لیه ها وظایف مهمی را در بدن انجام می دهند، از جمله پالایش خون و حفظ تعادل الکترولیت در بدن، دفع مواد زائد متابولیسمی از طریق ادرار و تنظیم غلظت هیدروژن، سدیم، پتاسیم و سایر یون ها در مایع خارج سلولی. خونی که وارد کلیه می شود ابتدا از طریق ساختارهایی به نام گلومرول تصفیه می شود و مرحله دوم تصفیه توسط لوله های کوچکی به نام نفرون انجام می شود. هر یک از کلیه ها شامل چندین میلیون نفرون است که در صورت آسیب دیدن دیگر ترمیم نمی شوند. آخرین مرحله نارسایی کلیوی دیگر با درمان های دارویی مداوا نمی شود و برای ادامه حیات فقط دو راه حل باقی می ماند.
۱) دیالیز
۲) پیوند کلیه.
دیالیز اصطلاحی است برای روش های متفاوتی که جهت تصفیه خون بیمار به کار برده می شود. کسانی که دیالیز می کنند زنده می مانند اما به دلیل آسیب پذیری سلامتی شان و نیز برنامه مداوم هفتگی دیالیز و دلایل دیگر دچار محدودیت هایی در زندگی می شوند. پیوند کلیه به معنای جایگزینی یک کلیه سالم به جای کلیه های از کار افتاده است. افرادی که پیوند کلیه انجام می دهند مابقی زندگی خود را زیر نظر پزشک متخصص بیماری های کلیوی (نفرولوژیست) زندگی کرده و دارو مصرف می کنند. انجمن ملی کلیه امریکا تخمین زده است در ایالات متحده ۳۵۰ هزار نفر در آخرین مرحله بیماری نارسایی کلیوی هستند و هرساله ۶۷ هزار نفر از این بیماری جان می سپارند. به دلیل کمبود اهداکننده کلیه، هرساله فقط درصد کمی از افرادی که در انتظار پیوند قرار دارند، می توانند عمل پیوند کلیه انجام دهند و این انتظار حتی ممکن است سال ها به طول بینجامد. نارسایی کلیوی ممکن است خیلی سریع اتفاق بیفتد که به آن نارسایی کلیوی حاد می گویند که معمولاً دارای نشانه های ناگهانی و کوتاه مدت است.
این نارسایی اغلب کاملاً برگشت پذیر است اما نارسایی که به آهستگی و به تدریج رخ می دهد نارسایی کلیوی مزمن نامیده می شود که این نارسایی پیشرونده و طولانی مدت است. در برخی موارد هم این نارسایی می تواند منشاء ارثی داشته باشد. همچنین عفونت ها یا برخی داروها نیز می توانند اثر نامطلوبی روی کارکرد کلیه ها بگذارند که موجب نارسایی کلیوی شود. هر یک از حالت های زیر می تواند احتمال خطر ابتلا به نارسایی کلیوی را افزایش دهد؛
۱) وجود دیابت نوع یک یا دو
۲) پرفشاری خون، به ویژه اگر شدید یا کنترل نشده باشد
۳) بیماری های مربوط به گلومرول های کلیوی مانند گلومرولونفریت
۴) اصابت ضربه سخت و شدید به کلیه
۵) بیماری های قلبی یا حمله قلبی
۶) نارسایی کبد یا بیماری های کبدی
۷) بیماری های ارثی کلیه
۸) بیماری های عفونی
۹) آمیلوئیدوز- رسوب یا تجمع غیرطبیعی پروتئین در مفاصل که نشانه هایی شبیه بیماری آرتریت (التهاب مفاصل) دارد. نشانه های نارسایی کلیوی به دلیل نوع علت ابتلا و همچنین به دلیل تفاوت های سیستم های بدن افراد بسیار متفاوت است. بیشتر مردم در مراحل اولیه بیماری هیچ گونه نشانه یی ندارند و بقیه هم نشانه های خفیف یا مبهمی دارند. در واقع اصولاً هنگامی که نشانه ها به طور واضح ظاهر می شوند زمانی است که دیگر بیماری به مرحله شدید و نهایی رسیده است. نارسایی کلیوی حتی در موارد شدید آن دردناک نیست، اما این نارسایی می تواند با آسیب رساندن به ارگان های دیگر بدن موجب درد شود. از نشانه های نارسایی کلیوی می توان به موارد زیر اشاره کرد. میزان ادرار کمتر از حد معمول، دفع نکردن مایعات که موجب پف یا ورم دست و پا می شود، (به علت وقوع همین عارضه در ریه ها فرد دچار تنگی نفس نیز می شود)، خشکی داخل دهان و بینی، خستگی مفرط، تهوع و استفراغ، خونریزی های غیرطبیعی، از دست دادن اشتها، احساس درد در ماهیچه ها و مفاصل، درد یا شکستگی استخوان ها، خارش، رنگ پریدگی (ناشی از کم خونی)، فشار خون بالا و گیجی. عمل پیوند کلیه، عمل بسیار مشکل و پیچیده یی نیست و در حد هر عمل جراحی دیگر دارای ریسک عمل است. در واقع دوره بعد از عمل جراحی بسیار مهم و حیاتی است.
