اوتيسم نوعي اختلال رشدي است كه تا امروز علت آن مشخص نشده است. اين بيماري تا يك سالگي تشخيص داده نمي‌شود، اما در 2 يا 3 سالگي كم‌كم خود را نشان مي‌دهد. دكتر پروانه كريم‌زاده، فوق تخصص مغز و اعصاب كودكان در اين‌باره به «جام‌جم» مي‌گويد: «اوتيسم بيماري‌اي است كه با اختلال رفتاري، عدم تكامل عصبي، ناتواني در گفتار و عدم برقراري ارتباط اجتماعي در كودكان همراه است.»
وي با تاكيد بر اين‌كه علت اصلي بروز اين بيماري هنوز ناشناخته است، مي‌افزايد: «با اين وجود مشخص است كه اين بيماري گاهي مي‌تواند در قالب يك بيماري ديگر ظاهر شود، به اين معني كه يك بيماري با علتي شناخته شده و با علائمي متفاوت از جمله اوتيسم مي‌تواند وجود داشته باشد. در برخي موارد نيز اوتيسم به شكل اوليه و بدون همراهي با بيماري‌هاي ديگر خود را نشان مي‌دهد.»
اين متخصص مغز و اعصاب كودكان درباره بيماري‌هاي مرتبط توضيح مي‌دهد: «در اين زمينه مي‌توان به برخي بيماري‌هاي شايع از جمله بيماري‌هاي ژنتيكي مانند سندرم رت، سندرم ايكس شكننده يا بعضي بيماري‌هاي متابوليكي مانند فنيلكتونوري اشاره كرد. البته همان طور كه گفته شد، گاهي هم اوتيسم تنها و بدون همراهي با بيماري خاصي به‌وجود مي‌آيد.»
علائم
دكتر كريم‌زاده، دانشيار دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي با اشاره به علائم اوتيسم مي‌گويد: «كودك در سال اول يا دوم زندگي ممكن است توانايي‌هاي گفتاري را به دست آورد، ولي بعد از 2 يا 3 سالگي اين توانايي را از دست مي‌دهد يا اين‌كه اصلا در اين مدت توانايي گفتاري را كسب نمي‌كند و قادر به سخن گفتن نيست. اين كودكان از لحاظ رفتاري با ساير بچه‌ها كاملا متفاوت هستند. كودكي كه اين مشكل را دارد با بچه‌هاي ديگر ارتباط اجتماعي برقرار نكرده و بازي نمي‌كند. همچنين هنگامي كه با كودك صحبت مي‌كنيد با شما ارتباط چشمي برقرار نخواهد كرد.»
وي مي‌افزايد: «در اين گروه كودكان حركات غيرطبيعي، مانند تكان دادن دست‌ها را مي‌توانيم ببينيم. آنها خيلي سر و صدا كرده و جيغ مي‌كشند. حرف نمي‌زنند و گاهي اوقات كلماتي تكراري از صحبت ديگران را پشت سر هم بارها و بارها تكرار مي‌كنند. آنها با اسباب‌بازي سرگرم نشده يا به شيوه مناسبي با آن بازي نمي‌كنند. به عنوان مثال اگر ماشيني براي بازي در اختيار او بگذاريم، ممكن است ساعت‌ها فقط چرخ آن را بچرخاند يا ماشين را خراب كرده و بشكند. اين بچه‌ها بيشتر دوست دارند با وسايل منزل بخصوص لوازمي كه سر و صدا دارند، مانند قابلمه‌ها بازي كنند. آنها از سر و صدا به خصوص آهنگ نيز خيلي خوششان مي‌آيد.»
دكتر كريم‌زاده در مورد ديگر علائم بيماري توضيح مي‌دهد: «اين بچه‌ها مرتب حركاتي غيرطبيعي را به‌صورت تكراري انجام مي‌دهند. يا اين‌كه مشغول انجام فعاليتي خاص به طور دائم و پشت سر هم مي‌شوند. به عنوان مثال ممكن است 20 يا 30 بار پشت سر هم تلويزيون يا چراغ را خاموش و روشن يا در را باز و بسته كنند. آنها همچنين از كارها و حركات چرخشي خوششان مي‌آيد؛ به اين معني كه يا خودشان چيزي را مي‌چرخانند يا دور خود مي‌چرخند يا به وسيله‌اي كه در حال چرخش است ـ مانند ماشين‌لباسشويي يا پنكه ـ خيره مي‌شوند. به علاوه، اين كودكان از حمام و غوطه‌ور شدن در آب لذت برده و با اين كار آرام مي‌شوند.»
با توجه به اين‌كه اين بچه‌ها ممكن است تشنج هم داشته باشند، دكتر كريم‌زاده يادآور مي‌شود: «تشنج اين بچه‌ها بايد حتما درمان شود. در مواردي نيز ممكن است تشنج نداشته باشند اما وقتي پزشك نوار مغز مي‌گيرد، نوار آنها غيرطبيعي بوده و در اين شرايط نيز درمان بايد حتما انجام شود. اين درمان‌ها مي‌تواند به بهبود رفتار آنها هم كمك كند.»
