[FONT=Vazir, helvetica, sans-serif]بخش اول:پیش از ایران باستان
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif] [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]ادبیات هر قوم و ملت در هر دوره تاریخی ملهم، از تحولات سیاسی،اجتمایی آنها می باشد،که تاثیرات عمیق این تحولات را می توان با مطالعه هر دوره ،در ذهن و فکر اجتماع مشاهده کرد.ایران در ادوار مختلف تاریخی همواره به عنوان منشاء ایجاد تحولات فرهنگی در سطح جهان جریان ساز بوده است.برای تحلیل درست موضوع نگاهی به پیشینه ادبیات و خصوصا شعر در ایران می پردازیم. [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]با بررسی تاریخ ایران مقاطع ذیل به عنوان منشا پیدایش خط و ادبیات در این کشور مطرح میشوند: [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]1-پیش از دوران ایران باستان: [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]به استناد دست افزارهای سنگی سادهای که از انسان در مناطق شرقی و جنوب شرقی قارهی آفریقا به دست آمده است، از پیدایش انسان بر روی این کرهی خاکی حدود چهار میلیون سال میگذرد.این دوره را باستان شناسان دوره پارینه سنگی می نامند.سرزمین ما بدلیل موقعیت های طبیعی و شرایط خاص جغرافیایی فلات ایران جزو یکی از نخستین زیستگاه های انسان پیش از تاریخ به شمار می رود . از قدیمی ترین مکانهای سکونت انسانهای اولیه در ایران ، می توان حوزه ی رودخانه ی خراسان در شرق ایران را نام برد . قدمت آثار کشف شده در این ناحیه به یک میلیون تا 800 سال پیش از میلاد می رسد . همچنین آثار بسیاری از جمله تکه های استخوان و چاقوهای سنگی از دوره ی پارینه ی سنگی در غارهای ارتفاعات زاگرس کشف شده است که قدمت آنها هم به 200 تا 20 هزار سال پیش می رسد . [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]تحقیقات زمین شناسی نشان می دهد که حدود 10 هزار سال پیش ، در مرکز فلات ایران دریاچه ی وسیعی وجود داشت که با اتمام دوره ی بارندگی و آغاز خشکسالی ، رو به خشکی رفته و در نتیجه زمین های باتلاقی آن به چراگاه و چمنزار وسیعی تبدیل شده است . [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]با انجام این تغییرات جغرافیایی ساکنان فلات ایران ، به تدریج از درون غارها خارج شده و در مکانهای امنی مانند بالای تپّه ها به دور یکدیگر جمع شدند و برای خود خانه های کوچک گلی ساختند . آنان به مرور زمان دریافتند که به جزﺀ شکار از طریق کشاورزی و رام کردن حیوانات نیز می توانند برای خود غذا تولید کنند . اینان که تا آن زمان برای نگهداری آب و غذا فقط از ظروف سنگی استفاده می کردند ، موفق شدند که با شکل دادن گل خام و پختن آن ، نخستین ظروف سفالی را بسازند . [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif] زبان‌شناس،ادیب وخاورشناس انگلیسی درسال1786 درانجمن سلطنتی مطالعات آسیایی درکلکته،زبان‌ها درخانواده‌هایی زبانی گنجانده شده اند و در این خانواده‌ها ،بسته به میزان همانندی‌ها،نسبت‌هایی دوریا نزدیک با هم می‌یابند. بر این اساس خانواده‌هایِ زبانی ِبسیاری درجهان شناسایی گردیده [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]اند. امّا «سرچشمه‌یِیگانه»یِ زبان‌هایی که جونز بدان‌ها