درباره رمضان؛ از معنای لفظی تا ماه سوختن گناهان

[Nicol]

در شماری از روایات، علت نامگذاری ماه رمضان را به سبب نقشی دانسته‌اند که ماه رمضان در پاکسازی آیینۀ جان از آلودگی‌های گناهان و پاکسازی روان از زنگار خطاها دارد.

[TR]
[TD="colspan: 2"] واژه رمضان به چه معناست و چرا ماه رمضان بدین نام نامیده شد؟ واژه رمضان از ریشه «رمض» به معنای بارانی که اول پاییز می‌بارد و هوا را از خاک و غبارهای تابستان پاک می‌کند و یا به معنای داغی سنگ از شدّت گرمای آفتاب است.




ماده رمض در هر وزن و باب از اوزان و ابواب زبان عربی به کار رود، معنایی از گرما و سوزاندن در آن وجود دارد، اما درباره اینکه چرا این نام بر یکی از ماه‌های سال گذاشته شده است، اقوال مختلفی مطرح شده است:

1. هنگامی که ماه‌ها را نامگذاری کرده و از زبان‌های قدیمی به عربی بر می‌گرداندند. این ماه با ایّام گرمای سوزان مطابق شد، بنابراین رمضان نامیده شد.

2. ارماض به معنای احراق و سوزاندن است و از این رو که در ماه رمضان گناهان بندگان با اعمال نیک و شایسته سوزانده می‌شود، این ماه به رمضان نام بردار شد.

3. دلهای روزه‌داران در این ماه حرارتی از موعظه و تفکر در امر آخرت به خود می‌گیرد چنان که ماسه و سنگ حرارت خورشید را به خود می‌گیرد. از این رو این به ماه رمضان نامگذاری شد.

4. گویا عرب‌ها این نام را به خاطر داغ شدنشان از حرارت گرسنگی و تشنگی و چشیدن سختی آن بر این ماه نهاده‌اند.
وجه تسمیه‌های دیگری نیز در کتاب‌های حدیثی و تفسیری برای نام ماه رمضان آمده است.

در شماری از روایات، این نامگذاری را به سبب نقشی دانسته‌اند که ماه رمضان در پاکسازی آیینۀ جان از آلودگی‌های گناهان و پاکسازی روان از زنگار خطاها دارد. از پیامبر گرامی اسلام(ص) روایت شده است: «إِنَّما سُمِّیَ رَمَضانُ؛ لانَّهُ یُرمِضُ الذُّنوبَ: این ماه را رمضان نامیده‌اند، چون گناهان را می‌زداید.»(کتاب ماه خدا، حدیث 34) همچنین در روایات است که از پیامبر خدا(ص) پرسیدند: رمضان چیست؟ فرمود: خداوند در آن گناهان مؤمنان را می‌سوزاند و می‌آمرزد. (الدرالمنثور، ج 1، ص 444)

این وجه در نامگذاری، از یک سو با ریشه لغوی «رمضان» و از سوی دیگر با برکات، رهاوردها و آثار آن هماهنگ و متناسب است. شماری از احادیث شیعه و اهل سنّت، صراحت دارند که «رمضان» از نام‌های خدای سبحان است. برای نمونه در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است: رمضان نامی از نام‌های خداوند است (معانی الاخبار، ص 315) از همین روست که نهی شده است که آن را بدون افزودن واژۀ «ماه» به کار ببرند، بدین گونه که سزاوار نیست انسان بگوید: رمضان آمد، رمضان رفت، رمضان را روزه گرفتم و ... .

​

در روایتی از یکی از یاران امام باقر(ع) آمده است: ما هشت نفر بودیم که نزد امام حضور داشتیم. سخن از رمضان به میان آمد. ایشان فرمود: نگویید: این رمضان است و رمضان آمد و رفت؛ زیرا رمضان اسمی از اسم‌های خداوند عزیز و جلیل است ... بلکه بگویید: ماه رمضان. ماه به اسم اضافه شده است و اسم، اسم خداوند است.( الکافی، ج 4، ص 69)، لیکن این روایات با مشکلات متعددی رو به رویند، زیرا هم سندشان مخدوش است و هم دلالتشان نارسا است با این توضیح که:

1. هیچ یک از روایات مورد اشاره، از نظر سند، معتبر نیست.

2. با مراجعه به روایاتی که به شمارش نام‌های خداوند پرداخته‌اند و نیز مراجعه به ادعیه و مناجات‌ها، چنین نامی میان نام‌های خداوند، دیده نمی‌شود.

3. در بسیاری از روایاتی که از پیامبر و اهل بیت(ع) نقل شده است، کلمه «رمضان» بدون آن که لفظ «شهر» در اول آن باشد به کار رفته است و بسیار بعید است که راویان از پیشِ خود این کلمه را از همۀ این روایات حذف کرده باشند (ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 26). بنابراین به نظر می‌رسد نظر درست تر آن است که واژه «رمضان» از نام‌های خداوند، نباشد.*
[/TD]
[/TR]

 

[mallarme]

