جام جم آنلاين: بيستم آبان روز جهاني علم در خدمت صلح و توسعه است. هر ساله روزهاي متعددي با نامهاي مختلف نامگذاري ميشوند تا توجه ما را به مسائل مختلف و اهميت آنها جلب كند و سعي كند تا ما به نوعي متفاوت به موضوعات نگاه كنيم.
گاهي اين روزها فقط در قالب يك سنت قديمي ميآيند و ميروند و كسي به آنها توجهي نميكند و گاه به همت علاقهمنداني كه در آن حوزه فعال هستند اين روزها تبديل به جشنوارههاي بزرگ و موفقي ميشوند. تجربه سالها برگزاري روز نجوم و روز فضا در ايران نمونهاي از نمونههاي موفق از گراميداشت چنين روزهايي با هدف آشتي دادن مردم با آن موضوع است.
اما آيا بايد به روز علم نيز همين نگاه را داشت؟ چه كسي است كه از اهميت علم غافل باشد؟ چه كسي است كه در ايران يا هرجاي دنيا در برابر ارزشهاي علم سر تعظيم فرود نياورد؟ آيا اهميت چيزي بيش از علم و آگاهي است كه لازم باشد در يك روز خاص به اين موضوع پرداخت؟ واقعيت اين است كه اگرچه مردم در ظاهر مشكلي با علم ندارند و شايد به زحمت كسي را پيدا كنيد كه در برخورد اول در برابر علم، تفكر علمي و آگاهي موضوع گيري داشته باشد اما اگر دقيقتر به اطراف خودتان، چه در همسايگي مثل خانواده، مدرسه، محل كار، شهر و كشور يا سطح وسيعتري مانند جامعه بينالمللي نگاه كنيد ميبينيد تا چه حد علم درك نشده باقي مانده است. تا چه حد در برابر آن موضعگيري وجود دارد و تا چه حد علم هراسي در لايههاي عميقي از جامعه نفوذ كرده است.
مهمتر از آن موضوعي كه نبودش بهگونهاي آزاردهنده احساس ميشود، نبود تفكر علمي در ميان مردم است. ما در مواجهه با مسائلمان از الگوهاي تفكر علمي استفاده نميكنيم. هنوز خرافات در جامعه ما (و در كل جهان) بيداد ميكند.
نگاهي به آمار فروش كتابهاي طالعبيني در مقايسه با فروش كتابهاي عامه فهم علمي بيندازيد. نگاهي به ميزان اعتقاد مردم به وجود بشقابهاي پرنده فضايي بيندازيد؟ هنوز مدت زيادي از زماني كه شايعه افتادن لوگوي يك كمپاني نوشابهسازي روي ماه بسياري را به پشت بامها كشاند، نميگذرد.
تصور ما از علم در بسياري از موارد اشتباه و در بسياري از موارد ناقص است. شبه علم در غياب آگاهي علمي رشد ميكند و جامعهاي كه براي پيشرفتش نيازمند علم و فناوري حاصل از آن است را چنان مسموم ميكند كه ديگر امكان تشخيص سره از ناسره ممكن نميشود. هنوز رسانههاي عمومي در برابر پديدههاي علمي و فني موضعگيري درستي ندارند و گاه به جاي معرفي فناوريهاي نوين و بررسي آن و يا بررسي و نظارت بر روندهاي علمي دست به ترويج ترس از فناوري ميزنند.
علوم پايه و رياضيات بيش از همه شاخههاي ديگر در معرض بيتوجهي هستند.
اگر رياضيات و علوم پايه در جامعهاي جدي گرفته نشود و در برابر آن مقاومت ايجاد شود ديگر نميتوان انتظار رشد علمي چشمگيري براي آن جامعه داشت. هنوز نام رياضيات براي بسياري هراسآور است.
