اصفهان يكي از قديميترين و زيباترين شهرهاي ايران است كه به علت كثرت بناهاي تاريخي شهرت جهاني دارد. تاريخ بناي اين شهر معلوم نيست ولي آنچه مسلم است نام قديمي اصفهان تا قبل از دوره هخامنشي انزان بوده و پس از آن به گايبان تغيير نام داده است. شهر اصفهان پس از فتح مسلمانان حي نام گرفت و قرنها در حيطه نفوذ خلفاي بغداد، سلاطين آل زيار، آل بويه و سلجوقيان بود و بناهاي زيبا و جالبي از اين دوران در اين شهر به يادگار مانده است.
دوران مجد و عظمت و ترقي شهر اصفهان با روي كار آمدن صفويه آغاز شد. در سال 1006ق شاه عباس شهر اصفهان را به پايتختي برگزيد و آن را به صورت باشكوه ترين شهرهاي جهان درآورد. امروز صدها نمونه از آثار و بناهاي تاريخي را در گوشه و كنار اصفهان ميتوان مشاهده كرد، مانند نقش جهان، مسجد چهارباغ، كاخهاي عالي قاپو، چهلستون، هشت بهشت، پلهاي سي و سه پل، خواجو و...
اصفهان يكي از بزرگ ترين مراكز توليد انواع مختلف ساختههاي دستي ايران محسوب ميشود اين شهراز قديمالايام مهد هنرهاي زيبا و صنايع ظريفه بوده است، تزئينات آجري، كاشيكاري، گچبري و انواع خط در آثار تاريخي اصفهان، هنرهاي زريدوزي، قلمكاري، ترمه و نقره كاري، تذهيب و تحرير انواع كتاب و قرآن، مينياتور، نقاشي، منبتكاري و ... جملگي به مركزيت هنري اصفهان گواهي ميدهند.
مسجد جامع عباسي (مسجد امام)
ساختمان مسجد جامع عباسي، در ضلع جنوبي ميدان تاريخي اصفهان در سال 1020ق به فرمان شاه عباس اول و در بيست و چهارمين سال سلطنت وي شروع شد. اين مسجد شاهكاري جاويدان از معماري و كاشيكاري و حجاري ايران در قرن يازدهم است.
در جنوب غربي مسجد، قطعه سنگ سادهاي در محل معيني تعبيه شده است كه ظُهر حقيقي اصفهان را در چهار فصل نشان ميدهد و چنانكه ميگويند محاسبه آن را شيخ بهايي، دانشمند معروف عهد شاه عباس انجام داده است.
عمارت عالي قاپو
اين قصر كه در عهد صفويه « دولتخانه مباركه نقش جهان» و « قصر دولتخانه» نام داشت، نمونه منحصر به فردي از معماري كاخهاي عهد صفوي است كه در اوايل قرن يازدهم هجري، به امر شاه عباس اول، ساخته شده است. شاه عباس، سفيران و شخصيتهاي مملكتي را در اين كاخ به حضور ميپذيرفت. عالي قاپو داراي پنج طبقه ساختمان است كه هر طبقه آن تزئينات ويژه اي دارد. نقاشيهاي گل و بوته، شاخ و برگ، اشكال وحوش و طيور و گچبريهاي زيباي آن كه به شكل انواع جام و صراحي در طاقها و ديوارها تعبيه شده است، از قسمتهاي جالب توجه اين بناي تاريخي است. گچبريهاي اين قسمت از ساختمان كه به « اتاق صوت» مشهور است، نقش آكوستيك دارند و گفته ميشود مكاني براي اجراي موسيقي بوده است تا نغمهها و صداها به طور طبيعي و بدون انعكاس به گوش برسند.
مسجد شيخ لطفالله
اين مسجد بي نظير شاهكاري از هنر معماري و كاشيكاري قرن يازدهم هـ . ق. است كه به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال ساخته شده است.
شيخ لطفالله از علماي بزرگ شيعه و از مردم « ميس» از قراء « جبل عامل» در لبنان امروزي بود كه به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزيد. اين مسجد به منظور تجليل از مقام او و براي تدريس و نمازگزاري وي احداث و اختصاص يافت.
