در طول ساليان اخير هنر و دانش جراحي زيبايي پيشرفت زيادي كرده و پزشكان را قادر به درمان دقيق تر و بهتر علائم پيري صورت نموده است. چروكهاي صورت دو نوعند. نوع ديناميك كه بوسيله حركت مكرر عضلات صورت در طول سالها ايجاد می شوند و نوع استاتيك كه در اثر كاهش كشسانی پوست به علل متفاوتي از جمله جاذبه زمين بوجود مي آيند. سالها تنها درمان چروكهاي استاتيك ليفتينگ صورت و ابرو بود كه البته چروكهاي ديناميك را درمان نمي كرد.
با قطع انتخابي ارتباط شيميايي پایانه های عصبی با عضلات صورت توسط توكسين بوتولينوم پزشكان با روش ديگري جهت درمان و رفع خطوط ديناميك صورت آشنا شدند. در سال 1987، محققين، در حین درمان يك بيمار به علت بلفارواسپاسم یا سفتی عضلات پلک با این توکسین، متوجه صاف شدن خط اخم ابرو شدند. آنها مشاهدات خود را دنبال كرده و در سال 1992 اولين گزارش درباره استفاده در زيبايي از توكسين بوتولينوم (BTX-A) براي درمان خطوط اخم ابرو منتشر شد.
تزريق توكسين بوتولينوم براي درمان خطوط بیش فعال صورت يك روش سريع و نسبتاً غير تهاجمي است كه تغيير قابل توجهي در خصوصيات زيبايي شناختي صورت ايجاد مي كند و مدت بهبودي در اين روش حداقل است. رضايت بيمار و عوارض جانبي خفيف سبب استقبال گسترده از اين روش در طي دهه گذشته شده است.
سالها تجربه در مورد توکسین بوتولینوم نشان داده است كه اين توكسين در درمان چروكها يك روش ايمن و مؤثر است. در صورتی که تزریق به درستی و با اطلاعات دقیق از ساختمان عضلانی صورت و نیز آگاهی کامل از ماهیت عملکردی توکسین انجام گیرد عوارض جانبي شايع نبوده و عمدتاً عوارضي خفيف و گذرا مي باشند و تا امروز هيچ عارضه جدي يا طولاني مدتي از آن گزارش نشده است. تا کنون دو نوع نوروتوکسین با نامهای BTX-A و BTX-B عرضه شده اند که البته بیشتر اطلاعات موجود مربوط به نوع اول میباشد.
شكل رايج عوارض جانبي و آثار ناخواسته بيشتر به تكنيك تزريق بستگي دارند تا نوع نوروتوكسين و در صورت آگاهي از آناتومي عضلات صورت و تمرين و تجربه كافي در تكنيك تزريق مي توان از خيلي از اين عوارض پيشگيري نمود.
مانند ساير روشهاي درماني زيبايي انتخاب بيمار احتمالاً مهمترين عامل براي حصول يك نتيجه موفقيت آميز است. بايد به خوبي از انتظارات و توقعات بيمار آگاهي يافت.
انتخاب بيمار :
انتخاب درست و مناسب بيمار نكته بسيار مهمي در نتيجه بخش بودن درمان با BTX-A است. پزشك بايد به دقت مراحل انجام كار، مدت زمان باقي ماندن آثار درمان و لزوم تكرار آن به فاصله 6-3 ماه و همچنين احتمال بروز عوارض را براي بيمار توضيح دهد. بيمار بايد نسبت به آنچه از درمان انتظار مي رود آگاه باشد و در مورد عوارض احتمالي بخوبي توجيه شود. زيرا بيماري كه توقعات و انتظارات غير واقعي از اين درمان دارد به احتمال زياد از نتيجه درمان راضي نخواهد بود.
استفاده موثر و دقيق از توكسين بوتولينوم نوع A (BTX-A) به فهم درست آناتومي صورت نياز دارد. فهم جزئيات محل عضلات براي شروع تزريق توكسين حياتي است. يك پزشک متبحر در واقع هنرمندی است که شناخت کامل و دقیقی نسبت به محل شروع و محل ختم عضلات، راستای برآیند نیروهای كششی موثر و تفاوت هاي آناتوميك در افراد مختلف بدست آورده است.
