مقدمه:
خود دانشمند پنداری و ادعای اختراعات بزرگ ، چه در جهان و چه در ایران پدیدهء جدیدی نیست. تاریخ علم ، نمونه های بسیاری از این دست را ثبت کرده و افراد بسیاری بوده اند که متوهّمانه، مدعی اکتشافات بزرگ، اختراعات شگرف و ایده هایی بوده اند که جهان را تکان خواهد داد. از آنجایی که مسئلهء دانشمندنمایی" ، یا بعبارتی موضوع "خود دانشمند پنداری" و همچنین ترویج ایده های متوهّمانهء بی اساس و در عین حال بزرگ را میتوان زیرمجموعهء طرح "برنامهء فریب عمومی" دسته بندی نمود، در این نوشتار بر آنیم تا با بررسی نمونه هایی از دانشمندنماها و مدعیان اختراعات بزرگ، سرفصل جدیدی از مجموعه یادداشت های فهم عمومی از علم و تکنولوژی را ارائه نماییم.
مسئله دانشمندنماها:
دانشمندنماها، عموماً تلاش میکنند "همه چیزدان" به نظر برسند . آنها همچنین خود را مبدع تعداد زیادی از اختراعات و اکتشافات میدانند. اغلب مدعی هستند که از کشورهای مختلف جهان دعوتنامه های گوناگونی دارند تا دانش تئوریک یا فنی و یا اختراع خود را ارائه بدهند ولی غالباً اظهار می نمایند که به دلیل علاقمندی به وطن از پذیرش این دعوتنامه ها سر باز زده اند.
تفکیک و تشخیص دانشمندنماها (مخترع نماها) ، از دانشمندان، مخترعین و پژوهشگران واقعی، از دیدگاه متخصصین علوم و فناوری، عملاً به سهولت ممکن است. چه اینکه پژوهشگران حرفه ای و یا دست اندرکاران تولید علم و فناوری ، به پیچیدگی های امر پژوهش و یا تولید علم و فناوری به خوبی واقف اند و از این رو دانشمندنماها عموماً نمیتوانند نزد این گروه از متخصصین، خود را بعنوان مخترعان خبره و پژوهشگران قابل جا بزنند و جعل کنند.
دانشمند نماها و مخترعین جعلی، برای خلاصی از توضیح محتوای اکتشاف یا اختراع خود به متخصصین و به جهت اجتناب از ارائه آن به مجامع علمی رسمی و دانشگاهی، تلاش می کنند در عوض، یافته های خود را به رسانه، یا به عموم مردم عرضه نمایند. و با بکارگیری هیاهوی کاذب تبلیغاتی، اختراع و اکتشاف خود را تکان دهنده، و در مقیاس وسیع نمایش دهند.
دانشمند نماها و مخترعین جعلی خوب می دانند متخصصین و نهادهای رسمی آکادمیک ، یافته ها یا اختراعات مورد ادعای آنها را نه تحت تاثیر تبلیغات و تعریف خود افراد، که بصورت دقیق و موشکافانه و با ضوابط علمی شناخته شده مورد بررسی قرار خواهند داد و از افراد خواهند خواست که در خصوص اکتشاف یا اختراع خود، توضیحات دقیق بدهند و منابع مطالعاتی و پژوهشی خود را نیز عرضه نمایند.
در حالیکه مردمان عادی و غیرمتخصص، دانشمند نماها و مخترعین جعلی را به چالش نمی کشند و بلکه از ادعاهای شگرف آنها حیرت زده شده و حتی احساس غرور و افتخار مینمایند.
به هر ترتیب، ریشه یابی و آسیب شناسی مسئلهء "خود دانشمند پنداری"، کار فلسفهء علم نیست و این مسئله را اساساً باید جامعه شناسان و روانکاوها و محققان علوم اجتماعی موضوع پژوهش خود قرار دهند . از این رو کار ما در این نوشتار، ارائهء روشهاییست برای تفکیک و تشخیص دانشمندنماها (مخترع نماها) ، از دانشمندان، مخترعین و پژوهشگران واقعی.
بسیاری از مخترعین و دانشمندان و پژوهشگران کشور، همه ساله نامه های دعوت به همکاری ، از جانب دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی کشورهای گوناگون دریافت میکنند. تعدادی از دانشگاههای کشور با دانشگاههای مختلف جهان، تبادلات آکادمیک دارند و طرح های پژوهشی مشترک برگزار می نمایند. اما موضوع دعوتنامه های پژوهشی و دعوت برای اجرای طرح های تحقیقاتی در زمینه علم و فناوری، دستاویز تبلیغات دانشمند نماها و مخترعین جعلی شده و اغلب "خود دانشمند پندارها" مدعی آنند که تعداد انبوهی از دعوت ها را رد کرده و ترجیح میدهند به تبلیغات مجعول خودشان در سطوح مختلف اجتماعی داخل کشور ادامه دهند.
بصورت عمده نشانه های دانشمندنماها، خوددانشمندپندارها و مخترعین جعلی را می توان در موارد زیر دسته بندی کرد:
1- ادعای اختراعات بزرگ و شگرف، اکتشافات تکان دهنده و بعضاً ناقض قواعد علمی پذیرفته شده موجود. در یک نمونه یکی از این افراد گزارش اختراع خود را اینطور به پایان می برد:
(ما به این خود باوری رسیده ایم که بتوانیم به بشریت خدمت نمایم و موجبات انقلاب صنعتی جدیدی گردیم!.)
