دكتر تيرنگ نيستاني متخصص تغذيه و رژيم درماني، دانشيار انستيتو تحقيقات تغذيه کشور و دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي /6 توصيه غذايي در آستانه روز جهاني کليه
دشمن کليه آدم‌هاست
در بحث خورد و خوراک در واقع تمامي اندام‌ها و دستگاه‌هاي بدن را در نظر مي‌گيريم و به عبارت ساده‌تر دستور تغذيه‌اي خاصي براي حفظ سلامت هيچ اندامي و از جمله كليه به آن مفهوم وجود ندارد....
اما طبيعتا برخي از مراقبت‌هاي تغذيه‌اي مي‌توانند نفع عمده‌اي به كليه‌ها برسانند كه در اينجا به 6 نمونه از مهم‌ترين‌هاي آن اشاره مي‌كنم.
1 نمك؛ هرچه کمتر، بهتر
مقدار مصرف نمك در كشور ما بيش از ساير كشورها و تقريبا 2 برابر سرانه مصرف در ساير نقاط دنياست. مصرف نمك با پرفشاري خون در ارتباط بوده و پرفشاري خون از جمله عواملي است كه به بافت كليه آسيب مي‌رساند و در مدت زماني طولاني سبب بروز مشكلات بسياري در اين ارگان مي‌شود.
2 پروتئين به اندازه
به طور معمول در يك رژيم غذايي عادي و طبيعي و مطابق با دستورالعمل‌هاي تغذيه‌اي، مقدار پروتئيني كه به بدن مي‌رسد چيزي حدود 15 تا 25 درصد كل كالري دريافتي است كه در شرايط خاص ممكن است، به 30 درصد هم برسد.
در اين حالت مصرف پروتئين مشكل خاصي براي كليه پيش نمي‌آورد اما در پاره‌اي از شرايط خاص در مورد جواناني كه دنباله‌روي ورزش هستند و بيشتر بدنسازي مي‌كنند و علاقه دارند كه به قول خودشان حجم بياورند مصرف بي‌رويه پروتئين گفته شده در درازمدت ممكن است صدماتي را متوجه كليه‌هايشان كند.
هر چند بايد بگويم واقعا مطالعه و يافته ثابت‌شده‌اي دال بر اين مساله نداريم ولي از نظر تئوري واقعا چنين مساله‌اي هست و با برخي مكانيسم‌هاي خاص ممكن است جدار صافي‌هاي كليه كه به آن گلومرول‌مي‌گوييم از لحاظ پروتئين بالاي دريافتي آسيب ديده و تخريب شوند.
اين مساله به آن معني نيست كه ورزشكاران به هيچ‌وجه نبايد مصرف‌شان از پروتئيني كه يك فرد عادي دريافت مي‌كند، بيشتر شود.
3 کنترل وزن
اضافه وزن و چاقي بسياري از اندام‌ها و دستگاه‌هاي بدن را تحت تاثير قرار مي‌دهد و متاسفانه كليه هم از مضرات آن بي‌نصيب نمي‌ماند. كمترين اثري كه چاقي بر كليه مي‌گذارد اين است كه سبب پرفشاري خون مي‌شود و پرفشاري خون بر كليه اثر مي‌گذارد. حفظ وزن و پيشگيري از افزايش آن در اينجا اهميت زيادي پيدا مي‌كند. يادمان باشد حتي در دامنه وزن طبيعي هم افزايش وزن مي‌تواند خالي از ضرر نباشد. به عبارت ساده‌تر، يك فرد ممكن است وزن عادي داشته باشد ولي انباشت چربي در بدنش بيش از حد انتظاري دارا باشد. فراموش نكنيم مصرف ميوه و سبزي نيز نفعي عمومي براي بدن دارد و كليه نيز از منافع آن بي‌نصيب نمي‌ماند. مصرف ميوه و سبزي‌ها در برخي بيماري‌هاي التهابي كه كليه را هم درگير مي‌كند، مي‌تواند تا حدودي سبب پيشگيري و درمان آنها شود.
