دریاچه قم(دریاچه حوض سلطان)

[Nicol]

دریاچه قم(دریاچه حوض سلطان)

دریاچه نمک از جاذبه های طبیعی استان قم به شمار می رود و فقط زمستان ها آب دارد. حضور ورقه های نمک وبرداشت آن که از اوایل تابستان در منطقه جنوبی این دریاچه آغاز می شود، دیدنی است دریاچه ی حوض سلطان با مناظر گوناگون و دیدنی خاص خود در فصلهای مختلف و در ساعات روز، مناظر بدیعی را به نمایش می گذارد. . مردمان ساکن در روستاهای اطراف نیز در نظر دارند و از آن در بهبود زندگی خود استفاده می نمایند.


دریاچه نمک حوض سلطان در ۴۰ کیلومتری شمال شهرستان قم و ۸۵ کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران- قم قرار دارد. این دریاچه که به دریاچه ساوه قم ودریاچه شاهی هم معروف است به مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع در شمال شرق شهرستان قم واقع شده‌است و رشته کوه‌های البرز درشمال آن قرار دارد. وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن درفصول مختلف سال متفاوت است. درمواقع بارندگی و ذوب برفهای ارتفاعات اطراف، چون بر میزان آب ورودی افزوده می‌شود، وسعت آن زیاد و در غیر از این ایام، وسعت آن کم می‌شود. بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته در نوسان است.

 

[Nicol]

​

درموقع پرآبی سطح دریاچه گسترش می یابد وآب آن اراضی پست وشوره زار باتلاقی پیرامون را می پوشاند ودریاچه بزرگی به طول ۸۰ وعرض ۶۰ کیلومتر تشکیل می دهد که به نام دریاچه حوض سلطان یا کویرنمک مشهور است. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می شوند که عموما" از اراضی شوره زار ونمکی اطراف عبور می کنند. آبهایی که به این دریاچه می ریزد دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی، بی نهایت شور است. .وسعت وشکل دریاچه متناسب باورود آب ومیزان بارندگی آن درفصول مختلف سال متفاوت است. درمواقع بارندگی وذوب برفهای ارتفاعات اطراف، چون برمیزان آب ورودی افزوده می‌شود، وسعت آن زیاد ودرغیرازاین ایام،وسعت آن کم می شود. بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته درنوسان است.

حوض سلطان در سال ۱۸۸۳ میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد. این دریاچه شامل دو چالة جدا از هم یکی به نام «حوض‎‎‎سلطان» و دیگری به نام «حوض‎‎‎مره» است که با آبراهة باریکی به هم وصل می‎‎‎شوند.

حوضه باختری (حوض‎‎‎سلطان) دارای بلندی ۸۰۶ متر از سطح دریا است که به طور معمول از روان‎‎‎آب‎‎‎های سطحی تغذیه می‎‎‎شود.
حوضة خاوری (حوض‎‎‎مره)، افزون بر روان‎‎‎آب‎‎‎ها،. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می‌‌شوند که عموما" از اراضی شوره زار ونمکی اطراف عبور می‌‌کنند.از جمله این رودها می‌‌توان به رود شور و قره چای اشاره کرد .
راههای ورود به منطقه: در ۳۵ کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه میرسد. درون دریاچه نیز جاده خاکریزی هست که برای جلوگیری از فرو رفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می‌‌گیرد .

 

[Nicol]

آب هایی که به این دریاچه وارد می شود ، دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی پست شور است . هرگاه ورود آب افزایش یابد ، سطح دریاچه گسترش یافته و اراضی و شوره زار و باتلاقی پیرامون را با آب صاف می پوشاند و به صورت دریاچه ی بزرگی درمی آید . خاک اطراف به سبب خشک شدن تدریجی دوایر متحدالمرکزی را حول مرکز دریاچه تشکیل می دهد که میزان شوری از مرکز به طرف بیرون به تدریج کاهش می یابد .

