جاذبه های گردشگری استان كردستان

[Nicol]

استان كردستان با مساحتی حدود 28203 كیلومتر مربع در غرب ایران قرار دارد و از شمال به استان های آذربایجان غربی و بخشی از زنجان ، از مشرق به استان همدان و بخش دیگری از زنجان ، از جنوب به استان كرمانشاه و از مغرب به كشور عراق (استان كردنشین سلیمانیه) محدود می گردد .
استان كردستان بر اساس آخرین تقسیمات كشوری در سال 1382 دارای 9 شهرستان ، 23 شهر ، 23 بخش ، 79 دهستان و 1767 آبادی می باشد .
شهرستان های استان عبارتند از :
بانه ، بیجار ، دیواندره ، سروآباد ، سقز ، سنندج ، قروه ، كامیاران و مریوان

 

[Nicol]

از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان كردستان منطقه ای كوهستانی می باشد كه دشت های مرتفع و دره های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده اند . اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست ترین نقاط استان به حدود 2400 متر می رسد . كوه شاهو با ارتفاع 3300 متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود 900 متر كم ارتفاع ترین نقطه استان می باشد . كه این اختلاف ارتفاع خود باعث به وجود آمدن اقلیم های متفاوت می گردد و این موضوع از لحاظ ارتباط با بحث توریسم بسیار حائز اهمت است . بیشترین میزان بارندگی مربوط به شهرهای مریوان و بانه حدود 800 میلی متر در سال و كم ترین میزان بارندگی در ناحیه شرق حدود 400 میلی متر و در قسمت مركزی استان یعنی سنندج نزدیك به 500 میلی متر در سال است .
از انجا كه تنوع اقلیمی و وجود عوارض طبیعی و توپوگرافی در مقایسه با یكنواختی ، پتانسیل مهم توریستی به شمار می رود از این لحاظ استان كردستان دارای جاذبه های متنوع و ارزشمندی است . بر اساس استانداردهای جهانی دمای مطلوب و مناسب برای جهانگردان در سطح جهانی بین 20 تا 25 درجه سانتی گراد می باشد . با توجه به میانگین دمای روزانه استان ، از اواسط اردیبهشت تا اواسط مهر ماه بهترین ایام برای جذب جهانگردان تفریحی تابستانه می باشد و مانگین دمای ماه های این دوره از 22 تا 28 درجه سانتی گراد متغیر است . همچنین دو ماهه اول سال نیز یعنی فروردین و اردیبهشت به علت بارندگی های زیاد و در نتیجه سرسبزی منطقه بهترین زمان برای برگزاری تورهای طبیعی و دیدار مسافران از طبیعت كردستان است . در فصل زمستان با توجه به سردی هوا و طول دوره یخبندان و با در نظر گرفتن شرایط خاص جغرافیایی و ارتفاع زیاد شهر های استان و وجود اتفاعات بلند ، بارش های جوی زمستانه اغلب به صورت برف است كه در این رابطه تعداد روزهای یخبندان در این ناحیه حائز اهمیت می باشد و بر اساس بررسی های انجام شده تعداد روزهای یخبندان در بیجار 160 روز در سال در منطقه سنندج و كامیاران 110 روز در سال ، در منطقه سقز و دیواندره 113 روز در سال و در منطقه مریوان و بانه به 85 وز در سال می رسد و از این حیث زمینه های بسیار مناسبی را برای ورزش های زمستانه به ویژه ورزش نشاط بخش و هیجان انگیز اسكی روی برف به وجود می آورد .
استان كردستان به علت دارا بودن شرایط مساعد اقلیمی و زیست محیطی ، از دوران پیش از تاریخ ، به عنوان یكی از استقرارگاه های بشری مورد توجه بوده و نتایج حاصل از كاوش های علمی باستان شناسی در مكان های باستانی حاكی از این مطلب است . در كدستان حدود یك هزار و دویست و سی و چهار اثر باستان شناسایی شده كه شامل تپه ، خانه ، مسجد ، مجموعه ، پل و حمام می باشد و حدود پانصد اثر از آنها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .

"""""""""""""""""""" لباس کردی """"""""""""""""""""​

لباس كردی یكی از زیباترین و متنوع ترین و پوشیده ترین پوشش هایی است كه به نوشته سیاحان در سفرنامه هایشان در سطح فرهنگ مردم دنیا كم نظیر است . به طوری كه این لباس در چندین جشنواره مختلف بین المللی مقام اول را از لحاظ پوشش و زیبائی و تنوع كسب نموده است . لباس كردی همانند زبان كردی دارای تنوع خاص در مناطق مختلف است

 

[Nicol]

""""""""""" رقص کردی """""""""""""​

رقص كردی با زیبایی خاص آئینه ای تمام نما از زندگی گذشته این مردم است كه به صورت زنده در زمان حال در وجود آنان در حركت و جریان است . اگر به ریشه یابی و علل به وجود آمدن این هنر توجه نماییم باید اذعان نمود كه این هنر ریشه در زندگی و كار روزانه مانند كشاورزی ، اعتقادات دینی ، مراسم و جشن های بزرگ ، بازی های محلی ، جنگ و دفاع و حالات روحی و درونی افراد دارد كه به صورت امروزی در آمده است . رقص كردی در تمام نقاط كردستان به خصوص در سنندج و مریوان از غنای زیادی برخوردار است و با وجود سازهای الكترونیكی امروزی ، كم و بیش از سازهای سنتی نیز برای همراهی استفاده می گردد

 

[Nicol]

"""""""""""" قلعه باستانی قمچقای """""""""""""​

بقایای این قلعه در 45 كیلومتری بیجار قرار دارد . بنای این قلعه به سده های 8 و 9 قبل از میلاد می رسد . اطراف قلعه را دره های ژرف در بر گرفته كه یك سوی آن مسلط به دره ای به نام دره شاهان است . این قلعه ظاهرا تا دوره های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده قرار می گرفت .

 

[Nicol]

"""""""""""" روستای پالنگان """""""""""""""​

«پالنگان» یكی از روستاهای دهستان «ژاورود» از توابع شهرستان كامیاران است و در 47 كیلومتری شمال غرب این شهر قرار دارد . روستا در دامنه كوه و در دو طرف دره قرار گرفته و خانه های آن با سنگ و عموما به حالت پلكانی ساخته شده و پشت بام منزل پایین حیاط منزل بالا است .
این روستا علاوه بر داشتن معماری زیبا ، دارای چشمه ها ، آبشارها و طبیعتی سرشار از زیبایی منحصر به فرد در استان كردستان است و در كنار رودخانه ای قرار گرفته كه به رودخانه سیروان می پیوندد .
این ناحیه یكی از مراكز مهم كردستان از دوره سلجوقی به بعد بود و بقایای قلعه پلنگان كه مجاور روستا و در بالای كوه قرار گرفته موید این امر است .

 

[Nicol]

کتيبه قمچيقای: بخشی از اسناد تاريخي

روستاي قمچقاي در 45 كيلو‌متري شمال بيجار و در كنار رود قمچقاي واقع شده ‌است. مردم قمچقاي و ديگر روستاهاي اطراف با زبان تركي آذربايجاني تكلم مي‌نمايند.


کتيبه قمچقای

شاهلار دره‌سي يا دره پادشاهان- چاههاي قلعه قمچقاي- پله‌هاي زير زميني در محوطه قلعه

در مغرب روستاي قمچقاي دره‌ي مرتفعي قرار دارد كه به دره‌ي آسياب معروف است. كتيبه‌ي قمچقاي در فاصله‌ي يك كيلومتري مغرب اين روستا بر روي صخره‌اي به ارتفاع ده متري در دره‌ي آسياب به خط هيراتيك (شبيه خط هيروگليف) نوشته شده است. در فاصله‌ي 6 كيلو‌متري مغرب اين كتيبه قلعه‌ي عظيمي قرار دارد كه حائز اهميت بسيار است.