2- ادعای ارتباط با دانشمندان و فلاسفه بزرگ و مشهور وطنی و بین المللی
3- حجم و گستردگی اغراق آمیز در تعداد اختراعات و اکتشافات و مقالات منتشره
(فرد مدعی است که صدها اختراع و اکتشاف بزرگ کرده و دهها مقاله در نشریات گوناگون منتشر نموده است.)
4- ادعای اولین بودن، یا اختراع و کشف موضوعی برای نخستین بار در ایران و جهان
5- ادعای شرکت فرد در سخنرانی ها وکنفرانس ها و همایشها به میزان بسیار وسیع و غیرواقعی.
(در یک نمونه، فردی با داشتن سن حدود 20 سال ادعا میکند، بیش از 100 سخنرانی وکنفرانس در همایشها ، سمینارها و دانشگاه ها و مراکز معتبر علمی کشور ارائه داده است!)
6- ادعای عضویت در مراکز و موسسات تحقیقاتی علمی و پژوهشی بزرگ و مشهور دنیا، عضویت در نشریات و مجلات مشهور علمی وتخصصی . فرد مدعی است در دهها موسسه پژوهشی و اتحادیه ها و آکادمی های بین المللی علوم عضویت داشته
7- ادعای تحقیقات گسترده روی موضوعات گوناگون علم و فناوری
فرد برای نمایش حجم بالای مطالعاتی و زمینه تحقیقاتی خود لیست بلند بالایی از موضوعات ساده (و حتی پیچیده فیزیک مقدماتی) تهیه کرده تا مخاطب ناآگاه را از کثرت دانش و بستر مطالعاتی خود شگفت زده نماید.
در یک نمونه فرد مدعی است بصورت همزمان تحقیقات گسترده ای روی:
نظریه میدان در فضا – زمان خمیده ، قوانین نیوتن، نظریات نسبیت خاص و عام اینشتین، نظریات پرفسور حسابی، نظریه ریسمان، نظریه وحدت میدانها ، درباره ساختمان ذرات اصلی هسته اتم، درباره اصلاح قانون جاذبه عمومی نیوتن وقانون میدان الکترومانتیکماکسول (الکتریکی کولومب)! درباره استنتاج ساختمان ذرات اصلی اتم از نظریه عمومی انیشتین! ، اثر ماده برمسیرعبوروانحراف شعاع نورانی در مجاورت سطح یک جسم، عبور نور درمجاورت ماده، انواع ذرات اصلی وتعداد آنها، شکل فرمول قانون نیروی جاذبه الکتریکی! شکل فرمول قانون نیروی جاذبه جرمی! شکل فرمول قانون نیروی جاذبه مغناطیسی!! تغییر نمار, شکست نور درنزدیکی سطح یک جسم. (؟؟!) درمورد ارتعاش هسته مغناطیسی. (؟!) حساسیت سلولهای فتوالکتریک، در مورد ماهیت ماده، ، درباره ذرات پیوسته، مدل ذره بی نهایت گسترده، گستردگی ذرات تابی نهایت! وجود ذره باردار باجرمی بزرگتر از الکترون! مکانیک وهیدرودینامیک!! مکانیک شاره ها ، الکترونی در مگنترون با کاتد ، سیاهچاله ها وچگونگی تشکیل آن با استفاده از نظریه هاوکینگ! درباره تعلیق مغناطیسی! در باره آشکار سازها، درباره مقایسه میکرو تکنولوژی ونانو تکنولوژی!
انجام داده است. در ادامه به منظور اینکه سرفصل های تحقیقاتی خود را حجیم تر نشان دهد، 6 زمینه گوناگون در حوزه نانوتکنولوژی را به تفکیک در رزومه تحقیقاتی خود می نویسد:
تحقیق درباره خواص مکانیکی نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص حرارتی نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص شیمیایی نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص نوری نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص الکتریکی نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص مغناطیسی نانو تکنولوژی
سپس از تحقیق درباره نانو کامپوزیت های کربن با زمینه پلیمری گرفته تا تحقیق درباره نانوتیوپ ها ،درباره انواع ترموکوبل ها وکاربرد آنها، درباره حساسیت سلولهای فتو الکتریک ،درباره ستاره ها، درباره زمین وفضا ، درباره کهکشان راه شیری شمالی وجنوبی!، درباره خورشید، درباره ماه، مریخ، مشتری، زحل، عطارد، اورانوس و ........ را لیست کرده و بعنوان زمینه های پژوهشی خود طرح می نماید.
لازم به ذکر است ، دانشمندنماها، خوددانشمندپندارها و مخترعین جعلی الزاماً هر 7 نشانه ای را که ذکر شد ندارند. برخی حتی تنها یک نشانه و برخی دیگر شاید هر 7 نشانه را داشته باشند.
از دیگر سو، پژوهشگران قابل، مخترعین و مهندسین واقعی و دانشمندان حقیقی، یافته های خود را در سمینارها، دانشگاهها، و فستیوال های معتبر علم و فناوری مطرح می نمایند. پژوهشگران واقعی ادعا نمیکنند که دهها مقاله در نشریات معتبر منتشر نموده و زمینه های تحقیقاتی گسترده ای داشته اند، بلکه آنها "واقعاً" چنین CV روشنی دارند. صلاحیت علمی پژوهشگران، مخترعین ، دانشمندان و مهندسین واقعی ، را دانشگاهها، نهادهای رسمی علمی داخلی و بین المللی تعیین مینمایند.