​

مطالعات مستوفی (۱۳۵۰) نشان می‎‎‎دهد که آب ‎ابتدا وارد حوض‎‎‎مره شده و پس از پر شدن آن، از مسیل دو حوض گذشته وارد حوض‎‎‎سلطان می‎‎‎شود و هنگامی که آب در حوض‎‎‎سلطان چند متر بالاتر آمد، به طرف حوض‎‎‎مره بازمی‎‎‎گردد و سرریز این دو حوض، به دریاچة نمک تخلیه می‎‎‎شود.
مشاهدات صحرایی کرینسلی (۱۹۷۰)، نشان می‎‎‎دهد که از مرکز دریاچه به خارج دو پهنة جداگانة قابل شناسایی است. یکی مرکز دریاچه که حدود ۲۴ درصد از مساحت آن را زیر پوشش دارد و با پوستة نمکی پوشیده شده است. دوم، زون مرطوب که ۷۶ درصد بقیه را تشکیل می‎‎‎دهد که به زون گیاهان ریشه‎ ‎ ‎ بلند به پهنای ۲۰ متر می‎‎‎رسد. پوستة نمکی با ۵ سانتیمتر ضخامت، شامل نوارهای هم‎‎‎مرکز سفید و خاکستری است و در زیر آن سیلت‎‎‎های رسی و خاکستری رنگ مرطوب قرار دارد. این زون (پوستة نمکی) به طور فصلی با آب پوشیده می‎‎‎شود، ولی مناطق مرکزی آن ممکن است در تمام سال، آب‎‎‎دار باشد. مطالعات انجام شده در زون مرطوب نشان داده که میزان رس موجود در نمونه‎‎‎ها، ۳۵ تا ۴۵ درصد است که ۱۰ تا ۹۰ درصد کانی‎‎‎ها، کائولینیت ‎‎‎است. در پشته‎‎‎های شن و ماسه‎‎‎ای زون گیاهان با ریشة بلند، چند خط داغ آب وجود دارد که به سمت سراشیبی تا ارتفاع ۸۲۶ متر ادامه دارد. اختلاف ارتفاع بین پست‎‎‎ترین و بلندترین خط داغ آب ۲۰ متر است. پیشروی وسیع مخروط‎‎‎افکنه‎‎‎ها در پهنای زون مرطوب و روی پوستة نمکی نشانگر آن است که روان‎‎‎آب سطحی بیش از گذشته است و تغییر آب و هوایی به سوی دورة مرطوب‎‎‎تر از گذشته، پیش می‎‎‎رود.

 

[Nicol]

كشف زيستگاه‌ انسان‌هاي نخستين در ساحل درياچه قم

خبرگزاري فارس: مربي دانشكده زمين‌شناسي دانشگاه اصفهان گفت: نخستين پي‌جويي صحرايي موزه گروه زمين‌شناسي نتيجه داد و موفق شديم آثاري از زيستگاه‌هاي انسان‌هاي اوليه را در ساحل درياچه قم كشف كنيم.

​

​

محمد علي مكي‌زاده در گفتگو با فارس در اصفهان افزود: زيستگاه‌هاي انسان‌هاي نخستين 30 تا70 هزار سال پيش در ساحل درياچه قم كشف شد.
وي اظهار داشت: سفر پژوهشي گروه زمين‌شناسي به پهنه استان قم انجام شد كه اين سفر براي گردآوري نمونه‌هاي موزه‌اي و شناسايي سوژه‌هاي پژوهش‌هاي تحصيلات تكميلي بود.
مربي دانشكده زمين‌شناسي دانشگاه اصفهان تصريح كرد: در اين سفر پژوهشي كه با مساعدت اداره صنايع و معادن قم انجام شد نمونه‌هاي ژاسب قرمز ـ قهوه‌ايازولكانيك‌هاي درياچه قم جمع‌آوري شد.
وي اظهار داشت: هنگام جمع‌آوري اين نمونه‌ها ابزار‌هاي دست ساخته انسان‌ها‌ي پارينه سنگي مياني نيز تشخيص داده شد در ميان اين ابزار‌ها تيغك‌هاي برش و هستك‌هاي مخروطي شاخص بودند.
مكي‌زاده اضافه كرد: به نظر مي‌رسد اين انسان‌هاي فوق در زماني مي‌زيسته‌اند كه درياچه قم پر آب بوده و شرايط براي زندگي آنان در اين محيط مساعد بوده است.