‌چنين به نظر مي‌رسد كه سازندگان اوليه اين قلعه همان نويسندگان كتيبه‌ي قمچقاي بوده‌اند.

رودهايي كه از اطراف بنا مي‌گذرند، دره‌هاي عميقي را به وجود آورده‌اند كه ارتفاع برخي قسمتهاي آن بيش از 200 متر مي‌باشد. تنها راه ارتباطي قلعه با خارج، گذرگاه باريكي است كه با دست ساخته شده‌است و يك نفر به دشواري مي‌تواند از آن بگذرد، ‌از استحكام و موقعيت سوق‌الجيشي قلعه چنين بر مي‌آيد كه جنگهاي سختي در اين منطقه در مي‌گرفته است .

وسعت قلعه كه بالغ بر 5000 متر‌ مربع است با مخازن متعدد آب كه در سنگ بريده شده و پناهگاه زيرزميني آن كه با عمق 41 پله در زير قلعه بنا شده حاكي از وجود تمدن درخشاني در اين منطقه بوده ‌است.

در بين مردم منطقه، قلعه‌ي قمچقاي به نام قلعه‌ي آيتوس مشهور است و حتي داستانها و افسانه‌هايي در مورد آيتوس سردار قلعه و جنگهايي كه وي انجام داده و همچنين وضعيت داخل قلعه بر سر زبانهاست.

تاكنون تحقيقات مهم باستانشناسي در مورد كتيبه و قلعه قمچقاي صورت نگرفته است، اما برخي نظريه‌‌ها حاكي از آن است كه خط سومريان در آغاز نيمه تصويري (هيراتيك) و شبيه كتيبه‌ي قمچقاي بوده‌ است.

مرحوم پروفسور زهتابي درباره خط سومريان مي‌نويسد :«گر چه در بادي امر پيش از خط ميخي الفباي ديگري نيز كه شبيه خط هيروگليف بوده، وجود داشته، ليكن عمر آن زياد نبوده است. به عقيده‌ي دانشمندان تاريخ‌نگار خط ميخي را سومريان بعد‌ها اختراع نموده‌اند». سومريان التصاقي زبان مردمان متمدني بوده‌اند كه از آسياي مركزي به بين‌النهرين مهاجرت نموده‌اند.

مرحوم پروفسور زهتابي در اين مورد مي‌نويسد: «سومريان و ايلاميان از طريق گذرگاه دربند به اين منطقه (بين‌النهرين و شوش) در آمده و به هر روي از آذربايجان عبور كرده‌اند. در جريان گذر آنان از آذربايجان قبايل و طوايفي از ايشان در اين ناحيه رحل اقامت افكنده و در نتيجه‌ي هم‌جوشي و آميزش با اهالي محلي در طول قرنهاي متمادي، اقوام گوتي و لولوبي را به وجود آورده‌اند» .2

اما راجع به كتيبه‌ي قمچقاي كه در مجله‌ي اثر در شماره‌هاي 15 و 16 كه در زمستان سال 1367 ش. به چاپ رسيده، چنين آمده‌است: «با توجه به اين حقيقت كه قدمت كتيبه‌ي قمچقاي از الواح سومري بيشتر است (هزاره‌ي چهارم ق. م) و با توجه به در نظر گرفتن اين موضوع كه اولين واضعان خط، سومريان بوده‌اند تصور مي‌شود كه قلعه و كتيبه‌ي قمچقاي در اصل متعلق به سومريان بوده‌است» .3

محمود كردواني نيز در سال 1356 ش. به بررسي قلعه و كتيبه‌ي قمچقاي مي‌پردازد كه در مجله‌ي بنياد فرهنگ ايران در سال 1356 چنين آمده ‌است: «وجود اين تمدن آنهم در حدود هزاره‌ي چهارم ق.م باعث اعجاب و شگفتي است، اما موضوعي كه بيش از همه چيز انسان را به تحسين وا مي‌دارد، وجود كتيبه‌ي مكشوفه كه با خط نيمه تصويري (هيراتيك) به دست اقوام و ساكنين اين قلعه نوشته شده، گواه بر فرهنگ و تمدن مترقي اين اقوام است».4