درمان یک سوم فوقانی صورت :
استفاده زيبايي از BTX-A در قسمت فوقاني صورت با درمان خطوط گلابلار آغاز شد. خطوط اخم گلابلار، خطوط افقي پيشاني و چروكهاي پنجه كلاغي گوشه چشم شايعترين چروكهاي ايجاد شده با افزايش سن است. اين خطوط و چروكها علل مختلفي دارند و در بيماران پيرتر اغلب به علت افزايش سن و كاهش كشساني پوست ايجاد مي شود كه مي تواند با آسيب نور خورشيد، سيگار كشيدن و ساير عوامل تشديد شود.
در بيماران جوانتر بيش فعالي عضلاني صورت سبب ايجاد خطوط واضحتر ميشود كه يك ظاهر مسن، خسته و مایوس به بيمار مي دهد. BTX-A يك روش درماني جهت اين خطوط صورت است. حسن بزرگ BTX-A توانايي آن در استراحت دادن و ريلكس كردن عضلات مسئول ايجاد اين خطوط بدون نياز به دخالت جراحي است.
تا کنون درمان خطوط صورت در قسمت یک سوم فوقانی بیش از نواحی دیگر مورد مطالعه قرار گرفته و اصولا FDA نیز درمان با توکسین بوتولینوم نوع A را در این قسمت تائید نموده است. یکی از کاربردهای این تزریق بالا کشیدن ابروها و تغییر محل نسبی آنها، بخصوص در افرادی است که دچار افتادگی ابروها هستند.
از طرف دیگر عدم مهارت پزشک در استفاده از دوز(میزان) مناسب توکسین و یا استفاده از تکنیک درست تزریق، سبب افتادگی ابروها و یا عدم تقارن آنها میشود. افتاده گی ابروها ظاهری عصبانی یا غمگین و افسرده به بیمار میدهد.. BTX-A در كاهش خطوط افقي پيشاني موثر بوده و اين اثر براي 6-4 ماه باقي مي ماند. چهار عضله عمل پائين کشیدن ابروها را انجام می دهند. فیبرهای اين عضلات در هم فرورفته و جدا كردن آنها در محل اتصال به پوست مشكل است.
یکی از این عضلات به شکل عضله کمکی برای بالا رفتن گونه عمل کرده و در صورت درمان درست، به کاهش چروکهای گوشه چشم که به آنها خطوط پنجه کلاغی گفته میشود کمک می کند. اما اگر اين محدوده بطور تهاجمي تحت درمان قرار بگيرد، پهن شدن و صاف شدن گونه ها پديدار مي شود و ممكن است چين خنده عميق تر شود. هنگام تزریق در ناحیه دور چشم باید مراقب برگشتن پلک پائین به سمت بیرون بود. .جوانسازي در ناحيه دور چشم يك مقوله پيچيده است. و نتايج رضايت بخش كمي در درمان اين ناحيه حاصل مي گردد. بهترين كانديد براي تزريق BTX افرادي مي باشند كه چروكهاي خفيف تا متوسط دارند و، يا آنها كه در هنگام لبخند زدن گوشه چشم هايشان چروكيده و جمع ميشود.
درمان یک سوم میانی و تحتانی صورت :
هدف درمان در قسمت مياني و تحتاني صورت صاف كردن چروكهايي است كه در حال استراحت خود را نشان مي دهند. درمان در قسمت مياني و تحتاني صورت محافظه كارانه انجام ميشود. اين مطلب بخصوص در درمان هاي اوليه بايد رعايت شود. بيماراني كه بدنبال ايجاد تغييرات واضح و چشمگير هستند، احتمالاً از درمان خود رضايت نخواهند داشت.
خيلي از بيماران تلفيق اين روش همراه با استفاده از مواد حجم دهنده را رضايت بخش مي دانند.درمان این قسمت کار مشکلی است و تزریق باید توسط پزشکانی انجام شود که هم ساختمان عضلانی این قسمت از چهره و هم میزان توکسین مورد نیاز را به خوبی می شناسند و در انجام این عمل تبحر لازم را دارند. در درمان قسمت میانی صورت، تزریق نادرست می تواند منجر به عدم تقارن دو نیمه صورت و گاه ایجاد حالتی شبیه به پوزخند زدن شود.