اين تحقيقات توسط بخش ژئوآركئولوژي موزه گروه زمين‌شناسي دانشگاه اصفهان ادامه دارد.
​

 

[Nicol]

دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک دریاچه‌هایی هستند که در تاریخ ایران نقش عجیبی داشته‌اند. رمان حوض سلطون نوشته محسن مخملباف به برخی افسانه‌ها در مورد این دریاچه‌ها اشاره دارد، که معروف بوده در رژیم سابق ایران برخی زندانیان سیاسی را به دریاچه‌های نمک می‌انداختند(شنیده ام تائید نمی‌کنم). البته همه می دانیم که جسد در محلی که نمک فراوان دارد نمی گندد.
جانداران اکوتوریسم و جاذبه‌ها: تالاب دریاچه حوض سلطان یکی از جاذبه‌های گردشگری و طبیعی استان قم است که نوع خاصی از میگوی آبهای شور، (آرتمیا) را به صورت اختصاصی حفاظت می‌کند و بزودی در سطح وسیع مورد مطالعه و بررسیهای زیست محیطی قرار می‌گیرد.
طرح مطالعاتی در ارتباط با شناخت اکوسیستمهای آبی استان برنامه‌ریزی شده و دریاچه حوض سلطان به عنوان یکی از مهمترین منابع آبی و اکوسیستمی قم در این طرح قرار گرفته است..
گونه آرتمیا، که نوعی میگو در آبهای شور است، «این گونه جانوری از ارزش بیولوژیک و ژنتیکی بسیار مهمی برخوردار بوده و ثبت شده به نام درباچه حوض سلطان است.»
: «این نوع میگو در آفریقا نیز وجود دارد و در آن منطقه به عنوان نوعی خوراک که به صورت خمیر درآورده می‌شود، مورد استفاده غذایی قرار می‌گیرد اما در منطقه استان قم هیچ ارزش خوراکی نمی‌توان برای آرتمیا قائل بود».
«برداشت بی‌رویه نمک از این دریاچه می‌تواند عامل بزرگی برای تخریب این منطقه باشد.»
«حفاظت و حیات منطقه از تعرض سودجویان و ناآگاهان محیط زیست و ترمیم خسارات وارد شده به پوشش گیاهی در سالهای اخیر در دستور کار متوالیان امر به ویژه اداره کل حفاظت محیط زیست قرار گرفته است، که این اداره کل از پیشگامان تحقق این مساله به شمار می‏رود.»
« این منطقه از نظر زیست‌شناسی، بوم‌شناسی، دیرینه شناسی، هوا اقلیم، اشتغال‌زایی و تفرجگاهی قابل تامل و تحقیق ژرف بوده و به عنوان یکی از چشم‌اندازهای توسعه استان قم مطرح است.»

 

[Nicol]

یکی دو سال پیش یک گله هفت تایی از گورخر ایرانی که تعداد آن در ایران خیلی هم نیست در کنار دریاچه حوض سلطان مشاهده شده است. مار، روباه، خرگوش، غاز، اردک وپرندگان مهاجر از جمله دیگر جانداران این منطقه هستند که هر کدام در فصولی از سال قابل مشاهده هستند. ظاهرا آهو نیز در برخی از مناطق شمال شرقی این دریاچه وجود دارد گونه هایی از قوچ
، میش، بز، آهو، جبیر، خوک، روباه، شغال، جوجه تیغی، خرگوش، گربه وحشی، گرگ و انواع پرندگان و خزندگان در آنها پراکنده اند. یکی از این مناطق، منطقه پلنگ دره است. این منطقه به علت داشتن زیستگاه های جانوری و گیاهی و وجود پلنگ در آن، از دیرباز به این نام شهرت یافته و با وسعتی معادل ۳۰ هزار هکتار در جنوب غربی قم و در جاده ی سلفچگان - نیزار - واقع شده است.