با این توضیح طبیعی است پژوهشگری واقعی و محققی خبره و دانشمندی حقیقی، تحقیقات گسترده روی موضوعات گوناگون علم و فناوری داشته باشد، در مراکز و موسسات تحقیقاتی علمی و پژوهشی بزرگ ،یا نشریات و مجلات مشهور علمی وتخصصی دنیا عضویت داشته باشد، یا برای نخستین بار در ایران و جهان، دست به اختراع و اکتشاف ارزشمند و بزرگی زده باشد.
مخترعین و دانشمندان واقعی، جزئیات Details یافته های خود را به نهادهای رسمی متولی علم و فناوری عرضه می نمایند. چرا که از پس توضیح و تبیین یافته های خود، بر می آیند و دلیلی برای کلی گویی و بیان مبهم ندارند.
به هر ترتیب، ادعای انجام یکسری امور، با واقعی بودن آن متفاوت است. مخترعین جعلی صرفاً می گویند و تبلیغ میکنند، در حالیکه مخترعین و دانشمندان حقیقی، یافته های خود را به مجامع علمی معتبر و با صلاحیت ارائه کرده و رزومه پژوهشی روشن و قابل تاییدی دارند.
باری! همانگونه که گفتیم، مخترعین جعلی، که اطلاع دقیقی از ادعای خود نیز ندارند، به جهت خلاصی از توضیح ابداع و اختراع یا اکتشاف خود برای متخصصین، به بیان عبارات کلی و غیردقیق می پردازند. دلیل این امر هم خیلی واضح است. عبارات کلی را نمی توان در معرض نقد قرار داد و اینگونه عبارات عمدتاً از نقد و بررسی مصون هستند.
برای نمونه افرادی که مدعی اختراع یک دستگاه عظیم فناروی امواج هستند بیان میدارند اختراعشان ، موجب جذب تمام فرکانسهای ارسالی از زمین و از ماهواره ها می شود! و می گویند:
مکانسیم عملکرد این دستگاه، جذب فرکانس قبل از رسیدن به پردازشگرهای زمینی است، با شروع به جذب فرکانس ها شامل موبایل، اینترنت، تلویزیون، رادیو و ... قطع خواهد شد!
سپس می افزایند:
در دنیا هر چیزی طبعی دارد و طبع فرکانس سرد است که انسان را به سمت سردی و مرگ سوق می دهد!!
و هیچ توضیح بیشتری به دست نمیدهند که بصورت دقیق، مقصود از طبع سرد فرکانس(! ؟؟؟) چیست!
بسیاری از این افراد، خود را پایه گذار یک حرکت عظیم جهانی دانسته و برای اختراعی مجعول، که اساساً وجود خارجی ندارد و حتی طرحی از آن نیز موجود نیست (دستکم حتی اگر طرح اولیه ای از چنین اختراعی موجود بود می توانست با ارائه به دانشکده های فنی دانشگاههای کشور، یا ارائه مقاله یا .... مورد بررسی قرار گرفته و تایید یا مردود گردد) ، تبلیغ می نمایند.
برای گل آلود شدن فضای تبلیغاتی (و به تبع آن گریز از ارائه توضیحات دقیق) مخترع این دستگاه را "گروهی از نوابغ ایرانی" ذکر کرده تا از ادای هرگونه توضیح بیشتری فارغ شوند. چه اینکه توضیحات بیشتر، دقت بیشتر می طلبد و هرچه جزئیات بیشتری از موضوع ذکر گردد، جعلی بودن آن بیش از پیش آشکار خواهد شد.
پوریا ناظمی در شماره 3 از مجموعه یادداشت هایی درباره روزنامه نگاری علمی ذیل عنوان (نبرد با سودازدگان)، توضیحات دقیق و جامعی از تجربیات شخصی خود در مواجهه با مخترعان جعلی و خوددانشمند پندارها آورده و می نویسد:
“گاه ما فقط با شبه علم طرف نیستیم بلکه با سودا زدگی و شیادی مواجه می شویم. در طول سالیانی که با ماهنامه نجوم همکاری می کردم و در رصدخانه زعفرانیه و جاهای دیگر نجوم درس می دادم و درباره ترویج نجوم سخنرانی می کردم، به طور مداوم با افرادی مواجه می شدم که به سراغم می آمدند و معتقد بودند توانسته اند نظریات انیشتین را ابطال کنند، رازهای سیاهچاله ها را کشف کنند، رمز سفر در زمان را به دست بیاورند، معادلاتی دارند که می تواند آینده را پیش بینی کند، می توانند ستاره ها را به دقت بخوانند و طالع افراد را بگویند و یا متوجه توطئه ای بزرگ در ساختار فیزیک شوند و بفهمند اساس فیزیک چیز دیگری است. بسیاری از آنها انبوهی از کاغذ های سیاه شده از معادلات را نیز به همراه خود می آوردند و تقریبا همه آنها با پیشنهادهای مرموز و کلان سازمان های خارجی مواجه شده اند اما ترجیح داده اند دانششان را با هم میهاننشان تقسیم کنند و از سازمان های دولتی هم جواب مناسب ندیده اند و در نهایت به سراغ شما آمده اند. آنها دست از سر شما بر نخواهند داشت ....
