امامزاده هفده‌تن از ابنیه قرن یازدهم هجری است که در زمان شاه عباس اول صفوی در گلپایگان احداث گردیده و به شماره ۲۹۰ آثار باستانی به ثبت رسیده است.
بقعه هفده‌تن بر طبق کتیبه سر در آن در سال ۱۰۳۲ هجری قمری ساخته شده‌است. بر روی بنای هشت گوش گنبد کاشی کاری باشکوهی قرار گرفته‌است که از لحاظ ساختمانی و تزئین کاشیکاری بسیار جالب و زیباست.
یكی از شاهكارهای منحصر به فرد عهد صفویدر وسط حیاط هفده‌تن دم در ورودی به طرف شیر سنگی [۱] - كتیبه كاشی معرق نفیسی هست و دم در، چوب منبت كاری شده زیبایی به چشم می خورد که کار استاد عبدالحسین (پدر اوسا علی آقا معظمی) است. [۲] روی این چوب، آیات قرآن و گل بوته به شكل پنجره احداث شده و قسمت‌های فاصل بین آیات قران و گل و بوته را به كلی بریده و حذف كرده‌اند، از این حیث یكی از شاهكارهای منحصر به فرد منبت کاری به شمار می رود. در داخل حرم (دور گنبد) کتیبه منظوم ارسی مفصلی در چاپلوسی و مدح شاه عباس اول صفوی نوشته‌اند.
امامزاده هفده‌تن دارای ۴درب می‌باشد. بنا دارای سه سرراهی زیبا و با عظمت است که در اطراف آن کتیبه زیبایی به خط غیاث الدین علی جوهری شیرازی نوشته شده‌است. بقعه از جمله کارهای بسیار زیبای معماری عهد صفویه و به دستور سردار امام قلی خان ساخته شده‌است ودارای کاشیکاری معرق ومنقوش ودارای کتیبه به خط کوفی است.
در گذشته (پیش از آنکه دستبردی صورت گیرد) بالای در ورودی حرم، سنگ رُخامی بود که بر روی آن با خط زیبا در مدح علی بن ابطالب شعری از حکیم شفائی اصفهانی نوشته شده بود:
آنکه مهر نبوتش خوانی
نقش پای علی ست گر دانی
هفده‌تن چه کسانی هستندطبق شجره نامه موجود در اداره اوقاف و هفده‌تن افرادی که در این محل مدفون اند عبارتند از: امامزاده ابو الحسن فرزند امام حسن مجتبی (ع)، سلطان اسماعیل فرزند امام جعفر صادق (ع)، صالح و قاسم فرزندان جعفربن علی (ع)، عباس و حسین فرزندان حضرت موسی بن جعفر(ع)، شهربانو و حلیمه و صفورا دختران حضرت حضرت موسی بن جعفر (ع)، علی اکبربن علی بن حسین (ع)، محمد بن محسن بن علی بن حسین(ع)، محمود و محسن و عبدالله بن یحیی بن امام موسی الکاظم (ع)، موسی و مظفر فرزندان جعفر طیار، اسحق فرزند ا براهیم که مشخص نیست ابراهیم مزبور به کدام امام منتسب است. در گلپایگان شایع است که سرهای شهیدان (هفده سر) در شیراز به نزد حاکم وقت برده شده که با واقعیتهای تاریخی خوانایی ندارد.
موقوفات هفده‌تن
دارای موقوفات مهمی بوده است که یک نوبت در زمان امامقلی خان پسر الله وردیخان سردار معروف شاه عباس که لقب امیرالامرائی و قوللر آغاسی داشت و سالیان درازی حاکم فارس و لارستان و جزایر جنوبی ایران و توانست پرتغالیهای اشغالگر را از جزیره ایرانی (هرمز) بیرون کند، وقف نامه مفصلی داشته و امروز فقط وقف نامه معرو ف به خدیجه خانم در دست است که با خطی فوق العاده زیبا نوشته شده و رقبات زیادی را وقف امامزادگان کرده و حتی متولی آنرا تعیین کرده که خلاصه آن چنین است:
‹‹وقف صحیح شرعی و حبس مخلد برعلی امام واجب التعظیم نمود›› وقف نامه می گوید:
به امر قبله عالم و زبده بعضی از اولاد بنی آدم اعنی پادشاه جم جاه ملایک پاسبان پادشاه طهماس دام ظلله العالی امام قلی خان وقف نمود تمامی باغچه حرم و میدان اقباق مع حمام و درب امامزاده و یک سُبع از مزرعه خم پیچ را از املاک و باغات و رشته قنات بالا و پائین مع آنچه در مزرعه مزبور می باشد... غفران پناه سلاله السادات، شرف الدین میر محمد متولی نسلاً بعد نسل بر اولاد میر شرف الدین محمد مسمی به میرزا جعفر برکف باکفایت عالی حضرت السید النجیب الحسیب میر شمس الدین، محمد مادامی که در قید حیات باشد.