محمود كردواني در مقاله‌اي ديگر تحت عنوان كتيبه‌ي قمچقاي فرضيه‌اي نو در باره‌ي منشأ خط مي‌نويسد: «گمان مي‌رود كتيبه‌ي قمچقاي يك متن مذهبي باشد، زيرا معني «خدا»، «معبد»، «آب»، «رعد و برق» از برخي علائم آن به خوبي استنباط مي‌گردد. بعيد نيست كتيبه، شامل نام خداياني باشد كه ساكنان اين منطقه مي‌پرستيدند. رو به روي كتيبه در آن سوي دره‌ي آسياب آثار يك ديوار سنگي نيز وجود دارد كه گمان مي‌رود، پرستشگاهي مربوط به همين زمان بوده باشد».5

در قلعه قمچقاي كاوشهاي فراواني توسط افراد سود‌جو صورت گرفته؛ اگر كاوشهاي علمي توسط باستانشناسان منصف در منطقه صورت گيرد؛ امكان دارد از قلعه‌ي قمچقاي و زمين‌هاي اطراف آن مدارك و اسناد مهم و جالبي به دست آيد.

گفتني است كه در شهرستان بيجار ‌گروس ده‌ها تپه‌ي باستاني متعلق به هزاره‌هاي قبل از ميلاد وجود دارد. اخيرا" حدود 100 شئي تاريخي توسط نيروي انتظامي بيجار در روستاي چشمه منتش از چهار نفر قاچاقچي عتيقه كشف و ضبط شد كه در ميان آنها پيكره‌ي 3 پادشاه از جنس مفرغ ديده مي‌شود كه بر روي تاج يكي از آنها اشكال ماه و ستاره نمايان است. بيشتر اين اشياء متعلق به هزاره‌هاي قبل از ميلاد است. متأسفانه بدون اينكه تحقيقاتي علمي و باستانشناسي بر روي آنها صورت گيرد، طبق معمول اشياء مربوط به هخامنشيان عنوان شده است.​

 

[Nicol]

اسرار كتيبه هيراتيك بيجار
بعد از گذشت 6000 سال، اسرار كتيبه هيراتيك (نيمه تصويري) دره پادشاهان بيجار كردستان
همچنان ناشناخته باقي مانده است.