در طی سالیانی که در جام جم مشغول به فعالیت بودم همکارانم بارها من را در حال سر و کله زدن با این افراد می دیدند. گاهی اوقات آنها افراد محترم و جا افتاده ای هستند که حتی نمی توانید به آنها بگویید اسیر توهم شده اند اما لازم است جایی این کار را بکنید. این افراد گاهی بدون داشتن پیش زمینه علمی ، با خواندن یکی دو مقاله عمومی فکر می کنند اسرار عالم را می دانند. گاهی رنگ و لعاب فرمول های ریاضی نیز به آن می زنند وانصافا گاهی تشخیص سریع اشتباهات آنها آسان نیست. به خصوص در این زمینه در مورد مخترعان بیشتر اتفاق می افتد. به دلیل نوع ساختار سازمان ثبت اختراعات ایران گاه ادعاهای واهی به عنوان اختراع ثبت اختراع می گیرند و صاحبان آن از شما می خواهند گزارشی از دست آورد مجهول آنها چاپ کنید. به مناسبتی چند سال پیش از سازمان اختراعات خواستیم فهرست اختراعات ثبت شده را در اختیارمان قرار دهد چندین مورد تنها دستگاه پیش بینی زلزله ثبت شده بود!”
یکی از این مخترعین مجعول، در توضیح اکتشافات و یافته های خود میگوید:
در آلمان آنقدر از این اختراع استقبال شده که خود من هم باور نمی‌کردم. علاوه بر آلمان، از کشورهای ژاپن، برزیل، سوئیس و اتریش هم پیشنهادات خوبی برای تولید داشتم ولی ایران را بیشتر از تمام دنیا دوست دارم و این کار را در ایران ادامه خواهم داد!
نکته دیگری که نباید از نظر مغفول بماند میل عمومی به قهرمان سازی و اصطلاحاً سوپراستارهای علمی است. بسیاری از علاقمندان حاشیه ای علم، که از ساز و کار دانش و فناوری اطلاع چندانی ندارند ، عرصه علم و فناوری را که بر پایه تعقّل و منطق و روش سیستماتیک علمی بنا شده را با عرصه مسابقات ورزشی یا برد و باخت، جابجا گرفته اند. آنها در جستجوی قهرمانان علم و فناوری هستند تا احساسات غرور و تفاخر ملی و قومی خود را بر انگیخته کنند .
در مواردی خود من نیز گاهی درگوشه و کنار، کامنت ها و نظراتی در ستایش از دستنوشته هایم پیدا میکنم که اساساً آنها را جدی نمی گیرم.
در یک نمونه، شخصی تفکرات من (!) و مسائلی که در زمینه فلسفه علم و فلسفه مهندسی مطرح کرده ام را با بیانی که غالباً به کار تیتر نشریات زرد می آید، حیرت برانگیز دانسته است.!! از ذهن خلاق! روش فیلسوفانه ! تحلیل پیچیده ترین ابهامات فلسفی در ترمودینامیک و مقاومت مصالح!! نوشته و دست آخر می افزاید نوشته های من یک فلسفه تحلیلی است و تلفیقی از دانسته هایم! در زمینه مکانیک ,فلسفه , روانکاوی ,ریاضیات و ...!!!
در حالیکه تنها یکبار آن هم سالها پیش به ترمودینامیک پرداختم و نوشته هایم به هیچ عنوان در ردهء فلسفه تحلیلی نیست و از قرار، مطالعات فلسفه تحلیلی ام بسیار نازل و سطحی هم هست. بر خلاف آنچه در برخی کامنت ها دیدم، هیچ مقاله ای از من در نشریات خارجی منتشر نشده و جز یک نمونه از نوشته ها ، هیچ دستنوشته ای در زمینه فلسفهء ترمودینامیک منتشر نکرده ام و به هیچ عنوان هم تا امروز از دانشگاههای دو کشور کانادا و انگلستان پذیرش تحصیلی نگرفته ام.
باری ! میل عمومی به قهرمان سازی و داشتن سوپراستارهای علمی ، سبب شده بسیاری از خوشه چینان علم، عرصه علم و فناوری را که بر پایه تعقّل و منطق و روش سیستماتیک علمی بنا شده، با عرصه مسابقات ورزشی یا برد و باخت تیم های باشگاهی، جابجا بگیرند. آنها اشتیاق زایدالوصفی دارند که دست اندرکاران علم وفناوری را تشویق کنند و برایشان هورا بکشند. همانگونه که گفتیم آنها در جستجوی قهرمانان علم و فناوری هستند تا احساسات غرور و تفاخر ملی و قومی خود را بر انگیخته کنند .
شاید یکی از پارامترهای دخیل در بروز مسئلهء "خود دانشمند پنداری" (به مثابهء یک بیماری اجتماعی که گریبان جامعه علمی را گرفته)، اغراق ها و تمجید های کاریکاتوری اطرافیان ، خانواده و دوستان ناآگاه از قابلیت های فرد باشد. در این خصوص من نمی توانم ابراز نظری بکنم و این موضوع را اساساً روانکاوها باید بررسی و تفحص نمایند.
بارها دیده ایم خانواده ها ، کودکان و نوجوانان خود را که می توانند نصب ویندوز یا رایت CD انجام دهند ، مغز متفکر کامپیوتر می دانند . بسیاری را دیده ام که نوجوان محصل خود را صرف اینکه در تعمیر کامپیوتر یا لوازم الکترونیکی ایده ای کارامد داشته اند، مخترع، اینشتین و ... نامیده اند.
اما آنچه در ظاهر پیداست عقاید خود مهم انگاری(self -important ideas) یکی از نشانه های شیدایی Mania است. چنین افرادی زیاد و سریع صحبت میکنند که این مشکل، فشار کلام (pressure of speech) نامیده می‌شود. همچنین غالباً از پرش افکار(flight of idea) رنج می برند.افکار خود بزرگ بینی (grandios) داشته و خود را مبدع آثار و اختراعات بزرگ می دانند.