شرح کتیبه‌های هفده‌تنکتبیه سردرب حیاط امامزاده به طرف شمال، به خط ثلث با کاشی معرق زرد رنگ، بر متن لاجوردی سیر: (این کتیبه همانند کتیبه طولانی زیر گنبد، اگرچه با نام خدا و پیامبر و آل علی (ع) آغاز شده، پر از چاپلوسی نسبت به شاه صفوی (جانشین خدا در زمین و قهرمان آب و خشکی...) است.
الحمدالله الذی منه التائید و الیه الانتها و الصلوه والسلام علی خاتم الانبیاء الاصفیا محمد المصطفی وآله، سیماالمرتضی علی و... العصومین و بعد فقد امر بعماره هذا الروضه المنوره فی الایام خلافه خلیفه الله فی الارضین قهرمان الماء الطین ابوالمطفر شاه عباس الحسینی الصفوی بهادرخان خلدالله تعالی ملکه و سلطانه و افاض علی العالمین بره واحسانه الخان العادل امیرالامراء فی الزمان، ناشرالمعدله والبروالاحسان امامقلی خان ایده الله تعالی ضلاله العلی الی انقراض الزمان فی، ۱۰۳۳.
کتیبه بالای ایوان امامزاده به خط ثلث سفید بر متن لاجوردی باکاشی معرق
قال الله سبحانه تبارک و تعالی و الذین آمنوا وعملوالصلحات فی روضات الجنات لهم ما یشاوون عند ربهم ذلک هوالفوز الکبیر، ذالک الذی یبشر الله عبادالذین آمنو و عملوالصالحات قل لااسئلکم علیه اجرالاللموده فی القربی و من یقرف حسنه یزوافیها حسبان الله غفور شکور صدق الله فی ۱۰۳۱،
در دو طرف ایوان به همان سبک در دولوحه مربع عبارت ذیل نوشته شده است:
‹‹غلام با اخلاص پادشاه›› سمت راست ‹‹دین پناه امام قلی خان فی ۱۰۳۲›› سمت چپ در آوردند، متضمن سوره هل اتی است، از ابتدا تا انتها جز دوکلمه آخر که گویا جا نبوده و نوشته نشده است.
کتیبه روی سنگ معجر در ورود به حرم به خط نستعلیق گل و بوته دار برجسته:
شهی که ترک فلک شد کمینه چاکر او
به قدر، در دوجهان نیست کس برابر او
مرا اگر طلبی رو برآستان شهـی
که هیچ کس نرود نا امید از در او
ز آفتاب قیامت نباشدش باکی
کسی که سایه لطف علی است بر سر او
محمد عربی آبروی هـر دو سرا
کسی که خاک درش نیست خاک بر سر او
شنیده ام که تکلم نموده همچو مسیح
بدین حدیث لب لعل روح پرور او
که من مدینه علم و علی دراست مرا
عجب خجسته حدیثی که من سگ در او
دلا محبت حیدر مجو بی پدری
که دست غیر گرفته است پای مادر او
مدام کاشی مداح وصف شه گوید
علی است در دو جهان شاه و میر و سرور او
کتیبه طولانی زیر گنبد به خط نستعلیق طلائی بر متن سفید یا بالعکس در حاشیه در سقف زیر گنبد: این کتیبه نیز با چاپلوسی‌های زشت نسبت به شاه صفوی همراه است که عادلی تمام عیار است و هرگاه روترش کند، رستم دستان هم از بیمش خواهد لرزید و...
هـزار شکر کز آثار فضل سبحانی
جهان رهید زالطاف شـه ز ویرانی
خدیو دهر شهنشاه شه نشان عباس
که چره می کندش چاکری و دربانی
زمانه گشته به عدل وی آن چنان معمور
که نیست درخم زلف بتان پریشانی
زبیم آب شـود زهـره در دل رستم
گهی که از غضبش چین فتد به پیشانی
ولی امام قلی خان که هیچ ننماید
به جیب دولت او شـوکت ثمرخانی
بنای گنبد این روضه را اشاره نمود
تمام گشت به اقبال و فر یزدانی
چه روضه غیرت بستان برای روضه خلد
چه روضه قبله کروبیان روحانی
مقام مدفن برهان اتقیا یعنی
ابوالحسن دُرِ درج علی عمرانی
ابوالحسن گلی از گلشن امام حسن
که هست خاک درش، سرمه سلیمانی
عمارتش که بود زیب کارخانه کن
به خاک بوسی و عجز، آفتاب نورانی
ز آستانه او نور اقتباس کند
هـزار کشتی مهر، اندر اوست طوفانی
اگر چه صد چو نظامی و انوری و ظهیر
نمی سزند سخن سنج مجلس خانی
بقعه هفده‌تن بر طبق کتیبه سر در آن در سال ۱۰۳۲ هجری قمری ساخته شده‌است. بر روی بنای هشت گوش گنبد کاشی کاری باشکوهی قرار گرفته‌است که از لحاظ ساختمانی و تزئین کاشیکاری بسیار جالب و زیباست.
