وقتی می‌شنویم یکی از آشنایان یا بستگانمان به تومور مغزی دچار شده، ترس وجودمان را فرامی‌گیرد و حتی شنیدن نام این بیماری برای خیلی از ما ناخوشایند است. بسیاری از افراد وقتی متوجه ابتلا به این بیماری می‌شوند تصور می‌کنند دنیا به آخر رسیده‌است و دیگر امیدی نیست در حالی که با درمان به موقع و افزایش آگاهی درباره این بیماری می‌توان بر آن غلبه کرد.
اگر به تازگی متوجه شده‌اید خودتان یا یکی از اطرافیانتان به تومور مغزی مبتلا هستید گفت‌وگو با دکتر عبدالرضا شیخ‌رضایی، جراح مغز و اعصاب و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران را بخوانید تا بفهمید نباید خودتان را ببازید.
آقای دکتر! لطفا در مورد تومور مغزی و انواع آن کمی توضیح دهید.
تومور مغزی، رشد توده غیرطبیعی در مغز است و امکان بروز آن در هر سنی وجود دارد. در علم پزشکی تومورهای سیستم اعصاب مرکزی به 7 گروه تقسیم می‌شوند و در این 7 گروه 120 نوع تومور دیده می‌شود. آمارها نشان می‌دهند از هر 100هزار نفر، 15 نفر دچار این بیماری می‌شوند که نیمی از آنها تومور خوش‌خیم دارند و با عمل جراحی بهبود پیدا می‌کنند و نیم دیگر هم به انواع بدخیم مثل گلیوبلاستوما، مبتلا می‌شوند. در نوع بدخیم سلو‌ل‌های بسیار زیادی وجود دارد و توده مرز مشخصی با مغز ندارد، پس اگر 99 درصد آن خارج شود و به دلایل مختلف نتوانیم یک درصد آن را خارج کنیم یعنی یک میلیارد سلول بدخیم در مغز باقی می‌ماند و مجبور خواهیم شد درمان تکمیلی را آغاز کنیم که همان شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است.
بیماران مبتلا چه علایمی دارند؟
50 درصد بیماران از سردرد شکایت دارند و می‌توان گفت سردرد، شاخص‌ترین و اولین نشانه است ولی باید بدانید تاکنون بیش از 100 نوع سردرد شناسایی شده است که فقط یکی از آنها به تومور ربط داده می‌شود پس نباید با هر سردردی به تومور مغزی مشکوک شد زیرا بسیاری از این دردها می‌توانند ناشی از سردردهای عصبی، میگرنی و خستگی و... باشند.
دومین علامت، تشنج است. این نشانه هم به‌طور متداول گزارش می‌شود و انواع مختلفی دارد و نوع آن به محل قرارگیری توده در مغز بستگی دارد. نشانه سوم، تغییرات خلقی است به‌طوری که شخصیت بیمار کاملا عوض می‌شود یعنی اگر آدم بدخلق و عصبانی بوده است، خوش‌اخلاق می‌شود و برعکس. از دیگر نشانه‌ها می‌توان به اختلالات بینایی یا کوری (تومورهایی که روی کیاسمای بینایی قرار می‌گیرند یا فشار داخل مغز را بالا می‌برند و ادم ایجاد می‌کنند)، فلج‌پلک، فلج صورت، کاهش شنوایی، بی‌حسی دست و پا و اختلالات عصبی محیطی اشاره کرد.
علایم هشداردهنده کدامند؟
نشانه‌ها همیشه آشکار نیستند و گاهی به‌قدری مرموزند که متخصصان را به اشتباه می‌اندازند. گاهی هم بیماری بدون علامت است و به‌صورت تصادفی تشخیص داده می‌شود، مثلا کسی از نردبان سقوط کرده و پزشک برای اطمینان از ضربه مغزی نشدن او، سی‌تی‌اسکن درخواست‌می‌کند و با مشاهده جواب سی‌تی‌اسکن، متوجه تومور می‌شود. اگر سردرد غیرقابل کنترل باشد و به درمان‌های معمول پاسخ ندهد و با سرفه، عطسه و دستشویی رفتن شدت پیدا کند یا با اختلالات حسی-حرکتی همراه باشد، حتما به یک بررسی کلی نیاز دارد و این بررسی با سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی امکان‌پذیر است.