در چنين شرايطي بهانهاي مانند روز جهانيعلم درخدمت صلح و توسعه فرصت بينظيري است كه توجه عمومي را به علم واقعي و زيباييها و جذابيتهاي آن جذب كند. اما اگر شما در رده كساني هستيد كه دستي از دور يا نزديك بر آتش علم و فناوري داريد آيا ميتوانيد قدمي براي كمك به رشد آگاهي علمي و دوستي با علم برداريد؟
نهادهاي مسئولي مانند دانشگاهها، دفتر ملي يونسكو و انجمن ترويج علم در اين زمينه حتما كارهايي را انجام دادهاند و برنامههاي آنها به مرور اعلام خواهد شد اما اين نوشته در پي ارائه پيشنهادهاي بزرگ و برنامههاي ملي براي چنين روزي نيست. مخاطب اين نوشته افراد عادي درگير با علم است. كساني كه واقعا ميتوانند تغيير ايجاد كنند. ادامه اين مطلب مجموعه پيشنهادهايي ساده و كميابي هزينه براي چنين كساني است تا برنامههاي سادهاي را براي مخاطبان خود آماده كنند.
اگر فرزند شما در دبستان يا دبيرستان درس ميخواند از همكلاسيها يا گروهي از دوستان او دعوت كنيد تا در آن روز سري به دفتر كار شما بزنند. هيچ چيز براي بچهها جذابتر از ديدن محيط واقعي كار يك دانشمند نيست. لازم نيست حتما شما در آزمايشگاه فعال باشيد تا بچهها با ديدن ابزارهاي آزمايشگاهي هيجان زده شوند. ديدن دفتري كه در آن كار ميكنيد، نشان دادن بخشهاي مختلف دانشگاه بازديد از كلاسهاي درس و توضيح اينكه رشته شما چيست و چه كار ميكنيد ميتواند ديدگاه آنها را بهطور جدي درباره كاري كه يك دانشمند انجام ميدهد تغيير دهد و شايد آنها را از اين سن علاقهمند كند كه در آينده وارد رشته شما شوند.
اگر در چنين مركزي مقام يا مسئوليتي داريد شرايطي را فراهم كنيد كه در آن روز، درهاي مركز شما به روي افراد بيشتري از دانشآموزان باز شود. مراكز نامداري مانند سازمان فضايي ايران، پژوهشگاه رويان و پژوهشگاه دانشهاي بنيادي مكانهايي هستند كه ميتوانند ميزبان مدارس و دانش آموزان و حتي خانوادههاي آنها باشند. بگذاريد براي يك روز نوجوانان، جوانان و والدين آنها مستقيما با آنچه در اين سازمانها ميگذرد آشنا شوند.
اگر دانشجوي رشتهاي مانند شيمي يا فيزيك هستيد حتما تعداد زيادي آزمايش هيجانانگيز و البته بيخطر را بلديد كه ميتوان با ابزارهاي ساده در پاركينگ منزل يا مجتمع مسكوني خود براي مخاطبانتان برگزار كنيد. لازم نيست گردهمايي بزرگي راه بيندازيد كافي است كه در تخته اعلانات مجموعه مسكونيتان آگهي بزنيد كه فلان ساعت براي بچهها و خانوادههاي علاقهمند چند آزمايش علمي ترتيب ميدهيد.
قرار نيست مخاطبتان را يكشبه دانشمند كنيد هدف فقط نشان دادن برخي آزمايشها از يكسو و از سوي ديگر توضيح برخيكارهاي ساده و روند آزمايشهاي علمي است.
شايد شما در حوزه هوا فضا فعال باشيد اگر نميتوانيد امكانات يك نمايش موشكهاي آبي ساده را فراهم كنيد، حداقل ميتوانيد براي چنين مخاطبي مسابقه پرتاب موشكهاي كاغذي ترتيب بدهيد و در عين حال براي آنها اصول پرواز اين موشكها و برخي مفاهيم اوليه هوانوردي را توضيح دهيد.