4 مراقبت‌هاي ديابت
در مورد افراد كه بيماري‌هاي خاص دارند بايد گفت شايع‌ترين بيماري كه مي‌تواند به كليه آسيب برساند بالابودن قند يا ديابت است. چند نكته در اين مورد لازم است كه به آن اشاره مي‌كنم. يكي اينكه شايع‌ترين نشانه بيماري قند، نبودن هيچ‌گونه علامت و نشانه است. اين موضوع بسيار مساله‌ساز است به لحاظ اينكه ممكن است بسياري از افراد بيماري قند داشته باشند ولي خودشان متوجه نباشند. نكته‌اي كه بايد در اينجا ياد بگيريم اينكه به ويژه افرادي كه بالاي 35 تا 40 سال سن دارند، بايد سالانه چكاپ شوند و حتي اگر علامتي از بيماري خاصي ندارند باز بايد خود را چك كنند.
كساني كه بيماري قند دارند و نسبت به وزن و رژيم خود بي‌تفاوت‌اند كه متاسفانه تعداد آنها كم هم نيست، يكي از آسيب‌هاي جدي كه مي‌بينند، آسيب به كليه است. به همين دليل لازم است زير نظر متخصص باشند تا خداي نكرده دچار آسيب ماندگار كليوي نشوند زيرا وقتي چنين اتفاقي پيش آيد ديگر نمي‌توان كاري كرد و فرد درگير مساله دياليز و مشكلات خاص آن خواهد شد.
5 پيشگيري از سنگ کليه
يكي از ابتلايات شايع كليه، سنگ كليه است. اينكه چرا برخي كليه‌ها سنگ مي‌سازد، برخي ديگر نمي‌سازد دقيقا مشخص نيست اما گفته مي‌شود به هر حال يك زمينه فردي و خانوادگي ممكن است داشته باشد. دوم اينكه برخي افرادي كه تجربه دفع سنگ‌هاي كوچك كليوي را داشته‌اند و مي‌دانند چقدر دردناك و همراه با تهوع و استفراغ شديد است، متاسفانه به توصيه دوستان يا حتي راهنمايي غلط كادر پزشكي، لبنيات را از برنامه غذايي‌شان حذف مي‌كنند تا دچار اين مشكل نشوند. اتفاقا طب امروز بر اين مصرف صحه گذاشته كه افراد مبتلا به سنگ كليه كه جنس سنگ آنها از نوع اگزالات كلسيم است حتما بايد كلسيم را در حد توصيه شده دريافت كنند مگر اينكه مشكل خاصي داشته باشند كه پزشك تشخيص دهد و باز در اين حالت هم كلسيم دريافتي قطع نمي‌شود بلكه ميزان آن توسط متخصص تغذيه تنظيم مي‌شود. براي پيشگيري از بروز سنگ كليه در افرادي كه كليه سنگ‌ساز دارند، لازم نيست لبنيات حذف شود بلكه بايد مايعات به مقدار زياد حداقل 8 تا 10 ليوان و ترجيحا 12 ليوان در روز مصرف شود، وزن خود را كنترل كنند و اگر چاق هستند وزنشان را پايين آورند. ورزش كنند، فعاليت بدني منظم داشته باشند تا اگر هسته اوليه سنگ در لگنچه تشكيل شده با جريان ادرار يا نيروي جاذبه زمين دفع شود بدون اينكه درد و خطري براي فرد داشته باشد. مصرف برخي غذاها نيز بسته به نوع سنگ بايد زير نظر متخصص تغذيه محدود يا قدغن شود. اگر نوع سنگ از نوع اگزالات كلسيم باشد برخي غذاها مانند چاي پررنگ، قهوه، شكلات، كرفس، ريواس و تا حدي گوجه‌فرنگي نيز بايد در رژيم غذايي محدود يا کاملا حذف شود.
6 توصيه آخر
به‌طور كلي مصرف مايعات زياد، كاهش مصرف گوشت قرمز، ورزش و تحرك بدني منظم و كنترل وزن از جمله مهم‌ترين مواردي هستند كه مي‌توانند در داشتن يك كليه سالم به ما كمك كنند.