در این دوره باید بسیار دقیق نشانه های فرد را کنترل و از کارکرد صحیح کلیه اطمینان حاصل کرد. قبل از عمل پیوند بیمار باید به طور دقیق یکسری آزمایش های پزشکی را انجام دهد که این کنترل و آزمایش ممکن است هفته ها یا ماه ها طول بکشد زیرا پس از انجام چنین آزمایش هایی است که پزشک مطمئن می شود آیا بیمار دارای شرایط لازم برای انجام عمل پیوند است و این عمل می تواند برای او مفید واقع شود؟ همچنین اهداکننده کلیه نیز باید یکسری آزمایش های سلامتی انجام دهد و از هر حیث برای انجام این کار واجد شرایط باشد. چنانچه بیماری برای عمل پیوند واجد شرایط باشد در وهله نخست باید از اعضای خانواده اش اهداکننده پیدا کند زیرا در این صورت احتمال پس زدن کلیه بسیار کمتر و موفقیت عمل بسیار بیشتر خواهد بود. در غیر این صورت باید در فهرست انتظار پیوند کلیه ثبت نام کند. از جمله مواردی که می تواند شانس پس زدن کلیه را بالا ببرد و در نتیجه بیمار توانایی عمل پیوند را نداشته باشد، به این ترتیب هستند؛
۱) سرطان فعال
۲) ایدز
۳) بیماری های شدید و خطرناک قلب یا ریه
۴) هپاتیت c و در آخر عفونت های شدید. همان گونه که ذکر شد دوره بعد از عمل پیوند بسیار حیاتی است، بنابراین باید بیمار قبل از ترک بیمارستان تمامی دستورالعمل های لازم را در خصوص دوز مناسب داروها، رژیم غذایی، رعایت بهداشت و موارد ضروری دیگر فرا گیرد، در زمان های تعیین شده به پزشک معالجش یا مرکز پیوند مراجعه کند، آزمایش ها را به طور مرتب انجام دهد و داروها را طبق دستور پزشک مصرف کند. دوز مناسب داروها بسیار اهمیت دارد زیرا این داروها خود می توانند به کلیه پیوندی آسیب برسانند. زنانی که پس از عمل پیوند می خواهند بچه دار شوند باید از زمان پیوند به مدت دو سال صبر کنند. نشانه های هشداردهنده یی که در صورت مشاهده باید به مرکز پیوند یا پزشک مراجعه کرد، عبارتند از؛
۱) افزایش فشار خون
۲) پف و ورم در دست، پا و صورت
۳) ادرار کم
۴) تنگی نفس
۵) تب که نشانه عفونت است
۶) درد یا سفتی محل کلیه پیوندی
۷) ادرار همراه با سوزش یا درد.
ترجمه؛ فرانک باجلان
روزنامه اعتماد
۱) دیالیز
۲) پیوند کلیه.
دیالیز اصطلاحی است برای روش های متفاوتی که جهت تصفیه خون بیمار به کار برده می شود. کسانی که دیالیز می کنند زنده می مانند اما به دلیل آسیب پذیری سلامتی شان و نیز برنامه مداوم هفتگی دیالیز و دلایل دیگر دچار محدودیت هایی در زندگی می شوند. پیوند کلیه به معنای جایگزینی یک کلیه سالم به جای کلیه های از کار افتاده است. افرادی که پیوند کلیه انجام می دهند مابقی زندگی خود را زیر نظر پزشک متخصص بیماری های کلیوی (نفرولوژیست) زندگی کرده و دارو مصرف می کنند. انجمن ملی کلیه امریکا تخمین زده است در ایالات متحده ۳۵۰ هزار نفر در آخرین مرحله بیماری نارسایی کلیوی هستند و هرساله ۶۷ هزار نفر از این بیماری جان می سپارند. به دلیل کمبود اهداکننده کلیه، هرساله فقط درصد کمی از افرادی که در انتظار پیوند قرار دارند، می توانند عمل پیوند کلیه انجام دهند و این انتظار حتی ممکن است سال ها به طول بینجامد. نارسایی کلیوی ممکن است خیلی سریع اتفاق بیفتد که به آن نارسایی کلیوی حاد می گویند که معمولاً دارای نشانه های ناگهانی و کوتاه مدت است.