با تزریق توکسین در عضله بالا کشنده لب فوقانی می توان از بالا رفتن لب فوقاني در حال لبخند زدن جلوگيري کند. بهترين كانديد براي اين درمان كساني هستند كه در هنگام لبخند زدن چين عميق پيدا كرده و لثه هاي آنها زيادي بيرون مي زند. همچنین تزریق توکسین در لب فوقانی می تواند باعث برجسته شدن لب بالا شود که علت آن به خوبی شناخته نشده است. توكسين بوتولينوم نه تنها به درمان خطوط شعاعي دور لب كمك مي كند، بلكه ميتواند چين خنده را صاف، لب بالا را پهن تر يا چانه را ريلكس كند.
پيچيدگي و طبيعت فعال و پركار اين نواحي صورت، درمان آن را مشكل مي سازد. بهمين دليل پزشكان بايد آگاهي كاملي از آناتومي اين ناحيه داشته و تأثيرات توكسين روي اين عضلات را بخوبي بشناسند.
عوارض جانبي و مشكلات :
پس از درمان خطوط دور لب بخصوص در لب فوقاني، بعضي از بيماران دچار حالتي مانند فش فش كردن و بيرون پريدن آب دهان ميشوند. اين بيماران همچنين در استفاده از سازهاي بادي، فوت كردن در يك ني، بوسيدن و تلفظ حروف «پ» و «ب» مشكل پيدا مي كنند. اين مشكلات وابسته به دوز می باشند. با كم كردن دوز، حتي به ميزان يك واحد، از میزان این عوارض کاسته می شود، در عين اينكه آثار درماني حفظ مي گردد. بيماران داراي لب فوقاني باريك و آتروفيك يا آنها كه فاصله انتهاي بيني با لب بالا در آنها زياد است، ممكن است با تزريق زياد توكسين ظاهری نامطبوع پيدا كنند.
تزريق در لب بالا بايد با دقت، و در بيماران مناسب انجام شود. بعضي از بيماران لبخندی تحت عنوان لبخند موناليزا دارند كه گوشه هاي دهان در حالت طبيعي به طرف پائين لب فوقاني كشيده ميشود. درمان با توکسین ممكن است اين حالت را در اين بيماران تشديد نموده و ظاهری غير طبيعي به بيمار بدهد. در عوض افرادي كه در آنها لثه هاي بالا و پائين ديده ميشوند، ممكن است به درمان همزمان عضله پائین کشنده لب تحتانی نياز داشته باشند تا از لبخندي مانند شكلك درآوردن يا دهان كجي كه بدنبال درمان منفرد عضله بالا کشنده لب بالا احتمال وقوع دارد جلوگيري كند. خطرات بالقوه در اين درمان شامل بيش درماني منجر به افتادگي لب بالا، بلندي بيش از حد قسمت بالاي لب، برگشته شدن لب پائين و ايجاد عدم تقارن است. در صورت پائين آمدن بيش از حد لب بالا ممكن است بيمار بي دندان به نظر برسد.
از آنجا كه اين نواحي بيشتر در معرض مشكلات و عوارض درمان هستند، قوياً توصيه مي شود كه پزشكان تازه كار پيش از شروع درمان اين نواحي، ابتدا بيشتر روي درمان قسمت فوقاني صورت تمركز و تمرين كنند.
درمان چروکهای گردن :
از توکسین بوتولینوم می توان در درمان خطوط گردن نیز استفاده کرد. در اینجا هم این قاعده کلی صادق است که این عمل باید توسط پزشکان ماهر و با تجربه انجام شود و هر چه بیمار جوانتر باشد پاسخ درمانی بهتری خواهد گرفت.
درمان های تلفیقی :
تزریق توکسین به تنهايي در درمان چروكهاي خفيف تا متوسط تاثير دارد. در افرادي كه داراي خطوط عميق ترند، اغلب درمانهاي تركيبي براي بهبود بيشتر نتايج كلينيكي لازم است. اعمال کمک كننده رايج شامل مواد پرکننده (مثل ژلها)، پيلينگ شيميايي و لايه برداري با ليزرمی باشد.