پرداخته زبانی است هندواروپایی نام گرفت. این بدان معنا است که هم خانواده‌یِ زبان های هندواروپایی تنها یکی ازخانواده‌هایِ زبانی جهان است. هیچ اثرنوشتاری از این زبان دردست نیست؛ امّا برپایه‌یِ اصول دانش زبان‌شناسی تاریخی آن رابا مطابقت دادنِ زبان‌هایِ نووکهن ِاین خانواده بازسازی نمودند. [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]براساسِ نظریه‌ای که محلِّ جدل‌هایِ بسیاری بوده،مردمان هندواروپایی درآغازدرسرزمین‌هایی می‌زیسته‌اندکه درکرانه‌هایِ دریای سیاه یا جنوبِ سیبری بوده. باگذرزمان،رفته‌رفته به دلیل‌هایی چند،این مردم ازهم جداشده وهریک به سویی می‌کوچند. فاصله‌هایِ جغرافیایی واقتضاهایِ زیستی هریک ازاین گروه‌هایِ کوچ‌کرده سبب می‌گشته زبانشان پیوسته از زبان ِدیگرهم‌زبانان هندواروپاییشان فاصله بگیرد. این فاصله‌هابه احتمال،درآغازلهجه‌هاودرنهایت زبان‌هایی به‌کل جداپدیدآورد. امّاپدیده‌هاومفهوم‌هایی بنیادین دراین زبان‌هابودندکه از این دگرگونی‌هاجانی سالم‌تربه دربرده‌اند. عضوهای بدن،نام نسبت‌هایِ خانوادگی،برخی پدیده‌های طبیعی،عددهاو... ازاین جمله‌اند.زبان هندواروپایی که خانوادهٔ زبانی متشکل ازچندصدزبان وگویش مرتبط است. بیشترزبان‌های مردمان ساکن قارهٔاروپا،فلات ایران،آسیای میانه وشبه قاره هندازجملهٔ زبانهای هندواروپایی هستند.با وجود اینکه بیشتر زبان شناسان اعتقاد دارند زبان ایلامی که ریشه زبان مردمان فلات ایران می باشد ویکی از زبانهای رسمی هخامنشیان بوده است، زبانی مستقل می باشد،اما با نظریه سر ویلیمام جونز، زبان ایلامی از خانواده زبانهای هند واروپایی میباشد. [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]از زبان مادی، زبان قوم آریایی ماد، که درغرب و شمال غرب ایران رایج بوده و اثر مکتوبی از آن در دست نیست وآنزبانی بوده که با زبان دوره ی بعد از خود که زبان پادشاهان هخامنشی ،تفاوتی نداشته و در نوشته‌های مورّخان یونانی مانندکتسیاس ، هرودت و دینون به داستانهای عشقی و حماسی مادی و اشعار این دوره‌اشاره شده است. مثلاً داستان غنایی زَرْیادْرِس و اوداتیس را می‌توان نام‌برد که در مآخذ متعدّدی دیده می‌شود و به نظر بویس دارای اصل مادی است و بعدها در شاهنامه فردوسی به صورت داستان‌گشتاسب و کتایون بازتاب یافته است. داستانهای حماسی مادی، یا داستانهای‌مربوط به کوروش، شاه هخامنشی، از دیگر آثار ادبی مادی است. [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]زبان سکایی: از زبان سکاها، که طوایفی ایرانی بودند و در دوسوی دریای خزر، دشتهای جنوب روسیّه و ماوراءالنّهر می‌زیستند، اثر مکتوبی‌برجای نمانده است و آنچه می دانیم داستانهای عاشقانه ایست که سینه به سینه نقل شده است. [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]خط شناسی دوران پیش از ایران باستان: [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]برای بررسی ریشه های شکل گیری خط در دوران پیش از ایران باستان نگاهی به تاریخ شکل گیری خط در جهان می اندازیم.