بقعه "سید گل سرخ" یزد؛ تلفیق معماری و معنویت

[Nicol]

بقعه سید گل ‌سرخ در خیابان سید گل‌ سرخ در محله "سرچم" شهر یزد و بیرون دروازده کوشک نو قرار دارد و متعلق به قرن نهم هـجری قمری است و از شاهکارهای معماری یزد به شمار می رود.

به گزارش خبرنگار مهر در یزد، بقعه سید گل سرخ جزو یکی از مجموعه‌ های با ارزش تاریخی شهر یزد است که شامل حسینیه، خانه‌ آقا، نمازخانه، بازارچه، آب ‌انبار و قبرستان است.​ ورودی بقعه در ضلع شمالی آن قرار دارد و گنبد این بقعه کاشیکاری شده و مصالح آن از خشت و گل است.​ در این زیارتگاه صورت قبری وجود دارد که طبق کتیبه منسوب بر آن، قبر سید معزالدین بن شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین است.​ مؤلف جامع مفیدی از مزار سید حسین گل‌ سرخ واقع در سرچم نام می ‌برد و کراماتی چند بدو منسوب می‌ دارد و نامش را سید حسین می ‌نویسد اما اشاره ای به لقب ونسب او نمی ‌کند.​ عامه مردم یزد هم او را به نام سید حسین، پسر امام موسی بن جعفر می‌ شناسند و مزار او را بسیار محترم می ‌شمارند.​ احتمال دارد که انتساب این مزار به سید حسین ناشی از آن باشد که قبر پیر حسین بن استاد حسن متوفی در 979 نیز در همان مزار یا حدود همان محل بوده است و هم اکنون سنگ آن بر دیوار غربی بازارچه نصب است.​ مرحوم آیتی ضمن معرفی مزار سید گل ‌سرخ و اشاره به کتیبه مورد ذکر، این مزار را مدفن شرف الدین علی وصی سیدرکن الدین معرفی می کند.​ ایرج افشار در تعلیقات تاریخ یزد جعفری از روی تواریخ یزد شجره ای از افراد خاندان شرف الدین ترتیب داده است.​ وی با تطبیق دادن آن جدول و نسب مذکور بر کتیبه بقعه سید گلسرخ نتوانست آنچه را مرحوم آیتی نوشته است بپذیرد.​ بنا بر نوشته ایرج افشار بر مؤلف تذکره جلالی هم اشتباهی در تشخیص هویت این مزار روی داده است.​ او می ‌نویسد که مزار سید گلسرخ همان سید سرچم مذکور در تاریخ جدید یزد است در صورتی که مؤلف جامع مفیدی سید سرچم و سید گلسرخ را ذیل دو عنوان مستقل یاد می‌کند و معلوم است که این دو مزار دو بقعه مجزاست.​ از مشخصات کالبدی داخل بقعه سید گل سرخ می توان به ازاره داخل بقعه که تا ارتفاع یک متر از سنگ پوشیده شده و بقیه سطح داخل بقعه با گچ اندود شده، اشاره کرد و در قسمت گریو گنبد طاق نماها و پنجره فلزی به چشم می ‌خورد.​ مزار سیدگل سرخ مسقف به تاق و تویزه و قوس جناقی است و کف داخل بقعه با سنگ پوشیده و پشت بام و نمای خارجی بقعه آجری و جدید ساز است.​ بقعه از گنبدخانه و شبستانی در کنار آن تشکیل شده است. گنبد بقعه به صورت دو پوسته گسسته و دارای کاشیکاری از بیرون است.​ گردونه گنبد مزین به کتیبه کاشی معرق با نقوش اسلیمی و هندسی و قسمت خارجی گنبد با قوس شبدری است.​ در اطراف بنای اصلی مزار، چسبیده به دیوارهای آن آثار خرابه حجراتی چند باقی است که بقایای آن شباهتی زیاد به مدارس قدیمی دارد و این حجرات به خانه سید گل‌سرخ مشهور است.​ زیارتگاه سید گل‌ سرخ از دو درب قابل دسترسی است یکی راهروی قدیمی مسقف به تاق و تویزه، چهار بخش باقوس جناقی و قد پای کوتاه و میان سقف راهرو نورگیر دایره ‌ای شکل نصب شده است.​ راهرو جدید الاحداث که به خیابان راه می‌ یابد مسقف به تاق ضربی است.​ پس از پیمودن راهرو (دهلیز) به صحن نسبتا بزرگ سید گل ‌سرخ راه می ‌یابیم. کف صحن با موزاییک مفروش شده و در ضلع شرقی سه صفه دو اشکوبه ساخته شده که داخل غرفه دوم سه پنجره فلزی نصب شده است و در طبقه تحتانی صفه ها و طاقچه تعبیه شده است.​ در ضلع غربی دو پنجره که داخل صفه نصب شده و یک در ورودی و در جبهه جنوبی، شمالی، شرقی و غربی چند صفه با قوس جناقی در داخل بقعه دیده می ‌شود. داخل بقعه صورت یک قبر مشاهده می ‌شود که گفته می شود این قبر از آن سیدگل سرخ است.​ آثاری که در بقعه و جنب آن دیده می ‌شود عبارت است از کتیبه ای از کاشی معرق و به خط نسخ که به طور عمودی بالای سر قبر نصب است و اطرافش حاشیه مجزایی داشته است که بر آن دوازده امام به خط نسخ خوش نوشته و اکنون قسمتهایی از آن باقی مانده متأسفانه قسمت مربوط به تاریخ فوت صاحب قبر از بین رفته است، ولی در مقام قیاس با کتیبه ‌های از این نوع می ‌توان گفت که متعلق به قرن نهم هجری است.​ بر دیوار غربی بازارچه متصل به مزار یک قطعه سنگ سیاهرنگ نصب و به خط نسخ خوش این عبارت بر آن منقورست: "الله"، "محمد"، "علی" و "هذا مرقد استاد پیرحسین بن استاد حسن توفی فی تاریخ ربیع الاول سنه 979.​ بر سر در ورودی مزار و از سوی درون آن یک قطعه سنگ به اندازه 30 در50 سانتیمتر مربوط به مسجدی که در سال 1053 ساخته شده بود نصب است و به خط نستعلیق خوش بر روی این اشعار منقورست "انما المومنون اخوه"​ این بقعه تاریخی که برای مردم یزد مقدس است، هم به لحاظ تقدس و هم به لحاظ معماری بی نظیر خود همواره مورد توجه مردم این دیار بوده است و در ایام نوروز نیز عده زیادی از مردم از این بقعه بازدید می کنند.​