این نارسایی اغلب کاملاً برگشت پذیر است اما نارسایی که به آهستگی و به تدریج رخ می دهد نارسایی کلیوی مزمن نامیده می شود که این نارسایی پیشرونده و طولانی مدت است. در برخی موارد هم این نارسایی می تواند منشاء ارثی داشته باشد. همچنین عفونت ها یا برخی داروها نیز می توانند اثر نامطلوبی روی کارکرد کلیه ها بگذارند که موجب نارسایی کلیوی شود. هر یک از حالت های زیر می تواند احتمال خطر ابتلا به نارسایی کلیوی را افزایش دهد؛
۱) وجود دیابت نوع یک یا دو
۲) پرفشاری خون، به ویژه اگر شدید یا کنترل نشده باشد
۳) بیماری های مربوط به گلومرول های کلیوی مانند گلومرولونفریت
۴) اصابت ضربه سخت و شدید به کلیه
۵) بیماری های قلبی یا حمله قلبی
۶) نارسایی کبد یا بیماری های کبدی
۷) بیماری های ارثی کلیه
۸) بیماری های عفونی
۹) آمیلوئیدوز- رسوب یا تجمع غیرطبیعی پروتئین در مفاصل که نشانه هایی شبیه بیماری آرتریت (التهاب مفاصل) دارد. نشانه های نارسایی کلیوی به دلیل نوع علت ابتلا و همچنین به دلیل تفاوت های سیستم های بدن افراد بسیار متفاوت است. بیشتر مردم در مراحل اولیه بیماری هیچ گونه نشانه یی ندارند و بقیه هم نشانه های خفیف یا مبهمی دارند. در واقع اصولاً هنگامی که نشانه ها به طور واضح ظاهر می شوند زمانی است که دیگر بیماری به مرحله شدید و نهایی رسیده است. نارسایی کلیوی حتی در موارد شدید آن دردناک نیست، اما این نارسایی می تواند با آسیب رساندن به ارگان های دیگر بدن موجب درد شود. از نشانه های نارسایی کلیوی می توان به موارد زیر اشاره کرد. میزان ادرار کمتر از حد معمول، دفع نکردن مایعات که موجب پف یا ورم دست و پا می شود، (به علت وقوع همین عارضه در ریه ها فرد دچار تنگی نفس نیز می شود)، خشکی داخل دهان و بینی، خستگی مفرط، تهوع و استفراغ، خونریزی های غیرطبیعی، از دست دادن اشتها، احساس درد در ماهیچه ها و مفاصل، درد یا شکستگی استخوان ها، خارش، رنگ پریدگی (ناشی از کم خونی)، فشار خون بالا و گیجی. عمل پیوند کلیه، عمل بسیار مشکل و پیچیده یی نیست و در حد هر عمل جراحی دیگر دارای ریسک عمل است. در واقع دوره بعد از عمل جراحی بسیار مهم و حیاتی است.
در این دوره باید بسیار دقیق نشانه های فرد را کنترل و از کارکرد صحیح کلیه اطمینان حاصل کرد. قبل از عمل پیوند بیمار باید به طور دقیق یکسری آزمایش های پزشکی را انجام دهد که این کنترل و آزمایش ممکن است هفته ها یا ماه ها طول بکشد زیرا پس از انجام چنین آزمایش هایی است که پزشک مطمئن می شود آیا بیمار دارای شرایط لازم برای انجام عمل پیوند است و این عمل می تواند برای او مفید واقع شود؟ همچنین اهداکننده کلیه نیز باید یکسری آزمایش های سلامتی انجام دهد و از هر حیث برای انجام این کار واجد شرایط باشد. چنانچه بیماری برای عمل پیوند واجد شرایط باشد در وهله نخست باید از اعضای خانواده اش اهداکننده پیدا کند زیرا در این صورت احتمال پس زدن کلیه بسیار کمتر و موفقیت عمل بسیار بیشتر خواهد بود. در غیر این صورت باید در فهرست انتظار پیوند کلیه ثبت نام کند. از جمله مواردی که می تواند شانس پس زدن کلیه را بالا ببرد و در نتیجه بیمار توانایی عمل پیوند را نداشته باشد، به این ترتیب هستند؛
۱) سرطان فعال
۲) ایدز
۳) بیماری های شدید و خطرناک قلب یا ریه
۴) هپاتیت c و در آخر عفونت های شدید. همان گونه که ذکر شد دوره بعد از عمل پیوند بسیار حیاتی است، بنابراین باید بیمار قبل از ترک بیمارستان تمامی دستورالعمل های لازم را در خصوص دوز مناسب داروها، رژیم غذایی، رعایت بهداشت و موارد ضروری دیگر فرا گیرد، در زمان های تعیین شده به پزشک معالجش یا مرکز پیوند مراجعه کند، آزمایش ها را به طور مرتب انجام دهد و داروها را طبق دستور پزشک مصرف کند. دوز مناسب داروها بسیار اهمیت دارد زیرا این داروها خود می توانند به کلیه پیوندی آسیب برسانند. زنانی که پس از عمل پیوند می خواهند بچه دار شوند باید از زمان پیوند به مدت دو سال صبر کنند. نشانه های هشداردهنده یی که در صورت مشاهده باید به مرکز پیوند یا پزشک مراجعه کرد، عبارتند از؛
۱) افزایش فشار خون
۲) پف و ورم در دست، پا و صورت
۳) ادرار کم
۴) تنگی نفس
۵) تب که نشانه عفونت است
۶) درد یا سفتی محل کلیه پیوندی
۷) ادرار همراه با سوزش یا درد.
ترجمه؛ فرانک باجلان
روزنامه اعتماد