مسجد جمعه يا جامع اصفهان
اين مسجد در حقيقت، مجموعهاي از ساختمانها و آثار هنري دورههاي بعد از اسلام تاريخ ايران است كه يادگارهايي از پادشاهان، وزيران، اميران، بزرگان و بانوان خيّر ايراني بعد از اسلام را در بردارد.
صفههاي كوچك سمت راست دالان ورودي با ستونهاي مدور و گچبريهاي زيبا مجموعهاي از آثار دوره ديلمي در قرن چهارم هـ . ق است.
ساختمان ايوان جنوبي مسجد و تزئينات كاشيكاري اطراف صحن در عهد حسن بيك تركمان افزوده شده است.
ايوان غربي مسجد كه ساختمان آن از قرن ششم هجري احداث شده است و در دوره پادشاهي شاه سلطان حسين صفوي تعمير و تزئين شده است.
ايوان شمالي مسجد معروف به صفه درويش از قرن ششم، و كتيبه گچبري داخل آن از دوره شاه سليمان صفوي است.
شماليترين اثر تاريخي مسجد جمعه، گنبد تاجالملك مشهور به گنبد خاكي است كه سال ساختمان آن 481 ق است و در بين آثار دوره سلجوقي اثر بي همتايي است. ساختمان حوض وسط مسجد در زمان سلطنت شاه محمد خدابنده صفوي، پدر شاه عباس اول بنا شده است.
كاخ چهلستون
كاخ چهلستون، در ميان باغ بزرگ چهلستون، از بناهاي ساخته شده در زمان شاه عباس دوم است. چهلستون كاخ رسمي وي بوده و محل بارعام و ديدارهاي رسمي بوده است.
وجه نامگذاري چهلستون را بعضي به خاطر تعدد ستونها، و از آن رو كه چهل عدد كثرت است دانستهاند. و بعضي ديگر اين گونه توجيه كردهاند كه تالار چهلستون، بيست ستون دارد و با انعكاس تصوير آن در حوض روبه روي تالار، تعدادشان به چهل ستون ميرسد.
از آثار ديدني اين كاخ ميتوان از سقف آيينهكاري تالار آيينه و ستونهاي عظيم آن، شيرهاي سنگي در گوشههاي حوض تالار، تابلوهاي نقاشي از شاه اسماعيل، شاه عباس اول، شاه طهماسب و نادرشاه و بسياري تزئينات ديگر نام برد.
منارجنبان
اين بنا به صورت يك بقعه و دو مناره بر روي قبر « عمو عبدالله» از زاهدان و صلحاي معروف قرن هشتم هـ. ق بنا شده است، ايوان منار جنبان يكي از نمونه هاي ابنيه سبك مغولي ايران است كه از آن دوره كاشيكاريهايي نيز به يادگار دارد. مناره ها بعداً و احتمالاً در اواخر عصر صفويه به ايوان مزبور اضافه شده است و با حركت دادن يكي از آنها، ديگري نيز حركت ميكند. اما نكته جالب در اين بناي تاريخي آن است كه با حركت دادن يك مناره، نه تنها ديگري به حركت درميآيد بلكه تمامي اين ساختمان مرتعش ميشود.
پل الله ورديخان
اين پل كه به سي و سه پل نيز مشهور است در نوع خود شاهكار بي نظيري از آثار دوره شاه عباس اول صفوي است، به هزينه و نظارت سردار معروف او « الله وردي خان» بنا شده است. اين پل در حدود 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و طولانيترين پل بر روي زايندهرود است. در دوره صفويه، مراسم جشن آبريزان با آبپاشان در كنار اين پل صورت ميگرفت، ارامنه جلفا هم مراسم « خاج شويان» خود را در محدوده همين پل برگزار ميكردهاند.