شايد شما منجمي آماتور باشيد. در اين صورت با مجموعه فعاليتهاي ترويجي مثل برگزاري يك شب رصدي ساده و كوچك آشنا هستيد. تلسكوپتان را به حياط خانه ببريد يا اگر تجربه اين رويدادها را داريد با دوستانتان با همكاهنگي قبلي به پارك محل برويد و مردم را دعوت كنيد تا به آسمان نگاه كنند و اصول اوليه و برخي از اطلاعات ساده ولي دقيق علمي را به آنها بدهيد. لازم به يادآوري نيست كه هدف دانشمند كردن ديگران نيست. هيچوقت تلاش نكنيد چيزي را كه بلد نيستيد براي ديگران توضيح دهيد. خيلي ساده بگوييد دنياي علم وسيع است و شما پاسخ دقيق اين موضوع را نميدانيد.
روز علم براي مردم است و اگر شما در جامعه علمي فعاليت ميكنيد اين روز به شما بيشتر مربوط است و اين توجه مردم به علم است كه آينده كار و زندگي شما و فرزندانتان را تضمين خواهد كرد.
اما آيا بايد به روز علم نيز همين نگاه را داشت؟ چه كسي است كه از اهميت علم غافل باشد؟ چه كسي است كه در ايران يا هرجاي دنيا در برابر ارزشهاي علم سر تعظيم فرود نياورد؟ آيا اهميت چيزي بيش از علم و آگاهي است كه لازم باشد در يك روز خاص به اين موضوع پرداخت؟ واقعيت اين است كه اگرچه مردم در ظاهر مشكلي با علم ندارند و شايد به زحمت كسي را پيدا كنيد كه در برخورد اول در برابر علم، تفكر علمي و آگاهي موضوع گيري داشته باشد اما اگر دقيقتر به اطراف خودتان، چه در همسايگي مثل خانواده، مدرسه، محل كار، شهر و كشور يا سطح وسيعتري مانند جامعه بينالمللي نگاه كنيد ميبينيد تا چه حد علم درك نشده باقي مانده است. تا چه حد در برابر آن موضعگيري وجود دارد و تا چه حد علم هراسي در لايههاي عميقي از جامعه نفوذ كرده است.
مهمتر از آن موضوعي كه نبودش بهگونهاي آزاردهنده احساس ميشود، نبود تفكر علمي در ميان مردم است. ما در مواجهه با مسائلمان از الگوهاي تفكر علمي استفاده نميكنيم. هنوز خرافات در جامعه ما (و در كل جهان) بيداد ميكند.
نگاهي به آمار فروش كتابهاي طالعبيني در مقايسه با فروش كتابهاي عامه فهم علمي بيندازيد. نگاهي به ميزان اعتقاد مردم به وجود بشقابهاي پرنده فضايي بيندازيد؟ هنوز مدت زيادي از زماني كه شايعه افتادن لوگوي يك كمپاني نوشابهسازي روي ماه بسياري را به پشت بامها كشاند، نميگذرد.
تصور ما از علم در بسياري از موارد اشتباه و در بسياري از موارد ناقص است. شبه علم در غياب آگاهي علمي رشد ميكند و جامعهاي كه براي پيشرفتش نيازمند علم و فناوري حاصل از آن است را چنان مسموم ميكند كه ديگر امكان تشخيص سره از ناسره ممكن نميشود. هنوز رسانههاي عمومي در برابر پديدههاي علمي و فني موضعگيري درستي ندارند و گاه به جاي معرفي فناوريهاي نوين و بررسي آن و يا بررسي و نظارت بر روندهاي علمي دست به ترويج ترس از فناوري ميزنند.
علوم پايه و رياضيات بيش از همه شاخههاي ديگر در معرض بيتوجهي هستند.
اگر رياضيات و علوم پايه در جامعهاي جدي گرفته نشود و در برابر آن مقاومت ايجاد شود ديگر نميتوان انتظار رشد علمي چشمگيري براي آن جامعه داشت. هنوز نام رياضيات براي بسياري هراسآور است.