بار دیگر تاکید میکنیم ، ریشه یابی و آسیب شناسی مسئلهء "خود دانشمند پنداری"، کار فلسفهء علم نیست و این مسئله را اساساً باید جامعه شناسان و روانکاوها و محققان علوم اجتماعی موضوع پژوهش خود قرار دهند آنچه در این نوشتار آمد صرفاً تلاشی بود در ارائهء روشهایی که به تفکیک و تشخیص دانشمندنماها (مخترع نماها) ، از دانشمندان، مخترعین و پژوهشگران واقعی کمک میکند.
عرفان کسرایی
خود دانشمند پنداری و ادعای اختراعات بزرگ ، چه در جهان و چه در ایران پدیدهء جدیدی نیست. تاریخ علم ، نمونه های بسیاری از این دست را ثبت کرده و افراد بسیاری بوده اند که متوهّمانه، مدعی اکتشافات بزرگ، اختراعات شگرف و ایده هایی بوده اند که جهان را تکان خواهد داد. از آنجایی که مسئلهء دانشمندنمایی" ، یا بعبارتی موضوع "خود دانشمند پنداری" و همچنین ترویج ایده های متوهّمانهء بی اساس و در عین حال بزرگ را میتوان زیرمجموعهء طرح "برنامهء فریب عمومی" دسته بندی نمود، در این نوشتار بر آنیم تا با بررسی نمونه هایی از دانشمندنماها و مدعیان اختراعات بزرگ، سرفصل جدیدی از مجموعه یادداشت های فهم عمومی از علم و تکنولوژی را ارائه نماییم.
مسئله دانشمندنماها:
دانشمندنماها، عموماً تلاش میکنند "همه چیزدان" به نظر برسند . آنها همچنین خود را مبدع تعداد زیادی از اختراعات و اکتشافات میدانند. اغلب مدعی هستند که از کشورهای مختلف جهان دعوتنامه های گوناگونی دارند تا دانش تئوریک یا فنی و یا اختراع خود را ارائه بدهند ولی غالباً اظهار می نمایند که به دلیل علاقمندی به وطن از پذیرش این دعوتنامه ها سر باز زده اند.
تفکیک و تشخیص دانشمندنماها (مخترع نماها) ، از دانشمندان، مخترعین و پژوهشگران واقعی، از دیدگاه متخصصین علوم و فناوری، عملاً به سهولت ممکن است. چه اینکه پژوهشگران حرفه ای و یا دست اندرکاران تولید علم و فناوری ، به پیچیدگی های امر پژوهش و یا تولید علم و فناوری به خوبی واقف اند و از این رو دانشمندنماها عموماً نمیتوانند نزد این گروه از متخصصین، خود را بعنوان مخترعان خبره و پژوهشگران قابل جا بزنند و جعل کنند.
دانشمند نماها و مخترعین جعلی، برای خلاصی از توضیح محتوای اکتشاف یا اختراع خود به متخصصین و به جهت اجتناب از ارائه آن به مجامع علمی رسمی و دانشگاهی، تلاش می کنند در عوض، یافته های خود را به رسانه، یا به عموم مردم عرضه نمایند. و با بکارگیری هیاهوی کاذب تبلیغاتی، اختراع و اکتشاف خود را تکان دهنده، و در مقیاس وسیع نمایش دهند.
دانشمند نماها و مخترعین جعلی خوب می دانند متخصصین و نهادهای رسمی آکادمیک ، یافته ها یا اختراعات مورد ادعای آنها را نه تحت تاثیر تبلیغات و تعریف خود افراد، که بصورت دقیق و موشکافانه و با ضوابط علمی شناخته شده مورد بررسی قرار خواهند داد و از افراد خواهند خواست که در خصوص اکتشاف یا اختراع خود، توضیحات دقیق بدهند و منابع مطالعاتی و پژوهشی خود را نیز عرضه نمایند.
در حالیکه مردمان عادی و غیرمتخصص، دانشمند نماها و مخترعین جعلی را به چالش نمی کشند و بلکه از ادعاهای شگرف آنها حیرت زده شده و حتی احساس غرور و افتخار مینمایند.
به هر ترتیب، ریشه یابی و آسیب شناسی مسئلهء "خود دانشمند پنداری"، کار فلسفهء علم نیست و این مسئله را اساساً باید جامعه شناسان و روانکاوها و محققان علوم اجتماعی موضوع پژوهش خود قرار دهند . از این رو کار ما در این نوشتار، ارائهء روشهاییست برای تفکیک و تشخیص دانشمندنماها (مخترع نماها) ، از دانشمندان، مخترعین و پژوهشگران واقعی.
بسیاری از مخترعین و دانشمندان و پژوهشگران کشور، همه ساله نامه های دعوت به همکاری ، از جانب دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی کشورهای گوناگون دریافت میکنند. تعدادی از دانشگاههای کشور با دانشگاههای مختلف جهان، تبادلات آکادمیک دارند و طرح های پژوهشی مشترک برگزار می نمایند. اما موضوع دعوتنامه های پژوهشی و دعوت برای اجرای طرح های تحقیقاتی در زمینه علم و فناوری، دستاویز تبلیغات دانشمند نماها و مخترعین جعلی شده و اغلب "خود دانشمند پندارها" مدعی آنند که تعداد انبوهی از دعوت ها را رد کرده و ترجیح میدهند به تبلیغات مجعول خودشان در سطوح مختلف اجتماعی داخل کشور ادامه دهند.