عبدالحميد جعفري ـ بيجار

در فاصله 45 كيلومتري شمال شهر بيجار روستايي به نام قمچقاي وجود دارد كه رودخانه بسيار زيبايي در آن جاري است. دره اين رودخانه به دره پادشاهان معروف است. زيرا علاوه بر طبيعت بكرو جالب آن وادشتن حيات وحش فراوان، سه اثر مهم تاريخي را در دل خود جاي داده است. اين سه اثر عبارتند از: 1ـ قلعه باستاني قمچقاني / 2ـ امام زاده مهرابعلي / 3ـ كتيبه هيراتيك( نيمه تصويري) دره هفت آسياب
1ـ قلعه باستاني قمچقاني: اين قلعه به مساحت 5000 مترمربع برفراز كوهي در كنار رودخانه واقع شده است و فقط يك راه ورودي در قسمت شمالي دارد كه فوق العاده صعب العبور است.
دور تا دور آن را تخته سنگهاي بزرگ و دره هاي مخوف و عميقي فرا گرفته اند. قلعه داراي يك تونل مخفي با زاويه اي 45 درجه است كه در دل سنگ كنده شده و پس از طي 40 پله به زير كوه راه پيدا مي كند. طبق نظر كارشناسان قدمت قلعه به بيش از 6000 سال مي رسد.
دكتر يوهانس اكسنر كه در اوايل دهه 1330 شمسي از قلعه ديدن كرده مي نويسد:
«بعضي از حجاري ها از جمله تونل قلعه عجيب تر از تونل هاي اهرام مصر است»
اصطبل در قسمت غربي و خارج از بناي اصلي قرار دارد و راهي مالرو آن را به كف رودخانه وصل مي كند.
در بستر رودخانه ديوار عظيمي دور محوطه را پوشانيده و راه عبور به بالا را مسدود كرده است. در بالاي قلعه و اطراف آن سنگهاي لاشه و حجاري شده، آجر، كاشي، انواع سفال، استخوان و... به وفور يافت مي شود مشخص مي شود قلعه در ادوار مختلف تاريخ تا دوران حسن صباح مورد استفاده بوده و سپس رو به ويراني نهاده است.
2ـ امام زاده مهرابعلي : از زمان احداث اوليه بنا اطلاع دقيقي در دست نيست ولي با توجه به شكل فندانسيون و مصالح پي كه از سنگ ميباشد به نظر ميرسد قدمت آن به قبل از اسلام برسد.
اصل بنا استوانه اي شكل است و داراي چهار درب مي باشد كه هر كدام به سمتي از چهار جهت اصلي باز مي شده است و در كنار هر درب دو پنجره داشته كه در حال حاضر فقط درب جنوبي آن باز مي باشد. بناي امام زاده در قديك چندبار مرمت شده و با توجه به نوع مصالح و سبك معماري به نظر مي رسد كه آخرين بار در زمان ايلخانان مرمت كلي شده و گنبدي آجري روي بنا احداث گرديده و جاي مخروطي و سنگي سابق را گرفته است.
متاسفانه بناهاي ناهمگون ديگري كه بعدها پيرامون ساختمان اصلي ساخته شده اند، شكل واقعي آن را كاملا پوشش داده اند اما نتوانسته اند بناي اصلي استوانه اي آن را حفظ كنند ولي گنبد بنا ريزش كرده است.
3ـ كتيبه هيراتيك (نيمه تصويري) دره هفت آسياب: اين كتيبه در ارتفاع 10 متري كف دره هفت آسياب بر روي سنگي نه چندان سخت و رو به مشرق كنده شده است و قدمت آن به بيش از 6000 سال قبل مي رسد. استاد محمد كردواني كه در سال 1356 از منطقه ديدن كرده مي نويسد:
« وجود تمدن هزاره چهارم قبل از ميلاد در اين محل باعث اعجاب و شگفتي است و بودن كتيبه هيراتيك گواه بر فرهنگ بسيار مترقي اين قوم است».
گذشت زمان در چين و شكنهاي اين كتيبه به خوبي نمايان است. گر چه به مرور زمان ترك برداشته و قسمتهايي از آن ريزش كرده، ولي اولين چيزي كه به نظر مي رسد پنج سطر علائم و نشانه هايي است كه در ميان آنها چيزهايي مانند تاج، خورشيد، دف، پروانه، علائم موسيقي، پرچم، نيم دايره، مثلث، لوزي، بادبادك، پله و... را ميتوان تقريبا حس كرد اينها واقعاً چه هستند و چه پيامي دارند؟
محققان عقيده دارند مراحل تكامل خط به چهار قسمت تقسيم مي شود: 1ـ تصويري (pictorial) 2ـ صوتي (pNoNic) 3ـ هجايي (cilABery) 4ـ الفبايي (AlpHABEtic)، ولي انگار نوشته دره هفت آسياب روستاي قمچقاي بيجار در هيچكدام از اين تقسيم بنديها نمي گنجد و متاسفانه تا به حال هيچ تحقيقي از طرف افراد صاحب نظر و يا مجامع علمي داخلي و يا خارجي روي آن صورت نگرفته اسن و يكي از ارزشمندترين و قديمي ترين كتيبه هاي تاريخي جهان و آثار باستاني اطراف آن در شرف نابودي كامل قرار دارد.
آيا زمان آن نرسيده كه به هويت و فرهنگ و تمدن خود بهاء دهيم و آن را به جهان و جهانيان معرفي كنيم؟

 

[Nicol]