یكی از شاهكارهای منحصر به فرد عهد صفویدر وسط حیاط هفده‌تن دم در ورودی به طرف شیر سنگی [۱] - كتیبه كاشی معرق نفیسی هست و دم در، چوب منبت كاری شده زیبایی به چشم می خورد که کار استاد عبدالحسین (پدر اوسا علی آقا معظمی) است. [۲] روی این چوب، آیات قرآن و گل بوته به شكل پنجره احداث شده و قسمت‌های فاصل بین آیات قران و گل و بوته را به كلی بریده و حذف كرده‌اند، از این حیث یكی از شاهكارهای منحصر به فرد منبت کاری به شمار می رود. در داخل حرم (دور گنبد) کتیبه منظوم ارسی مفصلی در چاپلوسی و مدح شاه عباس اول صفوی نوشته‌اند.
امامزاده هفده‌تن دارای ۴درب می‌باشد. بنا دارای سه سرراهی زیبا و با عظمت است که در اطراف آن کتیبه زیبایی به خط غیاث الدین علی جوهری شیرازی نوشته شده‌است. بقعه از جمله کارهای بسیار زیبای معماری عهد صفویه و به دستور سردار امام قلی خان ساخته شده‌است ودارای کاشیکاری معرق ومنقوش ودارای کتیبه به خط کوفی است.
در گذشته (پیش از آنکه دستبردی صورت گیرد) بالای در ورودی حرم، سنگ رُخامی بود که بر روی آن با خط زیبا در مدح علی بن ابطالب شعری از حکیم شفائی اصفهانی نوشته شده بود:
آنکه مهر نبوتش خوانی
نقش پای علی ست گر دانی
هفده‌تن چه کسانی هستندطبق شجره نامه موجود در اداره اوقاف و هفده‌تن افرادی که در این محل مدفون اند عبارتند از: امامزاده ابو الحسن فرزند امام حسن مجتبی (ع)، سلطان اسماعیل فرزند امام جعفر صادق (ع)، صالح و قاسم فرزندان جعفربن علی (ع)، عباس و حسین فرزندان حضرت موسی بن جعفر(ع)، شهربانو و حلیمه و صفورا دختران حضرت حضرت موسی بن جعفر (ع)، علی اکبربن علی بن حسین (ع)، محمد بن محسن بن علی بن حسین(ع)، محمود و محسن و عبدالله بن یحیی بن امام موسی الکاظم (ع)، موسی و مظفر فرزندان جعفر طیار، اسحق فرزند ا براهیم که مشخص نیست ابراهیم مزبور به کدام امام منتسب است. در گلپایگان شایع است که سرهای شهیدان (هفده سر) در شیراز به نزد حاکم وقت برده شده که با واقعیتهای تاریخی خوانایی ندارد.
موقوفات هفده‌تن
دارای موقوفات مهمی بوده است که یک نوبت در زمان امامقلی خان پسر الله وردیخان سردار معروف شاه عباس که لقب امیرالامرائی و قوللر آغاسی داشت و سالیان درازی حاکم فارس و لارستان و جزایر جنوبی ایران و توانست پرتغالیهای اشغالگر را از جزیره ایرانی (هرمز) بیرون کند، وقف نامه مفصلی داشته و امروز فقط وقف نامه معرو ف به خدیجه خانم در دست است که با خطی فوق العاده زیبا نوشته شده و رقبات زیادی را وقف امامزادگان کرده و حتی متولی آنرا تعیین کرده که خلاصه آن چنین است:
‹‹وقف صحیح شرعی و حبس مخلد برعلی امام واجب التعظیم نمود›› وقف نامه می گوید:
به امر قبله عالم و زبده بعضی از اولاد بنی آدم اعنی پادشاه جم جاه ملایک پاسبان پادشاه طهماس دام ظلله العالی امام قلی خان وقف نمود تمامی باغچه حرم و میدان اقباق مع حمام و درب امامزاده و یک سُبع از مزرعه خم پیچ را از املاک و باغات و رشته قنات بالا و پائین مع آنچه در مزرعه مزبور می باشد... غفران پناه سلاله السادات، شرف الدین میر محمد متولی نسلاً بعد نسل بر اولاد میر شرف الدین محمد مسمی به میرزا جعفر برکف باکفایت عالی حضرت السید النجیب الحسیب میر شمس الدین، محمد مادامی که در قید حیات باشد.