 

[Nicol]

معادن نمک آبی

معادن عمده داخلی تولیدکننده نمک آبی بیشتر در استانهای اصفهان، قم، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، بوشهر، خوزستان، خراسان، سمنان و فارس می‌باشند. البته معادن نمک آبی به صورت محدود در استانهای یزد، قزوین، لرستان، کهکیلویه و بویراحمد، ایلام و کردستان وجود دارد.

معادن دریاچه قم:

دریاچه نمک بعنوان یکی از عظیم ترین معادن سطحی کشور به وسعت تقریبی ۳۰۰۰ کیلومتر مربع ، حدفاصل سه استان ، اصفهان ، قم و تهران قرار دارد.
تاکنون به شیوه های سنتی ، تنها از نمک طعات موجود در این عرصه بسیار گسترده جهت مصارف صنعتی ، مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که به استناد تحقیقات انجام گرفته در خصوص ترکیبات تشکیل دهنده نمکهای دریاچه ، موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات ، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات از جمله بارزترین و مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده این منبع عظیم خدادادی به شمار می آید. بنابراین باتوجه به اهمیت مواد شیمیایی نظیر منیزیم بویژه در زمینه های مختلف صنعتی همچون داروسازی و صنایع فولاد ، تحقیقات گسترده ای در این خصوص با همکاری شرکت ملی فولاد ایران انجام گرفت ، براساس دستورالعمل های تدوین شده در طرح تحقیقاتی ترکیبات شورابه های دریاچه نمک ، ابتدا در عرصه ۳۰۰۰ کیلومتر مربعی دریاچه ، نقاطی جهت نمونه برداری مشخص شد و باتوجه به ابزار و امکانات پیشرفت شرکت ملی فولاد ایران، سکوهای بتنی به فواصل چند کیلومتر از یکدیگر در نقاط از پیش تعیین شد ه ، احداث گردید و همزمان با آن ، عملیات حفاری و نمونه برداری انجام گرفت. نمونه ها را پس از کد گذاری به روش دقیق آنالیز دستگاهی و آزمایشگاهی مورد آنالیز ترکیبات شیمیایی قرار گرفت و میزان درصد منیزیم در هر نمونه مورد بررسی و تحلیل واقع شد.
منیزیم از نظر فراوانی هشتتمین عنصر در قشر خارجی زمین به شمار می آید و اغلب این فلز ، بصورت ترکیبهای محلول در آب دریاها و یا بصورت سنگ معدن منیزیم کلرید ، در طبیعت یافت می شود . میزان منیزیم استحصالی از آب دریا تنها ۲/۰ تا ۳/۰ درصد می باشد. نتایج حاصل از تحقیقات انجام گرفته پیرامون ترکیبات منیزیم دریاچه نمک ، میز ان منیزیم استحصالی را ۳۵ تا ۵۰ برابر منیزیم آب دریا ( یعنی ۱۰ تا ۷/۱۴ درصد ) نشان می دهد.
بنابراین شورابه های دریاچه نمک یکی ازغنی ترین معادن و منابع عظیم تولید منیزیم به شمار می آید. علاوه بر این مزیت استحصالی منیزیم دریاچه نمک از لحاظ اقتصادی حتی قابل مقایسه با منیزیم حاصل از آب دریا نمی باشد و از هر ۱۰۰ کیلوگرم نمک ، ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم منیزیم