بازار 200 ساله اراک؛ نبض تجاری استان مرکزی

[Nicol]

بازار اراک آخرین اثر و معماری ایرانی اسلامی است و زمانی که یوسف خان گرجی بنای شهر اراک را نهاد و بازار را در مرکز اصلی این شهر شطرنجی قرار داد انگار می دانست این بازار پس از 200 سال همچنان نبض تجاری استان مرکزی محسوب می شود.

به گزارش خبرنگار مهر در اراک، بازار اراک که اراکیها به آن بازار سرپوشیده هم می گویند، زیباترین بازار قدیمی کشور است. معماری ایرانی اسلامی این بازار در گذرها، راسته ها و حجره های به خصوص فرش فروشی همچنان دست نخورده است و حاکی از شکوه و زیبایی این معماری است. بازار در بافت شهری کشورهای اسلامی هویت می یابد و تا یک صد سال گذشته مهمترین محل خرید، تولید، مبادلات تجاری و فرهنگی و بافت مرکزی هر شهر و منطقه محسوب می شدند اما اکنون تنها مکانی برای عبور و بازدید علاقه مندان محسوب می شوند. اما برخی بازارهایی که دارای معماری و زیبایی در ساخت هستند دارای جاذبه هستند و هنوز مورد نظر مردم بوده و از این اماکن برای دیدن، خرید سوغاتی و رفع برخی نیازها استفاده می شود. رونق بازار اراک این بازار نمونه بارز بازارهای اسلامی است که پس از گذشت 200 سال از احداث و با گسترش مجتمع های تجاری بزرگ و کوچک همچنان نبض تجارت اراک محسوب می شود. بازارها اکنون بخشی ازرونق گذشته خود را دادند و اقبال مردم برای خرید به سمت پاساژها و مراکز خرید جدید سوق داده شده است. بازار اراک در مرکز شهر قد برافراشته و حدود یک کیلومتر طول دارد، دارای طاق هایی بلند و دیوارهای مرتفع است. طول دیوارهای بازار اراک به حدود هفت متر می رسد و شامل انواع واحدهای تجاری متعدد است و با ورود به بازار می توان انواع مایحتاج از اجناس لوکس و زیورآلات گرفته تا سوغاتی های استان و لباس را تهیه کرد. چهار سوق بازار اراک این بازار دارای دو محور عمود بر هم می‌باشد که یکی محور شمالی جنوبی به طول 720 متر و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و محور شرقی غربی به طول 200 متر و دارای هشت گذر و ورودی شرقی غربی. محور شمالی جنوبی و محور شرقی غربی همدیگر را در محلی معروف به چهار سوق قطع می‌کنند که در این محل یک حوض سنگی نیز وجود دارد. مساحت کل مجموعه بازار بالغ بر 14هکتار است. در قدیم در چهار طرف بازار چهار دروازه به نام‌های دروازه قبله و دروازه راهجرد و دروازه شهرجرد و دروازه حاج علی‌نقی وجود داشته که در گذر زمان از بین رفته‌اند. در ساخت این مجموعه بیشتر از آجر استفاده شده و ملات گچ و آهک و خاک رس نیز مکمل بنای بازار هستند و برای استحکام بنا از تیرچه چوبی استفاده شده است. در پای ستون‌ها نیز صفحات و ورق‌های منجمد مسی و سربی استفاده شده است. بازاری با سقف گنبدی و نقش های زیبا سقف بازار به صورت گنبدی است و در نمای پشت بام گنبدها در دو محور شمالی جنوبی و شرقی غربی بصورت ممتد دیده می‌شوند که گنبد مربوط به چهار سوق یا همان محل تلاقی دو محور بزرگ ‌تر و متمایزتر از باقی گنبدهاست. در مرکز هر گنبد نور گیر چند ضلعی تعبیه شده که علاوه بر نقش نورگیری کار تهویه هوا را نیز بر عهده دارد. به علت معماری خاص بکار رفته در ساخت بنای بازار هوای داخل بازار در زمستان گرم و متبوع و در تابستان علی‌رغم سر پوشیده بودن بسیار خنک است.