تراژدى ايل شاهسون در ساووج بولاق (مهاباد)ايل شاهسون

قلمرو اصلي ايل شاهسون (شاهسئوه ن) منطقه مغان و ديگر نقاط آذربايجان شرقي و تاريخ مهاجرت طوايف مختلف آن به آذربايجان غربي مشخص نيست. اما گفته مي شود در زمان انقلاب مشروطيت که ايل دچار زحمت و پراکندگي بوده، طوايفي چند از آن جدا شده و راهي آذربايجان غربي مي شوند

در حال حاضر ايل شاهسون در آذربايجان غربي شامل 11 طايفه است که پنج طايفه قره چورلو، مقدم و دمکانلو٬ ياغبستي و ايناللو از نظر نفوس بسيار اندک بوده و پس از استقرار در منطقه، ساکن شده و بافت ايلي خود را از دست داده اند. طوايف ديگر اين ايل عموما کوچرو بوده و اقتصاد آنان مبتني بر دامداري است.

قلمرو حياتي اين ايل در دوران جنگ دچار ناامني گرديد. مناطق قشلاقي آنان در دهستان شهر ويران مهاباد مورد تاخت و تاز و آتش سوزي گروههاي مختلف (كرد؟٬ دولت؟) قرار گرفت و قسمت اعظم احشامشان نيز به غارت رفت و عرصه زندگي بقدري بر آنان تنگ شد که عاقبت مجبور به ترک روستا و رها کردن آنچه که داشتند شدند.

خانوارهاي ايل شاهسون در آن سالها پس از مدتي سرگرداني در اطراف روستاهاي منطقه عاقبت با اجاره کردن و خريد زمين در روستاهاي امن مجبور به مهاجرت شدند و سکوت در روستاهاي جديد را ترجيح دادند. مناطق ييلاقي و ميان بند آنان نيز که در نواحي يازداغي خليفان، خان طاووس، شرفه، ملادره سي، دوآب، شله کن، بيکن قلعه و اليس در منطقه گولان بود، نيز از مصائب اين دوران دور نماند، بطوريکه قسمتهاي مختلف آنها زير شخم رفت و از دسترس عشاير خارج شد.

حدود 100 خانوار از طايفه حيدرلو که معمولا به مناطق ييلاقي سليم خان، دوله رش و کاني زرد کوچ مي نمودند بدليل ناامني، در مناطق قشلاقي ماندند و قسمتي از رمه خود را توسط چوپان به يازداغي، شله کن و سرتيب بلاغي گسيل داشتند. زنان طايفه روزانه با اسب و الاغ براي دوشيدن شير راهي منطقه ميشدند و عصر مراجعت ميکردند.

به هر حال آنچه که از اين ايل در حال حاضر به پديده کوچ استمرار ميبخشد شامل 367 خانوار است و عموما در 90 اوبه (اوبا) که آنرا بولوک (بؤلوك) نيز ميگويند به شرح زير متشکل شده اند. سازمان ايلي شاهسون در کتاب ساختار سازمان ايلات و شيوه معيشت عشاير آذربايجان غربي به شکل زير ترسيم شده است:

 

[Nicol]

از ايل شاهسون تعداد 4 طايفه در حوزه شهرستان مهاباد زندگي ميکنند که بهنگام کوچ از منطقه نيز خارج ميشوند،اين طوايف عبارتند از:

7-1- طايفه ياراحمدلو
اين طايفه داراي ده خانوار کوچنده است که کلا در يک اوبا سازمان يافته اند. منطقه قشلاقي آنان ارمنک سفلي (شهرويران مهاباد) و منطقه ييلاقي آنان آغ داغ در دهستان حومه هشترود ميباشد.

7-2- طايفه حاج‌آغلو
اين طايفه بزرگترين طايفه ايل شاهسون در آذربايجان غربي است و داراي 205 خانوار کوچنده است که در 57 اوبا (بولوک) سازمان يافته اند. اوباهاي اين طايفه در مناطق مهاباد، مياندوآب، مراغه و هشترود پراکنده هستند و ييلاق آنان عموما کوه سهند و سليم خان است.