ریشه لغوی رمضان

رمضان در لغت عبارت است از: شدّت حرارت و حرارت سنگ از شدّت حرارت خورشید، و نیز گفته شده که از «حرّ» گرفته شده که به معنای برگشت از بادیه به شهر می باشد. بنابراین وقتی گفته می شود، ارْتِمَاضاً [رمض‏] من الحزن؛ یعنی باطن آن مرد از غم و اندوه سوخت، یا وقتی گفته می شود، ارْتِمَاضاً [رمض‏] لِفُلان؛ یعنی براى فلانى اندوهگین شد، و هم چنین وقتی گفته می شود، ارْتِمَاضاً [رمضتْ کبدُهُ؛ یعنی کبد او تباه شد؛ مثل اینکه گونه ‏اى بیمارى آن را می ‏سوزاند. امّا در اصطلاح رمضان نام ماه نهم از ماه هاى عربى و ماه روزه اسلامى است و آن ماه نزول قرآن است «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ …»

هرآنچه که در عالم هستی وجود دارد، حقیقت و باطنی دارد؛ زیرا دنیا تنزّل یافتۀ عوالم بالا است، هرچه در عالم دنیا هست نمونه ای است از آنچه در عالم معنا است. احکام و قوانین الاهی هم که در دنیا به صورت دین و دستورات عبادی ظهور کردند، اسرار و باطنی دارند. اشیا، زمان ها و مکان ها نیز دارای حقیقت و باطن هستند. یکی از آن زمان ها، ماه مبارک رمضان است. در فرهنگ اسلامی ماه رمضان یکی از مهم ترین و محترم ترین ماه های سال است؛ ماهی که نزد مسلمانان به ماه عبادت و طهارت معروف بوده و آن را -به تعبیر پیامبر(ص)- ماه خدا می نامند.

در صحیفه سجادیه که میراث گران بهای بر جای مانده از چهارمین پیشوای معصوم شیعیان «امام علی‏ بن‏ الحسین»(ع) می باشد، در دعای ۴۴ که در استقبال از ماه مبارک «رمضان» وارد شده است، آن حضرت (ع) با ادبیاتی قوی و بیانی سلیس از ماه رمضان سخن گفته و حقیقت آن را روشن ساخته است. امام در این دعا، ابتدا خداوند متعال را جهت هدایت شدن به دین الاهی و بهره‌مندی از نعمت بندگی و عبادت، شکرگذاری می نماید و سپس می فرماید: «سپاس خداى را که از جمله آن راه های هدایت، ماه خود، ماه رمضان را قرار داد: ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمایش، ماه قیام، ماهى که قرآن را در آن نازل کرد، براى هدایت مردم، و بودن نشانه ‏هایى روشن از هدایت و مشخص شدن حق از باطل، و بدین جهت برترى آن ماه را بر سایر ماه ها بر پایه احترامات فراوان، و فضیلت‏هاى آشکار روشن نمود.»

توصیف ماه رمضان با عباراتی مانند «ماه اسلام» و «ماه نزول قرآن هدایت بخش» و حقیقت شناس، حاکی از آن است که در نظر امام سجاد(ع) و به طور کل در مکتب اهل بیت(ع)، ماه مبارک رمضان، عرصه برای تجلی حقیقت اسلام یعنی تسلیم محض در نزد خداوند متعال است. این عرصه، مجالی است تا بندگان خدا به امر و رضای او، حتی از نیازهای طبیعی و حلال خود چشم‌پوشی کنند و سر تسلیم بر بندگی شکوه مند خالق بی همتای خویش فرود آورند. این تمرین یک ماهه در کفّ نفس و خودداری از درخواست نفسانی، تمرینی مفید و نیکو است برای تقویت اراده و خویشتن داری در باقی سال؛ چون انسانی که یک ماه به دستور الهی در مقابل خواست حلال نفس خویش مقاومت کرده و فقط به خاطر رضای خداوند از نیازهای طبیعی خود مانند خوردن و آشامیدن اجتناب نموده است، این قدرت را خواهد داشت تا در ۱۱ ماه دیگر سال در مقابل وساوس شیطانی و درخواست های نفسانی نفس اماره خویش مقاومت نموده و اهل تقوی و فلاح گردد. (اشاره ای که در آیه۱۸۳ سوره بقره شده است).

امام (ع) این ماه را «ماه طهارت» خوانده، ایامی که بنده وجود خود را از تمایلات مادی و حیوانی زدوده و با روزه و امساک از آنها، ضمن تطهیر جسم، به تطهیر جان نیز می پردازد تا روحش در عالم پاکی و تعالی، بهره مند انوار هدایت بخش خالق ازلی باشد. پس می توان گفت حقیقت ماه رمضان عبارت است از آزادی از خود؛ آزادی از خود حیوانی، و تولد خود الهی.

ماه مبارک رمضان، ماه تخلق به اخلاق الهی است و حقیقت و باطن آن عبارت است از رسیدن به لقای خداوند، در حدیثی آمده است که خداوند سبحان فرمود: « الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِه‏» روزه مال من است و من خود به آن جزا می دهم. بعضی کلمه «اجزی» در این روایت را به صیغه مجهول «اُجزَی» خوانده اند؛ یعنی روزه برای من است و من پاداش آن هستم. حیف است که انسان به خودش و به غیر خدا و به هر آنچه که متغیر است، دل ببندد؛ زیرا هرچه غیر خدا است، در معرض زوال و تغییر است و نمی تواند جزای انسان باشد؛ جزای روزه دار، لقای حق است.

 

[TAHEREH]

موضوع با موضوع مشابه ادغام شد!