 

[Nicol]

فعالیت تجاری بازار اراک، پاسخ به تمام نیازهای مردم
بازار سرپوشیده برای پاسخگویی به نیازهای مادی و اقتصادی مردم اراک نبا نهاده شده است و نکته جالب این است که هم اکنون هم تمام اقلامی که یک زندگی به آن نیاز دارد درطول یک کیلومتر بازار اراک یافت می شود.
در واقع این بازار نمایی سنتی و اصیل از سوپر مارکتهایی است که در دنیای غرب زاده شد.
در بازار اراک بیش از 500 باب مغازه وجود دارد که همه در راسته بازار فعالیت می‌کنند و مکان‌های دیگر مانند بازارچه‌های اختصاصی و بار اندازها و انبارها و کارگاه‌های تولیدی در 20 سراچه و تیمچه فعالیت دارند. در طرفین بازار و به فاصله 50متر از یکدیگر ساخته شده‌اند.
بازار نمایی از فرشهای دستباف اراک
گرچه در این بازار از پارچه و چاقو و قیچی و، گوشت و میوه و کتاب وسوزن و نخ و، لباس و اساس خانه و هزاران اقلام دیگر را می توان یافت با این حال بازار اراک نما و نمایشگاهی از فرش دستباف کشور به خصوص دست بافت های استان و اراک است.
از فرش اراک، تا ساروق و فرش تبریز و کاشان گرفته تا فرش دست باف لیلیان خمین جلوه ای خاص به این بازار بخشیده است.
از آن جمله مکان هایی که فرش دست باف زینت آن است می توان به سرای کاشانی که به بازار فرش نامیده می شود اشاره کرد.
در این مجموعه سرای مهر به صنایع دستی، سرای نوروزی، گلشن، آقایی، کتاب فروشان، اکبری، فراهانی‌ها و کرمانشاهی اقلام دگر را به مردم عرضه می کنند.
بناهای مکمل بازار تکمیل کننده نیاز مردم
برخلاف بازارهای دیگر، بازار اراک تنها به فروش اقلام و تجارت اختصاص ندارد بلکه وجود اماکنی چون حمام و آب انبار و مسجد و مدرسه سپهدار که الان به نام حوزه علمیه امام خمینی تغییر نام داده است تکمیل کننده خدمات رسانی این مجموعه تاریخی است.
حوزه علمیه امام دارای مسجد و آب انبار و یک صحن بزرگ و همچنین یک حوض سنگی است و حیاط مدرسه از پشت بام بازار کاملا در دید است.
همچنین یکی دیگر از مکان‌های موجود در بازار اراک موزه صنایع دستی استان مرکزی است که در یکی از گذرها و در خانه‌ای قدیمی و تاریخی به نام خانه حسن پور قرار گرفته است.
بازار اراک و خاطره حضور امام خمینی (ره)
از بناهای مکمل بازار اراک مدرسه سپهداری است که به نام حوزه علمیه امام خمینی (ره) متبرک شده است.
حوزه علمیه بازار اراک از حوزه های قدیمی و پربار دینی در گذشته بوده که توسط آیت الله حائری یزدی بنا نهاده شده است و امام خمینی رهبر کبیر انقلاب جوانی خود را در آن گذراده و در حجره های آن زندگی کرده است.
این مدرسه دینی هم اکنون نیز جزو حوزه های مطرح کشور است وبزرگان زیادی چون آیت ا.. اراکی در آن درس خوانده و مسیر خدمت به دین و مردم را در پیش گرفتند.
ثبت ملی بازار اراک
بازار اراک در سال 1355 به شماره 1285 به ثبت اثار ملی کشور رسیده و از آثار تاریخی و گردشگری استان مرکزی است و کمتر مسافری است که به اراک بیاید و ساعاتی متمادی را در بازار اراک سپری نکند و سوغات خود را تهیه نکند.
بازار و گردشگران نوروزی
کسانی که به اراک سفر می کنند محال است از کنار این بازار که در مرکز شهر قرار دارد عبور کنند.
قرار است سر در این بازار که از زیباترین سردرهای بازار در کشور بوده و در رژیم گذشته تخریب شده است توسط میراث فرهنگی استان بازسازی شود.
اگر بخواهیم مجموعه ای از سوغات استان مرکزی و اراک را بیابیم باید به این بازار سری بزنیم.
از باسلق و کشمش هزاوه گرفته تا بادام و گردو، شیرینی گوش فیل، نان فتیر، فرش دست باف، صنایع دستی استان از جمله گیوه، قلمزنی، مبنت و... در این بازار یافت می شود که می تواند سوغات زیبایی از استان مرکزی و اراک باشد.