بشر از زمانی که خواست آنچه را که می‌اندیشد نقش کند، در حقیقت قدم به دنیای نگارش گذاشت. در مرحله نخست تصویرهای واقعی را برای ارتباط کتبی ترسیم کرد و با این کار خط تصویری آغاز شد. تعداد فراوان تصویرها و عدم امکان نقش کردن مسائل عاطفی، کمبودهای این روش نگارش بود. کم کم تصویرها شکل ساده‌تر و نمادین‌تری به خود گرفتند و برای مفاهیم عاطفی علائمی قراردادی وضع شد. مثلا نقش دو پا نشانهٔ راه رفتن و چشم اشک آلود نشانهٔ اندوهگینی بود. مجموعه این تلاش‌ها نوعی خط اندیشه‌نگار را در دسترس نگارندگان قرارداد. [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]سپس در همین مسیر خط “هیرو گلیف” وارد عرصه نگارش شد. گستره انتشار آن بیشتر در مصر و در دست کاهنان بود. یونانیان چون این خط را اعجاب‌آور و پر از رمز و راز پنهانی کاهنان مصر یافتند، این نام را بدان اطلاق کردند، که در زبان یونانی به معنی نوشته نشانه‌های مقدس است. سابقه خط هیروگلیف را تا هزاره چهارم پیش از میلاد نیز می‌توان پیش برد. خط هیروگلیف را بر پاپیروس می‌نوشتند. پاپیروس از ساقه‌های فشرده نوعی نی به دست می‌آید و نیای کاغذ است. کلمات paper, papier , … در زبانهای غربی با این واژه ارتباط دارند. مصریان نخستین مصرف‌کنندگان پاپیروس بودند و نوشت‌افزار آنها نیز نوعی قلم نئ بود که آن را در مرکب سیاه یا قرمز فرو می‌بردند. این خط بیشتر افقی و از راست به چپ نوشته می‌شود و به ندرت از چپ به راست و گاهی از بالا به پایین. تصویر انسان‌ها و حیوانات رو به آغاز خط دارد. بعدها خط هیروگلیف در مصر تحول می‌یابد و به سادگی می‌گراید و دو نوع خط هیراتیک (دینی) و دموتی (مردمی) از آن بوجود می‌آید. [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]مرحله بعدی خط، خط میخی است. کهن‌ترین اقوامی که در بین‌النهرین زمینه خط میخی را فراهم کرده‌اند سومری‌ها هستند، رد پای آنها از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد در بین‌النهرین دیده می‌شود. علم نجوم، تقسیم ساعت به ۶۰ دقیقه و دقیقه به ۶۰ ثانیه، مسائل هندسی و اوزان؛ میراث‌های گران‌بهایی هستند که این قوم برای آشوری‌ها و بابلی‌ها بر جای گذاشتند. سومری‌ها چون پیوندی با همسایگانشان نداشتند از میان رفتند یا جذب اقوام سامی شدند. سومری‌ها چون مصری‌ها و چینی‌ها، از نخستین اقوامی هستند که تمایل به ضبط گفتار و اندیشه‌هایشان داشتند و برای این کار خط میخی را ابداع کردند. [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]خط میخی آغازین سومری‌ها شباهت به خط مصری دارد یعنی خط میخی در اصل نوعی خط تصویرنگاری بوده است، آن را بر روی لوح نقش می‌کردند و به همین دلیل رفته رفته تصویرها حالت ساده‌تر و زاویه مانندی به خود گرفتند و سرانجام علامت‌های تشکیل دهنده این خط به صورت میخ درآمد. به جز تفاوت‌های ظاهری خط هیروگلیف و خط میخی، تفاوت آشکار دیگر آنها در ابزار نوشتن است . برای نگارش خط هیروگلیف همان طور که گفتیم از پاپیروس و قلم نی و مرکب استفاده می‌شد درحالی که برای نوشتن خطوط میخی نیاز به لوحه‌های گلی نرمی بود که با قلم چوبی بر آن می‌نگاشتند و سپس لوحه را می‌پختند. [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]از خط میخی سومری نخستین، خط میخی ایلامی منشعب می‌شود که برای نگارش زبان ایلامی که جزو زبانهای منفرد است ،از 2500سال قبل از میلاد تا 331بعد از میلاد به کار می رفته است.این خط از 130 نشانه ساخته شده است واز چپ به راست نوشته می شده است.