بصورت عمده نشانه های دانشمندنماها، خوددانشمندپندارها و مخترعین جعلی را می توان در موارد زیر دسته بندی کرد:
1- ادعای اختراعات بزرگ و شگرف، اکتشافات تکان دهنده و بعضاً ناقض قواعد علمی پذیرفته شده موجود. در یک نمونه یکی از این افراد گزارش اختراع خود را اینطور به پایان می برد:
(ما به این خود باوری رسیده ایم که بتوانیم به بشریت خدمت نمایم و موجبات انقلاب صنعتی جدیدی گردیم!.)
2- ادعای ارتباط با دانشمندان و فلاسفه بزرگ و مشهور وطنی و بین المللی
3- حجم و گستردگی اغراق آمیز در تعداد اختراعات و اکتشافات و مقالات منتشره
(فرد مدعی است که صدها اختراع و اکتشاف بزرگ کرده و دهها مقاله در نشریات گوناگون منتشر نموده است.)
4- ادعای اولین بودن، یا اختراع و کشف موضوعی برای نخستین بار در ایران و جهان
5- ادعای شرکت فرد در سخنرانی ها وکنفرانس ها و همایشها به میزان بسیار وسیع و غیرواقعی.
(در یک نمونه، فردی با داشتن سن حدود 20 سال ادعا میکند، بیش از 100 سخنرانی وکنفرانس در همایشها ، سمینارها و دانشگاه ها و مراکز معتبر علمی کشور ارائه داده است!)
7- ادعای تحقیقات گسترده روی موضوعات گوناگون علم و فناوری
فرد برای نمایش حجم بالای مطالعاتی و زمینه تحقیقاتی خود لیست بلند بالایی از موضوعات ساده (و حتی پیچیده فیزیک مقدماتی) تهیه کرده تا مخاطب ناآگاه را از کثرت دانش و بستر مطالعاتی خود شگفت زده نماید.
در یک نمونه فرد مدعی است بصورت همزمان تحقیقات گسترده ای روی:
نظریه میدان در فضا – زمان خمیده ، قوانین نیوتن، نظریات نسبیت خاص و عام اینشتین، نظریات پرفسور حسابی، نظریه ریسمان، نظریه وحدت میدانها ، درباره ساختمان ذرات اصلی هسته اتم، درباره اصلاح قانون جاذبه عمومی نیوتن وقانون میدان الکترومانتیکماکسول (الکتریکی کولومب)! درباره استنتاج ساختمان ذرات اصلی اتم از نظریه عمومی انیشتین! ، اثر ماده برمسیرعبوروانحراف شعاع نورانی در مجاورت سطح یک جسم، عبور نور درمجاورت ماده، انواع ذرات اصلی وتعداد آنها، شکل فرمول قانون نیروی جاذبه الکتریکی! شکل فرمول قانون نیروی جاذبه جرمی! شکل فرمول قانون نیروی جاذبه مغناطیسی!! تغییر نمار, شکست نور درنزدیکی سطح یک جسم. (؟؟!) درمورد ارتعاش هسته مغناطیسی. (؟!) حساسیت سلولهای فتوالکتریک، در مورد ماهیت ماده، ، درباره ذرات پیوسته، مدل ذره بی نهایت گسترده، گستردگی ذرات تابی نهایت! وجود ذره باردار باجرمی بزرگتر از الکترون! مکانیک وهیدرودینامیک!! مکانیک شاره ها ، الکترونی در مگنترون با کاتد ، سیاهچاله ها وچگونگی تشکیل آن با استفاده از نظریه هاوکینگ! درباره تعلیق مغناطیسی! در باره آشکار سازها، درباره مقایسه میکرو تکنولوژی ونانو تکنولوژی!
انجام داده است. در ادامه به منظور اینکه سرفصل های تحقیقاتی خود را حجیم تر نشان دهد، 6 زمینه گوناگون در حوزه نانوتکنولوژی را به تفکیک در رزومه تحقیقاتی خود می نویسد:
تحقیق درباره خواص مکانیکی نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص حرارتی نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص شیمیایی نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص نوری نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص الکتریکی نانو تکنولوژی
تحقیق درباره خواص مغناطیسی نانو تکنولوژی
سپس از تحقیق درباره نانو کامپوزیت های کربن با زمینه پلیمری گرفته تا تحقیق درباره نانوتیوپ ها ،درباره انواع ترموکوبل ها وکاربرد آنها، درباره حساسیت سلولهای فتو الکتریک ،درباره ستاره ها، درباره زمین وفضا ، درباره کهکشان راه شیری شمالی وجنوبی!، درباره خورشید، درباره ماه، مریخ، مشتری، زحل، عطارد، اورانوس و ........ را لیست کرده و بعنوان زمینه های پژوهشی خود طرح می نماید.
لازم به ذکر است ، دانشمندنماها، خوددانشمندپندارها و مخترعین جعلی الزاماً هر 7 نشانه ای را که ذکر شد ندارند. برخی حتی تنها یک نشانه و برخی دیگر شاید هر 7 نشانه را داشته باشند.