پل خواجو
پل خواجو يا پل شاهي كه از اواخر دوره تيموري شالودههايي داشته است، به امر شاه عباس دوم در سال 1060 هـ .ق به صورت امروزي آن ساخته شد. غرفههاي آن با تزئينات كاشيكاري و نقاشي پوشيده شده است. براي اقامت موقتي شاه صفوي و خانواده او در وسط پل، ساختمان مخصوصي به نام « بيگلربيگي» بنا شده است.
دوران مجد و عظمت و ترقي شهر اصفهان با روي كار آمدن صفويه آغاز شد. در سال 1006ق شاه عباس شهر اصفهان را به پايتختي برگزيد و آن را به صورت باشكوه ترين شهرهاي جهان درآورد. امروز صدها نمونه از آثار و بناهاي تاريخي را در گوشه و كنار اصفهان ميتوان مشاهده كرد، مانند نقش جهان، مسجد چهارباغ، كاخهاي عالي قاپو، چهلستون، هشت بهشت، پلهاي سي و سه پل، خواجو و...
اصفهان يكي از بزرگ ترين مراكز توليد انواع مختلف ساختههاي دستي ايران محسوب ميشود اين شهراز قديمالايام مهد هنرهاي زيبا و صنايع ظريفه بوده است، تزئينات آجري، كاشيكاري، گچبري و انواع خط در آثار تاريخي اصفهان، هنرهاي زريدوزي، قلمكاري، ترمه و نقره كاري، تذهيب و تحرير انواع كتاب و قرآن، مينياتور، نقاشي، منبتكاري و ... جملگي به مركزيت هنري اصفهان گواهي ميدهند.
مسجد جامع عباسي (مسجد امام)
ساختمان مسجد جامع عباسي، در ضلع جنوبي ميدان تاريخي اصفهان در سال 1020ق به فرمان شاه عباس اول و در بيست و چهارمين سال سلطنت وي شروع شد. اين مسجد شاهكاري جاويدان از معماري و كاشيكاري و حجاري ايران در قرن يازدهم است.
در جنوب غربي مسجد، قطعه سنگ سادهاي در محل معيني تعبيه شده است كه ظُهر حقيقي اصفهان را در چهار فصل نشان ميدهد و چنانكه ميگويند محاسبه آن را شيخ بهايي، دانشمند معروف عهد شاه عباس انجام داده است.
عمارت عالي قاپو
اين قصر كه در عهد صفويه « دولتخانه مباركه نقش جهان» و « قصر دولتخانه» نام داشت، نمونه منحصر به فردي از معماري كاخهاي عهد صفوي است كه در اوايل قرن يازدهم هجري، به امر شاه عباس اول، ساخته شده است. شاه عباس، سفيران و شخصيتهاي مملكتي را در اين كاخ به حضور ميپذيرفت. عالي قاپو داراي پنج طبقه ساختمان است كه هر طبقه آن تزئينات ويژه اي دارد. نقاشيهاي گل و بوته، شاخ و برگ، اشكال وحوش و طيور و گچبريهاي زيباي آن كه به شكل انواع جام و صراحي در طاقها و ديوارها تعبيه شده است، از قسمتهاي جالب توجه اين بناي تاريخي است. گچبريهاي اين قسمت از ساختمان كه به « اتاق صوت» مشهور است، نقش آكوستيك دارند و گفته ميشود مكاني براي اجراي موسيقي بوده است تا نغمهها و صداها به طور طبيعي و بدون انعكاس به گوش برسند.
مسجد شيخ لطفالله
اين مسجد بي نظير شاهكاري از هنر معماري و كاشيكاري قرن يازدهم هـ . ق. است كه به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال ساخته شده است.
شيخ لطفالله از علماي بزرگ شيعه و از مردم « ميس» از قراء « جبل عامل» در لبنان امروزي بود كه به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزيد. اين مسجد به منظور تجليل از مقام او و براي تدريس و نمازگزاري وي احداث و اختصاص يافت.
مسجد جمعه يا جامع اصفهان
اين مسجد در حقيقت، مجموعهاي از ساختمانها و آثار هنري دورههاي بعد از اسلام تاريخ ايران است كه يادگارهايي از پادشاهان، وزيران، اميران، بزرگان و بانوان خيّر ايراني بعد از اسلام را در بردارد.