شرح کتیبه‌های هفده‌تنکتبیه سردرب حیاط امامزاده به طرف شمال، به خط ثلث با کاشی معرق زرد رنگ، بر متن لاجوردی سیر: (این کتیبه همانند کتیبه طولانی زیر گنبد، اگرچه با نام خدا و پیامبر و آل علی (ع) آغاز شده، پر از چاپلوسی نسبت به شاه صفوی (جانشین خدا در زمین و قهرمان آب و خشکی...) است.
الحمدالله الذی منه التائید و الیه الانتها و الصلوه والسلام علی خاتم الانبیاء الاصفیا محمد المصطفی وآله، سیماالمرتضی علی و... العصومین و بعد فقد امر بعماره هذا الروضه المنوره فی الایام خلافه خلیفه الله فی الارضین قهرمان الماء الطین ابوالمطفر شاه عباس الحسینی الصفوی بهادرخان خلدالله تعالی ملکه و سلطانه و افاض علی العالمین بره واحسانه الخان العادل امیرالامراء فی الزمان، ناشرالمعدله والبروالاحسان امامقلی خان ایده الله تعالی ضلاله العلی الی انقراض الزمان فی، ۱۰۳۳.
کتیبه بالای ایوان امامزاده به خط ثلث سفید بر متن لاجوردی باکاشی معرق
قال الله سبحانه تبارک و تعالی و الذین آمنوا وعملوالصلحات فی روضات الجنات لهم ما یشاوون عند ربهم ذلک هوالفوز الکبیر، ذالک الذی یبشر الله عبادالذین آمنو و عملوالصالحات قل لااسئلکم علیه اجرالاللموده فی القربی و من یقرف حسنه یزوافیها حسبان الله غفور شکور صدق الله فی ۱۰۳۱،
در دو طرف ایوان به همان سبک در دولوحه مربع عبارت ذیل نوشته شده است:
‹‹غلام با اخلاص پادشاه›› سمت راست ‹‹دین پناه امام قلی خان فی ۱۰۳۲›› سمت چپ در آوردند، متضمن سوره هل اتی است، از ابتدا تا انتها جز دوکلمه آخر که گویا جا نبوده و نوشته نشده است.
کتیبه روی سنگ معجر در ورود به حرم به خط نستعلیق گل و بوته دار برجسته:
شهی که ترک فلک شد کمینه چاکر او
به قدر، در دوجهان نیست کس برابر او
مرا اگر طلبی رو برآستان شهـی
که هیچ کس نرود نا امید از در او
ز آفتاب قیامت نباشدش باکی
کسی که سایه لطف علی است بر سر او
محمد عربی آبروی هـر دو سرا
کسی که خاک درش نیست خاک بر سر او
شنیده ام که تکلم نموده همچو مسیح
بدین حدیث لب لعل روح پرور او
که من مدینه علم و علی دراست مرا
عجب خجسته حدیثی که من سگ در او
دلا محبت حیدر مجو بی پدری
که دست غیر گرفته است پای مادر او
مدام کاشی مداح وصف شه گوید
علی است در دو جهان شاه و میر و سرور او
کتیبه طولانی زیر گنبد به خط نستعلیق طلائی بر متن سفید یا بالعکس در حاشیه در سقف زیر گنبد: این کتیبه نیز با چاپلوسی‌های زشت نسبت به شاه صفوی همراه است که عادلی تمام عیار است و هرگاه روترش کند، رستم دستان هم از بیمش خواهد لرزید و...
هـزار شکر کز آثار فضل سبحانی
جهان رهید زالطاف شـه ز ویرانی
خدیو دهر شهنشاه شه نشان عباس
که چره می کندش چاکری و دربانی
زمانه گشته به عدل وی آن چنان معمور
که نیست درخم زلف بتان پریشانی
زبیم آب شـود زهـره در دل رستم
گهی که از غضبش چین فتد به پیشانی
ولی امام قلی خان که هیچ ننماید
به جیب دولت او شـوکت ثمرخانی
بنای گنبد این روضه را اشاره نمود
تمام گشت به اقبال و فر یزدانی
چه روضه غیرت بستان برای روضه خلد
چه روضه قبله کروبیان روحانی
مقام مدفن برهان اتقیا یعنی
ابوالحسن دُرِ درج علی عمرانی
ابوالحسن گلی از گلشن امام حسن
که هست خاک درش، سرمه سلیمانی
عمارتش که بود زیب کارخانه کن
به خاک بوسی و عجز، آفتاب نورانی
ز آستانه او نور اقتباس کند
هـزار کشتی مهر، اندر اوست طوفانی
اگر چه صد چو نظامی و انوری و ظهیر
نمی سزند سخن سنج مجلس خانی