در چنين شرايطي بهانهاي مانند روز جهانيعلم درخدمت صلح و توسعه فرصت بينظيري است كه توجه عمومي را به علم واقعي و زيباييها و جذابيتهاي آن جذب كند. اما اگر شما در رده كساني هستيد كه دستي از دور يا نزديك بر آتش علم و فناوري داريد آيا ميتوانيد قدمي براي كمك به رشد آگاهي علمي و دوستي با علم برداريد؟
نهادهاي مسئولي مانند دانشگاهها، دفتر ملي يونسكو و انجمن ترويج علم در اين زمينه حتما كارهايي را انجام دادهاند و برنامههاي آنها به مرور اعلام خواهد شد اما اين نوشته در پي ارائه پيشنهادهاي بزرگ و برنامههاي ملي براي چنين روزي نيست. مخاطب اين نوشته افراد عادي درگير با علم است. كساني كه واقعا ميتوانند تغيير ايجاد كنند. ادامه اين مطلب مجموعه پيشنهادهايي ساده و كميابي هزينه براي چنين كساني است تا برنامههاي سادهاي را براي مخاطبان خود آماده كنند.
درها را باز كنيد
شايد شما استاد دانشگاه يا دانشجوي تحصيلات تكميلي در يكي از پژوهشگاهها، دانشگاهها و مراكز علمي باشيد. يكي از موثرترين كارهايي كه ميتوان انجام داد ترتيب دادن يك برنامه آزاد است. نكته: روز جهاني علم نبايد محدود به برنامه هاي علمي باشد. هركسي كه به بخشي از دانش بشري احاطه دارد مي تواند با اجراي يك برنامه ترويج علم ساده در محله خود ، درجهت دوستي مردم با علم و آشنايي آنها با نقش بي نظير دانش در ايجاد صلح و امنيتدر سياره زمين قدم بردارد
اگر فرزند شما در دبستان يا دبيرستان درس ميخواند از همكلاسيها يا گروهي از دوستان او دعوت كنيد تا در آن روز سري به دفتر كار شما بزنند. هيچ چيز براي بچهها جذابتر از ديدن محيط واقعي كار يك دانشمند نيست. لازم نيست حتما شما در آزمايشگاه فعال باشيد تا بچهها با ديدن ابزارهاي آزمايشگاهي هيجان زده شوند. ديدن دفتري كه در آن كار ميكنيد، نشان دادن بخشهاي مختلف دانشگاه بازديد از كلاسهاي درس و توضيح اينكه رشته شما چيست و چه كار ميكنيد ميتواند ديدگاه آنها را بهطور جدي درباره كاري كه يك دانشمند انجام ميدهد تغيير دهد و شايد آنها را از اين سن علاقهمند كند كه در آينده وارد رشته شما شوند.
اگر در چنين مركزي مقام يا مسئوليتي داريد شرايطي را فراهم كنيد كه در آن روز، درهاي مركز شما به روي افراد بيشتري از دانشآموزان باز شود. مراكز نامداري مانند سازمان فضايي ايران، پژوهشگاه رويان و پژوهشگاه دانشهاي بنيادي مكانهايي هستند كه ميتوانند ميزبان مدارس و دانش آموزان و حتي خانوادههاي آنها باشند. بگذاريد براي يك روز نوجوانان، جوانان و والدين آنها مستقيما با آنچه در اين سازمانها ميگذرد آشنا شوند.
نمايشگاه خانگي
اما شايد شما تنها دانشجويي علاقهمند باشيد و امكان چنين هماهنگيهايي را نداشته باشيد سادهترين كار دعوت از بچههاي فاميل يا همسايهها براي يك بعدازظهر درباره علم است. اگر دانشجوي رشتهاي مانند شيمي يا فيزيك هستيد حتما تعداد زيادي آزمايش هيجانانگيز و البته بيخطر را بلديد كه ميتوان با ابزارهاي ساده در پاركينگ منزل يا مجتمع مسكوني خود براي مخاطبانتان برگزار كنيد. لازم نيست گردهمايي بزرگي راه بيندازيد كافي است كه در تخته اعلانات مجموعه مسكونيتان آگهي بزنيد كه فلان ساعت براي بچهها و خانوادههاي علاقهمند چند آزمايش علمي ترتيب ميدهيد.