در حال حاضر روش هاي متعددي جهت جوانسازي در دسترس می باشند. بی ترديد يكي از مهمترین و موثرترین راهکارهای موجود در این میان BTX-A میباشد. پس از كشف این آثار درمانی ضد پیری، اين توكسين براي سالها با ساير روش هاي زيباسازي صورت مورد مقايسه قرار گرفت. پس از مطالعه و شناخت محاسن توکسین بوتولینوم، این روش، جايگاهي ویژه در ميان مجموعه روش هاي جوانسازي پيدا كرد. در حال حاضر مي توان از تلفیق روش هاي درمانی موجود براي حصول نتایج درمانی بهینه و کارآمدتر استفاده نمود.
به عنوان مثال، می توان از اعمال جراحي براي زدودن آثار جاذبه زمين روي اجزاء صورت، استفاده از مواد پركننده بافت نرم، استفاده از وسايلي كه مبناي عملكرد آنها القاي انرژي و دوباره سازي كلاژن پوستی می باشد و همچنين قطع ارتباط عصبی- عضلانی عضلات صورت به وسيله BTX-A نام برد. بطور كلي عمل BTX-A در جهت ارتقاء سطح کیفی نتایج درمان و تسهيل ساير اعمال جوانسازي است.
در صورت تزریق BTX-A پس از انجام عمل جراحي روي عضله، فعالیت عضله مورد نظر در طول زمان کاهش یافته و این امر سبب کند شدن روند ایجاد مجدد چروکها می شود. از طرف دیگر كم شدن كشيدگي عضله به علت تزرق توکسین، باعث بهبودی بهتر محل جراحي مي گردد.
درمان بیش تعریقی :
از این توکسین در درمان بیش تعریقی یا هیپرهیدروز نیز استفاده میشود. هيپرهيدروز يا بيش تعريقي، تحت عنوان تعريق بيش از حد فيزيولوژيك، كه براي حفظ تعادل حرارتي بدن لازم است، تعريف ميشود. اين بيماري به شدت باعث ایجاد اختلال در فعاليتهاي روزانه زندگي، روابط اجتماعي و فعاليتهاي شغل میگردد. هيپرهيدروز اوليه يا ايديوپاتيك معمولاً به شکل کانونی و محدود به زير بغل، كف دستها، كف پاها و صورت است. نوع ثانويه مي تواند موضعي يا فراگیر باشد و كل بدن را تحت تأثير قرار دهد.
از درمانهای مختلفی از جمله درمان جراحی و درمانهای دارویی جهت درمان این مشکل استفاده میشود. مطالعات متعددي تأثير BTX را درمان هيپرهيدروز تأئيد كرده اند. تزريق داخل پوستی این نوروتوکسین كاملاً بي خطر بوده و در حال حاضر جايگزين بسيار خوبي براي ساير درمانهاست.
بايد به خانمها توصيه نمود كه تا خاتمه حاملگي و شيردهي از اين توكسين استفاده نكنند. بيماران مبتلا به بيماريهاي التهابي پوست (مثل پسوريازيس، درماتيت تماسي، اگزما) كه بثورات بيماري در محلهاي در نظر گرفته شده براي تزريق وجود دارند نبايد تحت درمان با اين توكسين قرار بگيرند.
همچنين چون مطالعات زيادي در مورد افراد با سنين بالاي 65 و 75 سال تحت درمان با اين توكسين وجود ندارد، لذا ايمني و تأثير اين دارو در اين افراد نيز مورد سئوال است. نكته ديگر اينكه پزشكان بايد درمورد بيماراني كه تحت عمل جراحي ليفتينگ پلك پائين قرار گرفته اند بيشتر از سايرين مراقب برگشتن پلک پائین به طرف بیرون باشند.
BTX نبايد در بيماراني كه از داروهاي خاص كه با توكسين تداخل دارويي دارند مورد استفاده واقع شود که تشخیص آن به عهده پزشک میباشد.