با توجه به اینکه بیماری گاهی بدون علامت است، آیا کسانی که در خانواده‌شان یک فرد مبتلا به توده مغزی وجود دارد، باید تحت نظر پزشک باشند؟
نه چون فقط در بیماری «نوروفیبروماتوزیس» امکان ارث رسیدن این بیماری وجود دارد و پیگیری اطرافیان ضروری است. بیماران دچار نوروفیبروماتوزیس لکه‌های قهوه رنگ پوستی دارند و تومورهای متعدد در پوست و سیستم عصبی مرکزی‌شان دیده می‌شود که از طریق ژنتیک به ارث می‌رسد ولی سایر تومورها علت‌های مختلفی دارند.
لطفا درباره این علت‌ها توضیح دهید.
بالا رفتن سن، مهم‌ترین علت است و نوع بدخیم توده‌های مغزی بیشتر در کهنسالان شایع است. گرچه در کودکان نیز انواع گوناگون آن دیده می‌شود. بین ضربه‌های مغزی و تومور هم ارتباط دیده شده است، یعنی کسانی که در گذشته ضربه‌ای به سرشان وارد شده، ممکن است بیشتر از دیگران در معرض خطر باشند.
احتمال ابتلا به تومورهای مغزی در کسانی که پرتودرمانی می‌شوند نیز افزایش می‌یابد. در قدیم برای درمان کچلی از پرتودرمانی استفاده می‌کردند و بررسی‌هایی که بعدها انجام شد، نشان داد تعداد زیادی از افرادی که از این روش استفاده کرده بودند، به توده مننژیوما (خوش‌خیم) مبتلا شده‌اند.
دانشمندان خبرهای بدی درباره افزایش سرطان‌ها و سایر بیماری‌ها می‌دهند. آیا بیماران دچار توده‌های مغزی هم رو به افزایش هستند؟
حدود 50 سال پیش شناسایی تومورها با دستگاه‌های آن زمان کار دشواری بود ولی امروزه با استفاده از تکنولوژی پیشرفته، قادر به تشخیص آن در مراحل اولیه هستیم به این ترتیب می‌توانیم بگوییم در گذشته این بیماری تشخیص داده نمی‌شد. دانشمندان آلودگی‌های محیطی، امواج و اشعه‌ها، موبایل و لایه ازن را در ایجاد چنین تومورهایی دخیل دانسته‌اند ولی هنوز مطمئن نیستیم چه چیزی باعث پیدایش چنین توده‌های غیرطبیعی‌ای در مغز می‌شود. در جواب سوال شما باید بگویم میزان تومورهای مغزی در سال‌های اخیر افزایش یافته است.
آیا باید همه بیماران تحت عمل جراحی قرار بگیرند؟
توده‌های ناحیه هیپوفیز با اختلالات هورمونی همراه هستند و نشانه‌هایی مثل افزایش هورمون رشد، چاقی بیش از حد، ریختن موی سر و قطع قاعدگی دارند ولی به‌راحتی با دارو درمان می‌شوند. البته به شرطی که علایم عصبی ایجاد نکرده باشند اما برای درمان هر نوع توموری به اطلاعاتی درباره نوع آن و محل قرارگیری‌اش نیاز داریم اما با توجه به دانش امروز، راهی غیر از جراحی وجود ندارد.
نکته دیگری هم در این مورد باقی مانده که بخواهید به آن اشاره کنید؟
ابتلا به هر نوع بیماری کشنده‌ای به معنای پایان زندگی نیست. برای غلبه بر آن باید کاری کنیم تا سطح آندورفین و ترکیب‌هایی که به‌طور معمول در مغز باعث افزایش سطح سرخوشی انسان می‌شوند، بالا برود. علم اثبات کرده است شادی و ورزش باعث افزایش سطح این هورمون‌ها می‌شوند. فرد مبتلا به تومور یا سرطان با هر بیماری صعب‌العلاج هرگز نباید امید خود را از دست بدهد. با ورزش، شرکت در مجامع عمومی، مراوده‌‌های زیاد و داشتن برنامه‌های تفریحی می‌توان بر افسردگی ناشی از بیماری غلبه کرد، طول عمر را افزایش داد و عوارض بیماری را به تعویق انداخت.
گردآوری: گروه سلامت سیمرغ