قرار نيست مخاطبتان را يكشبه دانشمند كنيد هدف فقط نشان دادن برخي آزمايشها از يكسو و از سوي ديگر توضيح برخيكارهاي ساده و روند آزمايشهاي علمي است.
شايد شما در حوزه هوا فضا فعال باشيد اگر نميتوانيد امكانات يك نمايش موشكهاي آبي ساده را فراهم كنيد، حداقل ميتوانيد براي چنين مخاطبي مسابقه پرتاب موشكهاي كاغذي ترتيب بدهيد و در عين حال براي آنها اصول پرواز اين موشكها و برخي مفاهيم اوليه هوانوردي را توضيح دهيد.
شايد شما منجمي آماتور باشيد. در اين صورت با مجموعه فعاليتهاي ترويجي مثل برگزاري يك شب رصدي ساده و كوچك آشنا هستيد. تلسكوپتان را به حياط خانه ببريد يا اگر تجربه اين رويدادها را داريد با دوستانتان با همكاهنگي قبلي به پارك محل برويد و مردم را دعوت كنيد تا به آسمان نگاه كنند و اصول اوليه و برخي از اطلاعات ساده ولي دقيق علمي را به آنها بدهيد. لازم به يادآوري نيست كه هدف دانشمند كردن ديگران نيست. هيچوقت تلاش نكنيد چيزي را كه بلد نيستيد براي ديگران توضيح دهيد. خيلي ساده بگوييد دنياي علم وسيع است و شما پاسخ دقيق اين موضوع را نميدانيد.
مراكز بزرگتر
اگر شما مدير و يا فعال در محل ترويج ترويح علم مانند، خانههاي علم، رصدخانههاي عمومي و يا خانههاي رياضيات هستيد، تكليف معلوم است. در مراكز خود برنامههاي عمومي ترتيب دهيد و نمايشگاهها و برنامههاي عمومي را كه قبلا تجربه برگزاري آن را داريد براي اين روز تكرار كنيد و از طريق رسانههايي كه با شما ارتباط دارند ديگران را دعوت كنيد در برنامههاي متناسب با اين روز شركت كنند. اگر شما سازنده اسباب بازيهاي علمي و بستههاي آزمايشگاهي و فني هستيد براي اين روز اعلام تخفيفي براي مشتريان خود بكنيد تا ديگران هم فرصت لذت بردن از امكانات هيجان انگيز علمي را داشته باشند.تجربه يك روزتان را بنويسيد
شايد امكان هيچ يك از اين موارد را نداشته باشيد ولي هنوز علاقهمند به مشاركت در اين برنامهها باشيد. در اين صورت فرقي نميكند استاد دانشگاه، يك مدير علمي رده بالا، يك پژوهشگر و يا يك دانشجو هستيد. تجربه يك روز كاري خود مرتبط با علم را در وبلاگتان، نشريههاي محلي و يا وبسايت مراكزتان بنويسيد. بگذاريد مخاطب عام با آنچه شما در طول يك روز كاري و فعاليت در حوزه علم با آن مواجهيد آشنا شوند. حداقل حسن اين كار اين است كه ديد مخاطب شما از آنچه بايد از جامعه علمي انتظار داشته باشد دقيق تر ميشود و ميداند با چه جامعهاي بايد سر و كار داشته باشد.روز علم براي مردم است و اگر شما در جامعه علمي فعاليت ميكنيد اين روز به شما بيشتر مربوط است و اين توجه مردم به علم است كه آينده كار و زندگي شما و فرزندانتان را تضمين خواهد كرد.