دشمن کليه آدم‌هاست
در بحث خورد و خوراک در واقع تمامي اندام‌ها و دستگاه‌هاي بدن را در نظر مي‌گيريم و به عبارت ساده‌تر دستور تغذيه‌اي خاصي براي حفظ سلامت هيچ اندامي و از جمله كليه به آن مفهوم وجود ندارد....
اما طبيعتا برخي از مراقبت‌هاي تغذيه‌اي مي‌توانند نفع عمده‌اي به كليه‌ها برسانند كه در اينجا به 6 نمونه از مهم‌ترين‌هاي آن اشاره مي‌كنم.
1 نمك؛ هرچه کمتر، بهتر
مقدار مصرف نمك در كشور ما بيش از ساير كشورها و تقريبا 2 برابر سرانه مصرف در ساير نقاط دنياست. مصرف نمك با پرفشاري خون در ارتباط بوده و پرفشاري خون از جمله عواملي است كه به بافت كليه آسيب مي‌رساند و در مدت زماني طولاني سبب بروز مشكلات بسياري در اين ارگان مي‌شود.
2 پروتئين به اندازه
به طور معمول در يك رژيم غذايي عادي و طبيعي و مطابق با دستورالعمل‌هاي تغذيه‌اي، مقدار پروتئيني كه به بدن مي‌رسد چيزي حدود 15 تا 25 درصد كل كالري دريافتي است كه در شرايط خاص ممكن است، به 30 درصد هم برسد.
در اين حالت مصرف پروتئين مشكل خاصي براي كليه پيش نمي‌آورد اما در پاره‌اي از شرايط خاص در مورد جواناني كه دنباله‌روي ورزش هستند و بيشتر بدنسازي مي‌كنند و علاقه دارند كه به قول خودشان حجم بياورند مصرف بي‌رويه پروتئين گفته شده در درازمدت ممكن است صدماتي را متوجه كليه‌هايشان كند.
هر چند بايد بگويم واقعا مطالعه و يافته ثابت‌شده‌اي دال بر اين مساله نداريم ولي از نظر تئوري واقعا چنين مساله‌اي هست و با برخي مكانيسم‌هاي خاص ممكن است جدار صافي‌هاي كليه كه به آن گلومرول‌مي‌گوييم از لحاظ پروتئين بالاي دريافتي آسيب ديده و تخريب شوند.
اين مساله به آن معني نيست كه ورزشكاران به هيچ‌وجه نبايد مصرف‌شان از پروتئيني كه يك فرد عادي دريافت مي‌كند، بيشتر شود.
3 کنترل وزن
اضافه وزن و چاقي بسياري از اندام‌ها و دستگاه‌هاي بدن را تحت تاثير قرار مي‌دهد و متاسفانه كليه هم از مضرات آن بي‌نصيب نمي‌ماند. كمترين اثري كه چاقي بر كليه مي‌گذارد اين است كه سبب پرفشاري خون مي‌شود و پرفشاري خون بر كليه اثر مي‌گذارد. حفظ وزن و پيشگيري از افزايش آن در اينجا اهميت زيادي پيدا مي‌كند. يادمان باشد حتي در دامنه وزن طبيعي هم افزايش وزن مي‌تواند خالي از ضرر نباشد. به عبارت ساده‌تر، يك فرد ممكن است وزن عادي داشته باشد ولي انباشت چربي در بدنش بيش از حد انتظاري دارا باشد. فراموش نكنيم مصرف ميوه و سبزي نيز نفعي عمومي براي بدن دارد و كليه نيز از منافع آن بي‌نصيب نمي‌ماند. مصرف ميوه و سبزي‌ها در برخي بيماري‌هاي التهابي كه كليه را هم درگير مي‌كند، مي‌تواند تا حدودي سبب پيشگيري و درمان آنها شود.