از دیگر سو، پژوهشگران قابل، مخترعین و مهندسین واقعی و دانشمندان حقیقی، یافته های خود را در سمینارها، دانشگاهها، و فستیوال های معتبر علم و فناوری مطرح می نمایند. پژوهشگران واقعی ادعا نمیکنند که دهها مقاله در نشریات معتبر منتشر نموده و زمینه های تحقیقاتی گسترده ای داشته اند، بلکه آنها "واقعاً" چنین CV روشنی دارند. صلاحیت علمی پژوهشگران، مخترعین ، دانشمندان و مهندسین واقعی ، را دانشگاهها، نهادهای رسمی علمی داخلی و بین المللی تعیین مینمایند.
مخترعین و دانشمندان واقعی، جزئیات Details یافته های خود را به نهادهای رسمی متولی علم و فناوری عرضه می نمایند. چرا که از پس توضیح و تبیین یافته های خود، بر می آیند و دلیلی برای کلی گویی و بیان مبهم ندارند.
به هر ترتیب، ادعای انجام یکسری امور، با واقعی بودن آن متفاوت است. مخترعین جعلی صرفاً می گویند و تبلیغ میکنند، در حالیکه مخترعین و دانشمندان حقیقی، یافته های خود را به مجامع علمی معتبر و با صلاحیت ارائه کرده و رزومه پژوهشی روشن و قابل تاییدی دارند.
باری! همانگونه که گفتیم، مخترعین جعلی، که اطلاع دقیقی از ادعای خود نیز ندارند، به جهت خلاصی از توضیح ابداع و اختراع یا اکتشاف خود برای متخصصین، به بیان عبارات کلی و غیردقیق می پردازند. دلیل این امر هم خیلی واضح است. عبارات کلی را نمی توان در معرض نقد قرار داد و اینگونه عبارات عمدتاً از نقد و بررسی مصون هستند.
برای نمونه افرادی که مدعی اختراع یک دستگاه عظیم فناروی امواج هستند بیان میدارند اختراعشان ، موجب جذب تمام فرکانسهای ارسالی از زمین و از ماهواره ها می شود! و می گویند:
مکانسیم عملکرد این دستگاه، جذب فرکانس قبل از رسیدن به پردازشگرهای زمینی است، با شروع به جذب فرکانس ها شامل موبایل، اینترنت، تلویزیون، رادیو و ... قطع خواهد شد!
سپس می افزایند:
در دنیا هر چیزی طبعی دارد و طبع فرکانس سرد است که انسان را به سمت سردی و مرگ سوق می دهد!!
و هیچ توضیح بیشتری به دست نمیدهند که بصورت دقیق، مقصود از طبع سرد فرکانس(! ؟؟؟) چیست!
بسیاری از این افراد، خود را پایه گذار یک حرکت عظیم جهانی دانسته و برای اختراعی مجعول، که اساساً وجود خارجی ندارد و حتی طرحی از آن نیز موجود نیست (دستکم حتی اگر طرح اولیه ای از چنین اختراعی موجود بود می توانست با ارائه به دانشکده های فنی دانشگاههای کشور، یا ارائه مقاله یا .... مورد بررسی قرار گرفته و تایید یا مردود گردد) ، تبلیغ می نمایند.
برای گل آلود شدن فضای تبلیغاتی (و به تبع آن گریز از ارائه توضیحات دقیق) مخترع این دستگاه را "گروهی از نوابغ ایرانی" ذکر کرده تا از ادای هرگونه توضیح بیشتری فارغ شوند. چه اینکه توضیحات بیشتر، دقت بیشتر می طلبد و هرچه جزئیات بیشتری از موضوع ذکر گردد، جعلی بودن آن بیش از پیش آشکار خواهد شد.
پوریا ناظمی در شماره 3 از مجموعه یادداشت هایی درباره روزنامه نگاری علمی ذیل عنوان (نبرد با سودازدگان)، توضیحات دقیق و جامعی از تجربیات شخصی خود در مواجهه با مخترعان جعلی و خوددانشمند پندارها آورده و می نویسد:
“گاه ما فقط با شبه علم طرف نیستیم بلکه با سودا زدگی و شیادی مواجه می شویم. در طول سالیانی که با ماهنامه نجوم همکاری می کردم و در رصدخانه زعفرانیه و جاهای دیگر نجوم درس می دادم و درباره ترویج نجوم سخنرانی می کردم، به طور مداوم با افرادی مواجه می شدم که به سراغم می آمدند و معتقد بودند توانسته اند نظریات انیشتین را ابطال کنند، رازهای سیاهچاله ها را کشف کنند، رمز سفر در زمان را به دست بیاورند، معادلاتی دارند که می تواند آینده را پیش بینی کند، می توانند ستاره ها را به دقت بخوانند و طالع افراد را بگویند و یا متوجه توطئه ای بزرگ در ساختار فیزیک شوند و بفهمند اساس فیزیک چیز دیگری است. بسیاری از آنها انبوهی از کاغذ های سیاه شده از معادلات را نیز به همراه خود می آوردند و تقریبا همه آنها با پیشنهادهای مرموز و کلان سازمان های خارجی مواجه شده اند اما ترجیح داده اند دانششان را با هم میهاننشان تقسیم کنند و از سازمان های دولتی هم جواب مناسب ندیده اند و در نهایت به سراغ شما آمده اند. آنها دست از سر شما بر نخواهند داشت ....