درمان
اين متخصص در مورد كنترل بيماري مي‌گويد: «در اين بيماري حتما بايد از داروهايي براي بهبود اختلال رفتاري، توجه و تمركز استفاده شود تا بعد از آن بتوانيم اقدامات توانبخشي مانند رفتاردرماني و كاردرماني ذهني را براي آنها انجام دهيم. پس از اين‌كه ارتباط كودك با داروها و رفتار درماني بهبود يافت مي‌توانيم گفتاردرماني را هم شروع كنيم.»
دكتر كريم‌زاده با ذكر اين نكته كه پاسخ به اين درمان‌ها به درصد بهره هوشي بچه‌ها مربوط است، يادآور مي‌شود: «درصد كمي از اين بچه‌ها با وجود اين‌كه ارتباط اجتماعي برقرار نمي‌كنند، هوش طبيعي يا حتي بالاتر از طبيعي دارند. اما درصد زيادي از آنها هوششان پايين‌تر از حد طبيعي است كه در اين موارد به درمان‌ها به سختي پاسخ مي‌دهند.»
وي توضيح مي‌دهد: «بعيد است كودك حالتي صد درصد طبيعي پيدا كند، اما اگر بچه بهره هوشي خوبي داشته و بتوانيم با داروها اختلالات رفتاري او را كنترل كنيم، يا در صورت وجود نوارمغزهاي غيرطبيعي بتوانيم با دارو آن را كنترل و تشنجش را درمان كنيم مي‌توانيم اميدوار باشيم كه درمان تا حد زيادي مفيد بوده است.»
دكتر كريم‌زاده با توجه به اين‌كه اين بچه‌ها اغلب به‌سختي مي‌توانند در مدارس عادي ادامه تحصيل دهند، مي‌افزايد: «امروزه در شهر تهران و چند شهر بزرگ ديگر مدارس اوتيسم وجود دارد كه اين كودكان مي‌توانند در آن مدارس آموزش ببينند. اگرچه در مدارس اوتيسم هم آموزش معمول درسي وجود دارد، اما دركنار آن آموزش‌هاي رفتاري، گفتار درماني و... هم براي آنها انجام مي‌شود.»
توصيه به والدين
دكتر كريم‌زاده به پدران و مادران توصيه مي‌كند: «در صورت بروز چنين شرايطي به پزشك متخصص مراجعه كنيد تا هرچه زودتر بررسي‌هاي ژنتيكي و متابوليكي انجام شود. اگر اوتيسم در ارتباط با بيماري ديگري باشد، هر چه زودتر بايد بيماري اصلي مشخص شده و با تشخيص علت اصلي بتوانيم درمان‌هايي را مرتبط با آن انجام دهيم. همچنين اگر بعد از تشخيص اوليه، علتي براي بيماري پيدا نشد بايد هرچه زودتر اقدامات توانبخشي و درمان‌هاي لازم را شروع كرد.»
وي با تاكيد بر اين‌كه علت اصلي بروز اين بيماري هنوز ناشناخته است، مي‌افزايد: «با اين وجود مشخص است كه اين بيماري گاهي مي‌تواند در قالب يك بيماري ديگر ظاهر شود، به اين معني كه يك بيماري با علتي شناخته شده و با علائمي متفاوت از جمله اوتيسم مي‌تواند وجود داشته باشد. در برخي موارد نيز اوتيسم به شكل اوليه و بدون همراهي با بيماري‌هاي ديگر خود را نشان مي‌دهد.»
اين متخصص مغز و اعصاب كودكان درباره بيماري‌هاي مرتبط توضيح مي‌دهد: «در اين زمينه مي‌توان به برخي بيماري‌هاي شايع از جمله بيماري‌هاي ژنتيكي مانند سندرم رت، سندرم ايكس شكننده يا بعضي بيماري‌هاي متابوليكي مانند فنيلكتونوري اشاره كرد. البته همان طور كه گفته شد، گاهي هم اوتيسم تنها و بدون همراهي با بيماري خاصي به‌وجود مي‌آيد.»
علائم
دكتر كريم‌زاده، دانشيار دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي با اشاره به علائم اوتيسم مي‌گويد: «كودك در سال اول يا دوم زندگي ممكن است توانايي‌هاي گفتاري را به دست آورد، ولي بعد از 2 يا 3 سالگي اين توانايي را از دست مي‌دهد يا اين‌كه اصلا در اين مدت توانايي گفتاري را كسب نمي‌كند و قادر به سخن گفتن نيست. اين كودكان از لحاظ رفتاري با ساير بچه‌ها كاملا متفاوت هستند. كودكي كه اين مشكل را دارد با بچه‌هاي ديگر ارتباط اجتماعي برقرار نكرده و بازي نمي‌كند. همچنين هنگامي كه با كودك صحبت مي‌كنيد با شما ارتباط چشمي برقرار نخواهد كرد.»