صفههاي كوچك سمت راست دالان ورودي با ستونهاي مدور و گچبريهاي زيبا مجموعهاي از آثار دوره ديلمي در قرن چهارم هـ . ق است.
ساختمان ايوان جنوبي مسجد و تزئينات كاشيكاري اطراف صحن در عهد حسن بيك تركمان افزوده شده است.
ايوان غربي مسجد كه ساختمان آن از قرن ششم هجري احداث شده است و در دوره پادشاهي شاه سلطان حسين صفوي تعمير و تزئين شده است.
ايوان شمالي مسجد معروف به صفه درويش از قرن ششم، و كتيبه گچبري داخل آن از دوره شاه سليمان صفوي است.
شماليترين اثر تاريخي مسجد جمعه، گنبد تاجالملك مشهور به گنبد خاكي است كه سال ساختمان آن 481 ق است و در بين آثار دوره سلجوقي اثر بي همتايي است. ساختمان حوض وسط مسجد در زمان سلطنت شاه محمد خدابنده صفوي، پدر شاه عباس اول بنا شده است.
كاخ چهلستون
كاخ چهلستون، در ميان باغ بزرگ چهلستون، از بناهاي ساخته شده در زمان شاه عباس دوم است. چهلستون كاخ رسمي وي بوده و محل بارعام و ديدارهاي رسمي بوده است.
وجه نامگذاري چهلستون را بعضي به خاطر تعدد ستونها، و از آن رو كه چهل عدد كثرت است دانستهاند. و بعضي ديگر اين گونه توجيه كردهاند كه تالار چهلستون، بيست ستون دارد و با انعكاس تصوير آن در حوض روبه روي تالار، تعدادشان به چهل ستون ميرسد.
از آثار ديدني اين كاخ ميتوان از سقف آيينهكاري تالار آيينه و ستونهاي عظيم آن، شيرهاي سنگي در گوشههاي حوض تالار، تابلوهاي نقاشي از شاه اسماعيل، شاه عباس اول، شاه طهماسب و نادرشاه و بسياري تزئينات ديگر نام برد.
منارجنبان
اين بنا به صورت يك بقعه و دو مناره بر روي قبر « عمو عبدالله» از زاهدان و صلحاي معروف قرن هشتم هـ. ق بنا شده است، ايوان منار جنبان يكي از نمونه هاي ابنيه سبك مغولي ايران است كه از آن دوره كاشيكاريهايي نيز به يادگار دارد. مناره ها بعداً و احتمالاً در اواخر عصر صفويه به ايوان مزبور اضافه شده است و با حركت دادن يكي از آنها، ديگري نيز حركت ميكند. اما نكته جالب در اين بناي تاريخي آن است كه با حركت دادن يك مناره، نه تنها ديگري به حركت درميآيد بلكه تمامي اين ساختمان مرتعش ميشود.
پل الله ورديخان
اين پل كه به سي و سه پل نيز مشهور است در نوع خود شاهكار بي نظيري از آثار دوره شاه عباس اول صفوي است، به هزينه و نظارت سردار معروف او « الله وردي خان» بنا شده است. اين پل در حدود 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و طولانيترين پل بر روي زايندهرود است. در دوره صفويه، مراسم جشن آبريزان با آبپاشان در كنار اين پل صورت ميگرفت، ارامنه جلفا هم مراسم « خاج شويان» خود را در محدوده همين پل برگزار ميكردهاند.
پل خواجو
پل خواجو يا پل شاهي كه از اواخر دوره تيموري شالودههايي داشته است، به امر شاه عباس دوم در سال 1060 هـ .ق به صورت امروزي آن ساخته شد. غرفههاي آن با تزئينات كاشيكاري و نقاشي پوشيده شده است. براي اقامت موقتي شاه صفوي و خانواده او در وسط پل، ساختمان مخصوصي به نام « بيگلربيگي» بنا شده است.