در طی سالیانی که در جام جم مشغول به فعالیت بودم همکارانم بارها من را در حال سر و کله زدن با این افراد می دیدند. گاهی اوقات آنها افراد محترم و جا افتاده ای هستند که حتی نمی توانید به آنها بگویید اسیر توهم شده اند اما لازم است جایی این کار را بکنید. این افراد گاهی بدون داشتن پیش زمینه علمی ، با خواندن یکی دو مقاله عمومی فکر می کنند اسرار عالم را می دانند. گاهی رنگ و لعاب فرمول های ریاضی نیز به آن می زنند وانصافا گاهی تشخیص سریع اشتباهات آنها آسان نیست. به خصوص در این زمینه در مورد مخترعان بیشتر اتفاق می افتد. به دلیل نوع ساختار سازمان ثبت اختراعات ایران گاه ادعاهای واهی به عنوان اختراع ثبت اختراع می گیرند و صاحبان آن از شما می خواهند گزارشی از دست آورد مجهول آنها چاپ کنید. به مناسبتی چند سال پیش از سازمان اختراعات خواستیم فهرست اختراعات ثبت شده را در اختیارمان قرار دهد چندین مورد تنها دستگاه پیش بینی زلزله ثبت شده بود!”
یکی از این مخترعین مجعول، در توضیح اکتشافات و یافته های خود میگوید:
در آلمان آنقدر از این اختراع استقبال شده که خود من هم باور نمی‌کردم. علاوه بر آلمان، از کشورهای ژاپن، برزیل، سوئیس و اتریش هم پیشنهادات خوبی برای تولید داشتم ولی ایران را بیشتر از تمام دنیا دوست دارم و این کار را در ایران ادامه خواهم داد!
در مواردی خود من نیز گاهی درگوشه و کنار، کامنت ها و نظراتی در ستایش از دستنوشته هایم پیدا میکنم که اساساً آنها را جدی نمی گیرم.
در یک نمونه، شخصی تفکرات من (!) و مسائلی که در زمینه فلسفه علم و فلسفه مهندسی مطرح کرده ام را با بیانی که غالباً به کار تیتر نشریات زرد می آید، حیرت برانگیز دانسته است.!! از ذهن خلاق! روش فیلسوفانه ! تحلیل پیچیده ترین ابهامات فلسفی در ترمودینامیک و مقاومت مصالح!! نوشته و دست آخر می افزاید نوشته های من یک فلسفه تحلیلی است و تلفیقی از دانسته هایم! در زمینه مکانیک ,فلسفه , روانکاوی ,ریاضیات و ...!!!
در حالیکه تنها یکبار آن هم سالها پیش به ترمودینامیک پرداختم و نوشته هایم به هیچ عنوان در ردهء فلسفه تحلیلی نیست و از قرار، مطالعات فلسفه تحلیلی ام بسیار نازل و سطحی هم هست. بر خلاف آنچه در برخی کامنت ها دیدم، هیچ مقاله ای از من در نشریات خارجی منتشر نشده و جز یک نمونه از نوشته ها ، هیچ دستنوشته ای در زمینه فلسفهء ترمودینامیک منتشر نکرده ام و به هیچ عنوان هم تا امروز از دانشگاههای دو کشور کانادا و انگلستان پذیرش تحصیلی نگرفته ام.
باری ! میل عمومی به قهرمان سازی و داشتن سوپراستارهای علمی ، سبب شده بسیاری از خوشه چینان علم، عرصه علم و فناوری را که بر پایه تعقّل و منطق و روش سیستماتیک علمی بنا شده، با عرصه مسابقات ورزشی یا برد و باخت تیم های باشگاهی، جابجا بگیرند. آنها اشتیاق زایدالوصفی دارند که دست اندرکاران علم وفناوری را تشویق کنند و برایشان هورا بکشند. همانگونه که گفتیم آنها در جستجوی قهرمانان علم و فناوری هستند تا احساسات غرور و تفاخر ملی و قومی خود را بر انگیخته کنند .
شاید یکی از پارامترهای دخیل در بروز مسئلهء "خود دانشمند پنداری" (به مثابهء یک بیماری اجتماعی که گریبان جامعه علمی را گرفته)، اغراق ها و تمجید های کاریکاتوری اطرافیان ، خانواده و دوستان ناآگاه از قابلیت های فرد باشد. در این خصوص من نمی توانم ابراز نظری بکنم و این موضوع را اساساً روانکاوها باید بررسی و تفحص نمایند.
بارها دیده ایم خانواده ها ، کودکان و نوجوانان خود را که می توانند نصب ویندوز یا رایت CD انجام دهند ، مغز متفکر کامپیوتر می دانند . بسیاری را دیده ام که نوجوان محصل خود را صرف اینکه در تعمیر کامپیوتر یا لوازم الکترونیکی ایده ای کارامد داشته اند، مخترع، اینشتین و ... نامیده اند.
اما آنچه در ظاهر پیداست عقاید خود مهم انگاری(self -important ideas) یکی از نشانه های شیدایی Mania است. چنین افرادی زیاد و سریع صحبت میکنند که این مشکل، فشار کلام (pressure of speech) نامیده می‌شود. همچنین غالباً از پرش افکار(flight of idea) رنج می برند.افکار خود بزرگ بینی (grandios) داشته و خود را مبدع آثار و اختراعات بزرگ می دانند.
بار دیگر تاکید میکنیم ، ریشه یابی و آسیب شناسی مسئلهء "خود دانشمند پنداری"، کار فلسفهء علم نیست و این مسئله را اساساً باید جامعه شناسان و روانکاوها و محققان علوم اجتماعی موضوع پژوهش خود قرار دهند آنچه در این نوشتار آمد صرفاً تلاشی بود در ارائهء روشهایی که به تفکیک و تشخیص دانشمندنماها (مخترع نماها) ، از دانشمندان، مخترعین و پژوهشگران واقعی کمک میکند.
عرفان کسرایی