وي مي‌افزايد: «در اين گروه كودكان حركات غيرطبيعي، مانند تكان دادن دست‌ها را مي‌توانيم ببينيم. آنها خيلي سر و صدا كرده و جيغ مي‌كشند. حرف نمي‌زنند و گاهي اوقات كلماتي تكراري از صحبت ديگران را پشت سر هم بارها و بارها تكرار مي‌كنند. آنها با اسباب‌بازي سرگرم نشده يا به شيوه مناسبي با آن بازي نمي‌كنند. به عنوان مثال اگر ماشيني براي بازي در اختيار او بگذاريم، ممكن است ساعت‌ها فقط چرخ آن را بچرخاند يا ماشين را خراب كرده و بشكند. اين بچه‌ها بيشتر دوست دارند با وسايل منزل بخصوص لوازمي كه سر و صدا دارند، مانند قابلمه‌ها بازي كنند. آنها از سر و صدا به خصوص آهنگ نيز خيلي خوششان مي‌آيد.»
دكتر كريم‌زاده در مورد ديگر علائم بيماري توضيح مي‌دهد: «اين بچه‌ها مرتب حركاتي غيرطبيعي را به‌صورت تكراري انجام مي‌دهند. يا اين‌كه مشغول انجام فعاليتي خاص به طور دائم و پشت سر هم مي‌شوند. به عنوان مثال ممكن است 20 يا 30 بار پشت سر هم تلويزيون يا چراغ را خاموش و روشن يا در را باز و بسته كنند. آنها همچنين از كارها و حركات چرخشي خوششان مي‌آيد؛ به اين معني كه يا خودشان چيزي را مي‌چرخانند يا دور خود مي‌چرخند يا به وسيله‌اي كه در حال چرخش است ـ مانند ماشين‌لباسشويي يا پنكه ـ خيره مي‌شوند. به علاوه، اين كودكان از حمام و غوطه‌ور شدن در آب لذت برده و با اين كار آرام مي‌شوند.»
با توجه به اين‌كه اين بچه‌ها ممكن است تشنج هم داشته باشند، دكتر كريم‌زاده يادآور مي‌شود: «تشنج اين بچه‌ها بايد حتما درمان شود. در مواردي نيز ممكن است تشنج نداشته باشند اما وقتي پزشك نوار مغز مي‌گيرد، نوار آنها غيرطبيعي بوده و در اين شرايط نيز درمان بايد حتما انجام شود. اين درمان‌ها مي‌تواند به بهبود رفتار آنها هم كمك كند.»
درمان
اين متخصص در مورد كنترل بيماري مي‌گويد: «در اين بيماري حتما بايد از داروهايي براي بهبود اختلال رفتاري، توجه و تمركز استفاده شود تا بعد از آن بتوانيم اقدامات توانبخشي مانند رفتاردرماني و كاردرماني ذهني را براي آنها انجام دهيم. پس از اين‌كه ارتباط كودك با داروها و رفتار درماني بهبود يافت مي‌توانيم گفتاردرماني را هم شروع كنيم.»
دكتر كريم‌زاده با ذكر اين نكته كه پاسخ به اين درمان‌ها به درصد بهره هوشي بچه‌ها مربوط است، يادآور مي‌شود: «درصد كمي از اين بچه‌ها با وجود اين‌كه ارتباط اجتماعي برقرار نمي‌كنند، هوش طبيعي يا حتي بالاتر از طبيعي دارند. اما درصد زيادي از آنها هوششان پايين‌تر از حد طبيعي است كه در اين موارد به درمان‌ها به سختي پاسخ مي‌دهند.»
وي توضيح مي‌دهد: «بعيد است كودك حالتي صد درصد طبيعي پيدا كند، اما اگر بچه بهره هوشي خوبي داشته و بتوانيم با داروها اختلالات رفتاري او را كنترل كنيم، يا در صورت وجود نوارمغزهاي غيرطبيعي بتوانيم با دارو آن را كنترل و تشنجش را درمان كنيم مي‌توانيم اميدوار باشيم كه درمان تا حد زيادي مفيد بوده است.»
دكتر كريم‌زاده با توجه به اين‌كه اين بچه‌ها اغلب به‌سختي مي‌توانند در مدارس عادي ادامه تحصيل دهند، مي‌افزايد: «امروزه در شهر تهران و چند شهر بزرگ ديگر مدارس اوتيسم وجود دارد كه اين كودكان مي‌توانند در آن مدارس آموزش ببينند. اگرچه در مدارس اوتيسم هم آموزش معمول درسي وجود دارد، اما دركنار آن آموزش‌هاي رفتاري، گفتار درماني و... هم براي آنها انجام مي‌شود.»
توصيه به والدين
دكتر كريم‌زاده به پدران و مادران توصيه مي‌كند: «در صورت بروز چنين شرايطي به پزشك متخصص مراجعه كنيد تا هرچه زودتر بررسي‌هاي ژنتيكي و متابوليكي انجام شود. اگر اوتيسم در ارتباط با بيماري ديگري باشد، هر چه زودتر بايد بيماري اصلي مشخص شده و با تشخيص علت اصلي بتوانيم درمان‌هايي را مرتبط با آن انجام دهيم. همچنين اگر بعد از تشخيص اوليه، علتي براي بيماري پيدا نشد بايد هرچه زودتر اقدامات توانبخشي و درمان‌هاي لازم را شروع كرد.»