4 مراقبت‌هاي ديابت
در مورد افراد كه بيماري‌هاي خاص دارند بايد گفت شايع‌ترين بيماري كه مي‌تواند به كليه آسيب برساند بالابودن قند يا ديابت است. چند نكته در اين مورد لازم است كه به آن اشاره مي‌كنم. يكي اينكه شايع‌ترين نشانه بيماري قند، نبودن هيچ‌گونه علامت و نشانه است. اين موضوع بسيار مساله‌ساز است به لحاظ اينكه ممكن است بسياري از افراد بيماري قند داشته باشند ولي خودشان متوجه نباشند. نكته‌اي كه بايد در اينجا ياد بگيريم اينكه به ويژه افرادي كه بالاي 35 تا 40 سال سن دارند، بايد سالانه چكاپ شوند و حتي اگر علامتي از بيماري خاصي ندارند باز بايد خود را چك كنند.
كساني كه بيماري قند دارند و نسبت به وزن و رژيم خود بي‌تفاوت‌اند كه متاسفانه تعداد آنها كم هم نيست، يكي از آسيب‌هاي جدي كه مي‌بينند، آسيب به كليه است. به همين دليل لازم است زير نظر متخصص باشند تا خداي نكرده دچار آسيب ماندگار كليوي نشوند زيرا وقتي چنين اتفاقي پيش آيد ديگر نمي‌توان كاري كرد و فرد درگير مساله دياليز و مشكلات خاص آن خواهد شد.
5 پيشگيري از سنگ کليه
يكي از ابتلايات شايع كليه، سنگ كليه است. اينكه چرا برخي كليه‌ها سنگ مي‌سازد، برخي ديگر نمي‌سازد دقيقا مشخص نيست اما گفته مي‌شود به هر حال يك زمينه فردي و خانوادگي ممكن است داشته باشد. دوم اينكه برخي افرادي كه تجربه دفع سنگ‌هاي كوچك كليوي را داشته‌اند و مي‌دانند چقدر دردناك و همراه با تهوع و استفراغ شديد است، متاسفانه به توصيه دوستان يا حتي راهنمايي غلط كادر پزشكي، لبنيات را از برنامه غذايي‌شان حذف مي‌كنند تا دچار اين مشكل نشوند. اتفاقا طب امروز بر اين مصرف صحه گذاشته كه افراد مبتلا به سنگ كليه كه جنس سنگ آنها از نوع اگزالات كلسيم است حتما بايد كلسيم را در حد توصيه شده دريافت كنند مگر اينكه مشكل خاصي داشته باشند كه پزشك تشخيص دهد و باز در اين حالت هم كلسيم دريافتي قطع نمي‌شود بلكه ميزان آن توسط متخصص تغذيه تنظيم مي‌شود. براي پيشگيري از بروز سنگ كليه در افرادي كه كليه سنگ‌ساز دارند، لازم نيست لبنيات حذف شود بلكه بايد مايعات به مقدار زياد حداقل 8 تا 10 ليوان و ترجيحا 12 ليوان در روز مصرف شود، وزن خود را كنترل كنند و اگر چاق هستند وزنشان را پايين آورند. ورزش كنند، فعاليت بدني منظم داشته باشند تا اگر هسته اوليه سنگ در لگنچه تشكيل شده با جريان ادرار يا نيروي جاذبه زمين دفع شود بدون اينكه درد و خطري براي فرد داشته باشد. مصرف برخي غذاها نيز بسته به نوع سنگ بايد زير نظر متخصص تغذيه محدود يا قدغن شود. اگر نوع سنگ از نوع اگزالات كلسيم باشد برخي غذاها مانند چاي پررنگ، قهوه، شكلات، كرفس، ريواس و تا حدي گوجه‌فرنگي نيز بايد در رژيم غذايي محدود يا کاملا حذف شود.
6 توصيه آخر
به‌طور كلي مصرف مايعات زياد، كاهش مصرف گوشت قرمز، ورزش و تحرك بدني منظم و كنترل وزن از جمله مهم‌ترين مواردي هستند كه مي‌توانند در داشتن يك كليه سالم به ما كمك كنند.