با وجود تمام اقدامات انجام شده و دستاوردهای نظام سلامت طی بیش از سه دهه گذشته اما هنوز هم سالانه حدود 200 هزار ایرانی به دلیل سکته‌های قلبی و مغزی، حوادث و سوانح و سرطان جان خود را از دست می‌دهند.
بررسی وضعیت موجود بیماری ها و عوامل خطر غیرواگیر نشان می دهد که در سال 1390 از 380 هزار مرگ ثبت شده 92 هزار نفر با سکته قلبی (25 درصد)، 43 هزار نفر با سکته مغزی (13 درصد)، 31 هزار نفر حوادث و سوانح (7 درصد) و 30 هزار نفر به علت سرطان فوت کرده اند.
شیوع اختلالات روانی در ایران بر اساس پیمایش ملی سال 1391 حدود 23.6 است. همچنین بر اساس گزارش بار بیماری های جهانی (2011) در ایران بیماری های قلبی - عروقی (17 درصد)، اختلالات روانی (14 درصد)، بیماری های اسکلتی - عضلانی (7.5 درصد)، حوادث ترافیکی (7.5 درصد)، نئوناتال (6.5 درصد)، سرطان (5.5 درصد)، بیماری های تنفسی (4.2 درصد)، اختلال تغذیه ای (2 درصد)، دیابت (2 درصد) مجموعا حدود 70 درصد بار بیماری ها را تشکیل می دهند.
10 عامل خطر اول سلامت (دالی منتسب) در ایران نیز به ترتیب رژیم غذایی، فشار خون (10 میلیون نفر)، توده بدنی بالا (9 میلیون نفر چاق)، کم تحرکی (18 میلیون نفر تحرک ناکافی)، دخانیات (5 میلیون و 300 هزار نفر)، دیابت (7.5 میلیون نفر)، آلودگی هوا، کلسترول بالا (14 میلیون نفر)، خطرات شغلی و مصرف مواد مخدر (سه میلیون نفر) است. البته این اعداد مربوط به جمعیت 15 تا 64 سال است.
در خصوص شیوع آسم و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) نیز باید گفت که تا کنون مطالعه ای فراگیر در کشور صورت نگرفته، اما بر اساس آخرین مطالعات شیوع علائم آسم در جمعیت کودکان و نوجوانان حدود 13 درصد و در جمعیت بالغین حدود 7 تا 8 درصد است. شیوع بیماری COPD بر اساس مطالعات جهانی حدود 6 تا 7 درصد است.
البته در زمینه آسیب های اجتماعی طلاق، فقر، خشونت خانگی، جرائم و ترک تحصیل نیز اعداد و ارقامی وجود دارد که نیازمند مداخلات هماهنگ و علمی است.
بر اساس آخرین پیمایش کشوری سلامت دهان در سال 1382 نیز بطور متوسط هر دانش آموز شش ساله هنگام ورود به مدرسه پنج دندان شیری پوسیده داشته است که این تعداد بر اساس آمار سال 1390 به 5.7 رسیده است. شیوع این بیماری ها با افزایش سن بیشتر شده؛ بطوری که در ایران 90 درصد افراد جامعه، یک یا چند بیماری شایع دهان را تجربه کرده اند. بار بیماری های دهانی یک درصد از کل بار بیماری ها را تشکیل داده، اما به دلیل عوارض حاصل از این بیماری ها در ایجاد بیماری های سیستمیک عمدتا بیماری های غیرواگیر (از جمله بیماری های قلبی - عروقی، دیابت، سرطان و غیره)، بار کلی بیماری های دهان بیشتر از این مقدار است. بی تردید آغاز مراقبت از هنگام رویش دندان یکی از ساده ترین و ارزان ترین روش های سلامت همگانی است.
بررسی سطح سواد سلامت در بزرگسالان در پنج استان کشور در سال 1385 نشان می دهد که حدود 57 درصد از شرکت کنندگان از سواد سلامتی ناکافی و تنها حدود 28 درصد از سطح سواد سلامتی کافی برخوردار بودند. تنها 40 درصد افراد بالای 18 سال در مناطق شهری و کمتر از 20 درصد افراد در مناطق روستایی از سواد سلامت کافی برخوردارند.
دستاوردهای نظام سلامت ایران
با این وجود باید تاکید کرد که دستاوردهای خدمات شبکه های بهداشتی درمانی کشور در سه دهه گذشته متنوع و در برخی موارد در سطح بین المللی الگو و زبانزد بوده است؛ کاهش شاخص های مرگ نوزادان، کودکان و مادران باردار، کنترل بیماری های عفونی و افزایش امید به زندگی به میانگین 73 سال از آن جمله است.
این موفقیت ها مرهون توسعه خدمات شبکه های بهداشتی - درمانی در جمعیت های روستایی و محروم جامعه بوده است. عوامل پیشران در این موفقیت توسعه نیروی انسانی در بخش سلامت و همچنین ارتقای عوامل اجتماعی چون افزایش سواد مردم (به خصوص کاهش اختلاف سواد زنان و مردان) و توسعه امکانات بهداشتی، رفاهی و زیر ساختی در روستاها توسط سایر بخش ها بوده است.
از چندین سال گذشته برنامه های مراقبت از دیابت، فشار خون، هیپوتیروئید نوزادان، سلامت دهان و دندان، بیماری تالاسمی در شبکه بهداشتی درمانی روستایی ادغام شده است. پنج دوره نظام پیمایش عوامل خطر واگیردار در سال های 1383، 1385، 1387، 1388 و 1390 انجام شده است. پس از مطالعه بار بیمار ی ها در اوایل دهه 80 اکنون گزارش جدید بار بیماری ها در حال آماده سازی است.
شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور به ریاست رییس جمهور 10 سال سابقه فعالیت و بیش از 100 مصوبه در زمینه های غذا و سلامت از جمله کاهش نمک و چربی و قند دارد. متناظر شورای عالی در سطح 31 استان و شهرستان های کشور کارگروه های تخصصی سلامت و امنیت غذایی وجود دارد. در سال 1392 نظام نامه مدیریت سلامت در سطح استانی برای توسعه مشارکت مردم و همکاری بین بخشی بویژه برای پاسخ دهی به بیماری های غیرواگیر توسط وزیر کشور و وزیر بهداشت مشترکا ابلاغ شده است.
اخیرا نیز برنامه "تحول بهداشت" در قالب اجرای طرح تحول نظام سلامت در وزارت بهداشت کلید خورده و برنامه های متنوعی برای تمام اقشار جامعه بویژه مناطق محروم و جمعیت حاشیه نشین تدارک دیده و تامین اعتبار شده است؛ تا به این ترتیب ابتدا سطح سلامت خانواده ها در جهت مراقبت از خود بالا رفته و با طراحی بسته های مختلف خدمتی، نظام سلامت کشور گام در راه پیشگیری و جلوگیری از ابتلا به بیماری ها گذارد.
گردآوری: گروه سلامت سیمرغ