baroon
متخصص بخش ادبیات
خانه قوام الدوله در دود شهر تهران
تاریخ در خیابان‌های دودزده شهر
سال 1253 قمری وقتی میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی خانه مجلل خود را بنا می‌کرد، هرگز به ذهنش نمی‌رسید که ملک زیبای او تبدیل به یکی از متروک‌ترین و ناشناخته‌ترین خانه‌های تاریخی پایتخت در قرن آینده شود. میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی یکی از صاحب منصبان دوره محمد شاه قاجار بود که در دیوان محاسبات مالیات سمتی داشت. پسر قوام‌الدوله، حسن وثوق هم در سال1268 ش، جای پدر را گرفت و در دوره‌ه ایی وزیر فرهنگ، دارایی، خارجه و نخست‌وزیر بود.
خانه قوام الدوله را باید در یکی از شلوغ‌ترین و تجاری‌ترین خیابان‌های تهران ببینید؛ خیابان امیرکبیر تهران، حد فاصل چهارراه سرچشمه و سه راه امین حضور، کوچه میرزا محمد وزیر.
این خانه به سبک معماری ایرانی‌اسلامی ساخته شده و طبق همین سبک، دارای 7دری، حیاط بیرونی، یک حوض و چند باغچه است. قرینه این حیاط هم حیاط دیگری است که حیاط اندرونی محسوب می‌شود و باز هم با باغچه و حوض نماسازی شده. این دو حیاط با چند راهرو به همدیگر مرتبط می‌شوند. به این‌ها باید دو بادگیر و یک شیروانی را در بام اضافه کنید که آجری هستند و قرینه هم ساخته شده‌اند.
ورود به ساختمان، از حیاط بیرونی و درونی و از طریق دو راه پله انجام می‌شود. طبقه اول 2 تالار بزرگ به نام‌های آینه و تبنی یا سفره‌خانه دارد و 2 راهرو و 3 اتاق کوچک. طبقه دوم هم به همین قاعده2 راهرو دارد اما با 6 اتاق. یک راهرو و 3 اتاق در ضلع غربی و یک راهرو و 3 اتاق دیگر در ضلع شرقی هم بنا شده است. خانه قوام الدوله یک زیر زمین هم دارد که زیر تالار آینه و تبنی قرار گرفته و تنها برای دسترسی اهالی خانه بوده که از حیاط اندرونی به آن راه پیدا می‌کردند.
تالار آینه مهمانخانه قوام الدوله بوده است که سیاست‌مداران قاجاری زیادی در آن رفت و آمد می‌کردند. دسترسی به این اتاق از بخش‌های اندرونی خانه جدا بود تا اهالی خانه بتوانند حتی در زمان جلسات کاری هم به راحتی تردد کنند. جالب است بدانید که تزیینات این تالار به دلیل رفت و آمد رجال کشورهای غربی، از الگوهای غربی پیروی کرده و تصاویر زنان فرنگی به‌صورت کارت پستال در میان آینه‌کاری‌ها و موتیف‌های گچ‌بری جا نمایی شده است!
با این حال در همین فضا هم رگه‌هایی از معماری ایرانی به چشم می‌خورد: سه ارسی، 7 پنجره ارسی، 3 در چوبی و 4 طاقچه. ارسی‌ها با گره‌های کنده‌کاری شده و تزیینات چوبی ظریف و شیشه‌های رنگی نماسازی شده‌اند و روی آن‌ها نقاشی هنرمندان ایرانی به چشم می‌خورد.
سفره‌خانه هم که در ضلع جنوبی قرار دارد، زمستان نشین ساکنان خانه بوده که به دلیل موقعیت جغرافیایی خاصش بیشتر از بقیه بخش‌های خانه از نعمت آفتاب بهره می‌برده. در قسمت شمالی این سفره خانه یک فرو رفتگی وجود دارد که شاه‌نشین اتاق محسوب می‌شود.
انجمن آثار ملی این خانه را در سال‌های قبل از انقلاب خرید و به سازمان ملی حفاظت آثار باستانی واگذار کرد تا آن را مرمت کند. این روزها اگر گذارتان به خانه قوام الدوله بیفتد، می‌بینید که قسمتی از بنا در تعریض کوچه میرزا محمود وزیر از بین رفته که به احتمال زیاد متصل‌کننده اندرونی و بیرونی به یکدیگر بوده است. علاوه بر این، تبدیل ایوان تابستانی به تالار آینه کاری باعث شده که بنا از شکل و شمایل اولیه خود فاصله بگیرد.
از زمانی که این بنا زیر نظر سازمان ملی حفاظت آثار باستانی رفت، چند اتاق، آشپزخانه و سرویس بهداشتی در ضلع شرقی حیاط بیرونی به آن اضافه شد که البته با بافت قدیمی خانه، مثل در و پنجره، تزیینات شومینه و گچ‌بری و نمای خارجی به طور کلی مطابقت می‌کند و تشخیص آن دشوار است که این واحدها بعداً به بنا اضافه شده‌اند. با تمام این‌ها خانه میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی هنوز هم یکی از جالب‌ترین نمونه‌های معماری ایرانی است که در اولین نگاه نظم و تقارن آن شگفت زده‌تان خواهد کرد.
منبع : تبیان