و آب آن را صبح ناشتا بخورید و با آب آن بدن را هم بشویید خارش قسمتهای زنانه یا واژینال را برطرف می‌سازد. آب دم کرده آن را بنوشید، مدر است و برای سوزاک مفید می‌باشد. ۲۰ گرم در یک لیوان آب جوشانده و ۴ روز تکرار شود دافع سنگ کیسه صفرا است. اگر اسفرزه را با تخم شربتی و خاکشیر (هر کدام ۱۰۰ گرم) ترکیب کرده و هر روز یک قاشق سوپخوری آن را در ۲ لیوان آب حل کرده مصرف کنیم برای رفع خارش تن و تصفیه خون و باز شدن اشتها مفید است. هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در یک فنجان آبجوش بریزید بعد با نبات شیرین نموده بخورید، اسهال خونی را درمان می‌کند، از خونریزی زیاد و قاعدگی جلوگیری می‌نماید. آن را بو دهید و هر روز بخورید. اسهالهای طولانی و مزمن را درمان می‌کند. لعاب آن را دائم در گلو قرقره کنید و هم جرعه جرعه بخورید، گلودرد را درمان می‌کند و اگر آب آن دردهان نگه دارید برفک و سوختگی و طاول و زخمهای دهان رادرمان می‌کند. آن را بکوبید، بعد با سرکه خمیر نموده و هر روز صبح و شب روی محل ضماد بگذارید سالک را درمان می‌کند.
خواص اسفرزه یا اسپرزه
خواص و کاربرد خلاصه‌ای از خواص اسپرزه به قرار زیر است نرم کننده شکم، ضد زخم روده و معده، ضد حرارت و عطش، ضد اسهال ساده و خونی، ضد خونریزی سینه،نشاط آور و ضد تب و لرز. آن را در آب بریزید و بگذارید بماند و دائم به جای آب خوردن از آب آن میل کنید، اگر دائم جرعه جرعه نوشیده شود گرفتگی صدا که از گرمی و حرارت باشد را برطرف می‌سازد، در موارد کاهش درد و رفع خارش و قطع خونریزی بواسیر نافع است. آن را با عناب در آب بچسبانید و آب آن را صبح ناشتا بخورید و با آب آن بدن را هم بشویید خارش قسمتهای زنانه یا واژینال را برطرف می‌سازد. آب دم کرده آن را بنوشید، مدر است و برای سوزاک مفید می‌باشد. ۲۰ گرم در یک لیوان آب جوشانده و ۴ روز تکرار شود دافع سنگ کیسه صفرا است. اگر اسفرزه را با تخم شربتی و خاکشیر (هر کدام ۱۰۰ گرم) ترکیب کرده و هر روز یک قاشق سوپخوری آن را در ۲ لیوان آب حل کرده مصرف کنیم برای رفع خارش تن و تصفیه خون و باز شدن اشتها مفید است. هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در یک فنجان آبجوش بریزید بعد با نبات شیرین نموده بخورید، اسهال خونی را درمان می‌کند، از خونریزی زیاد و قاعدگی جلوگیری می‌نماید. آن را بو دهید و هر روز بخورید. اسهالهای طولانی و مزمن را درمان می‌کند. لعاب آن را دائم در گلو قرقره کنید و هم جرعه جرعه بخورید، گلودرد را درمان می‌کند و اگر آب آن دردهان نگه دارید برفک و سوختگی و طاول و زخمهای دهان رادرمان می‌کند. آن را بکوبید، بعد با سرکه خمیر نموده و هر روز صبح و شب روی محل ضماد بگذارید سالک را درمان می‌کند.