7-3- طايفه قره‌موسي‌لو
طايفه فوق داراي 38 خانوار و 8 اوباست و در روستاي مهاباد، مياندوآب، هشترود و مراغه پراکنده هستند. منطقه ييلاقي اين طايفه فعلا بايندور در اطراف سهند است.

7-4- طايفه آغباشلو
اين طايفه داراي 26 خانوار کوچنده است که در 5 اوبا سازمان يافته اند. منطقه قشلاقي اين طايفه شهر ويران مهاباد و ناحيه ييلاقي آنان هم دهستان سراجو است.

براي کسب اطلاعات بيشتر خوانندگان ميتوانند کتاب ساختار و سازمان ايلات و شيوه معشيت عشاير آذربايجان غربي نوشته آقاي ابراهيم اسکندري نيا را مطالعه فرمايند.

 

[Nicol]

تپه زیویه

اين تپه در روستاي زيويه، حدود 55 كيلومتري جنوب شرقي شهر سقز واقع واز محوطه بسيار وسيعي برخوردار است. طي كاوش هاي باستان شناسي در اين تپه، قلعه باستاني زيويه از زير خاك بيرون آمد. اين قلعه روي يكي از تپه هاي نسبتاً مرتفع منطقه ساخته شده و بر محيط اطراف اشراف كامل دارد.
در نخستين كاوش كه لوسط« ايوب ربنو» در سال 1325 شمسي در اين منطقه صورت گرفت و بيشتر جنبه تجاري داشت، اشياي منحصر به فردي از يك تابوت برنزي به دست آمد كه در نوع خود از شاهكارهاي فلزكاري و سفال گري محسوب مي شود. همين امر موجب تخريب بسياري از آثار معماري ارزشمند اين قلعه ( كاخ دژ ) عظيم گرديد. اين قلعه كه به اقوام ماد و ماننايي تعلق داشت، در حدود 2700 سال پيش ساخته شده است.
در سال 1354 شمسي اولين فصل كاوش هاي علمي باستان شناسي در اين تپه آغاز شد و تا سال 1380 ادامه يافت. طي چند فصل كاوش، نتايج قابل توجهي در زمينه شناخت وضعيت معماري آن به دست آمد. از جمله اشياي به دست آمده در اين كاوش ها، قطعات عاج منقوش بود كه نقوش حيواني و صحنه شكار اساطير روي آن ها حك شده و از ارزش ويژه اي برخوردار است. اهميت اين قطعات به حدي است كه از روي دو نمونه از آنها، نقش برجسته آبيدر سنندج، طراحي، بزرگ نمايي و ساخته شد.

​

براي احداث قلعه زيويه، استادكاران پس از بنياد مصطبه، سكوهايي براي دست يابي به سطح صاف و هموار پديد آوردند و در بين شيب هاي موجود در تپه، با بهره گيري از خشت خام، سنگ و چوب قلعه اي در نهايت استحكام و پايداري بنا نهادند. پي ها و پايه ستون ها از سنگ ساخته شده و براي ساخت ديوارها، خشت خام به ابعاد 16×46×46 سانتي متر به كار رفته است.
رودي اصلي با 21پله سنگي، در شرق تپه قراردارد. از جالب ترين قسمت هاي قلعه، تالار ستون دار آن با 16پايه ستون سنگي مدور است. قطر اين پايه ستون ها حدود 95 تا 105 سانتي متر است. كف تالار با خشت خام به صورت شطرنجي مفروش شده است. ديگر بخش هاي اين قلعه عظيم شامل سالن ها، حياط ها و اتاق هاي متعددي است كه هر يك عملكردي خاص داشت.
نكته قابل توجه استفاده از فاصلة پشت بندهاي ايجاد شده براي استحكام و ايستايي ديوازهاي قلعه است كه به عنوان سيلو( انبار غله ) مورد استفاده بود. در كاوش هاي سال 1380 ، نمونه هايي از غله در كف انبارها كه هر يك بيش از 8 متر عمق داشت، به دست آمد.