دیدنیهای شهر دامغان

[Nicol]

آشنايي با باغ چشمه علي (دامغان)


چشمه علي در بين کوه‎ها و تپه خاکي‎هاي شمالي آبده و در دره با صفايي در حوزه دهستان رودبار چهارده کلاته، واقع در 35 کيلومتري شهر دامغان در دوره قاجار (فتحعليشاه) با ساخت عمارتهايي زيبا در باغ به عنوان تفرجگاه تابستاني مورد استفاده قرار مي‎گرفت.
اين باغ شامل مجموعه‎هايي چون: مسجد و حمام (جبهه غربي درياچه و نزديک به عمارت فتحعليشاهي)، باغ، استخر، کوشک فتحعليشاهي و ... مي‎باشد.
بناهاي موجود در باغ شامل عمارت قراول خانه با بنايي خشتي و ديگري نشيمن‎گاه شاهان قاجار که در دو طبقه (آجري) و داراي ايوان محصور است كه منظر بسيار عالي از درياچه و باغهاي اطراف دارد.

اين عمارت بر روي شالوده سنگي و در داخل يک درياچه طبيعي قرار گرفته، که به دوره فتحعليشاه قاجار مربوط مي‎شود.

 

[Nicol]

در اطراف درياچه چشمه‌هاي زيادي است که از آنها آب خارج مي شود و همين چشمه، آب شهر دامغان را تامين مي‎کند.

 

[Nicol]

با توجه به شواهد تاريخي در گذشته به دليل وجود چندين مجراي آب در اين باغ به آن عالي بولاغ يا هزارچشمه مي‎گفتند.

که اين چشمه به خاطر فشار بسيار قدرتمند آب زيرزميني همواره حتي در فصول خشکسالي جريان داشته است.

 

[Nicol]

شهرستان دامغان
دامغان در حدود چهارصد سال پيش از ميلاد مسيح چنان عظمتی داشت که اشک سوم و تيرداد اشکانی در سال 249 پيش از ميلاد آن را پايتخت خود اعلام كردند. اين شهر تا قرن دوم ميلادی اهميت خود را حفظ کرد و مرکز ايالت بزرگ قومس بود. برخی ها، طرح اين شهر را به هوشنگ نسبت داده اند.
اين نظريه به واقعيت نزديکتر است که مردم اين منطقه دراطراف رودخانه چشمه علی که در دره کوههای شمالی جاری است اسکان يافتند و مدنيتی را بوجود آوردند. چنانکه نوشته اند , نزديک به چهارصد سال پيش از ميلاد جمعی از مغان در مسير رود سکنی گزيدند و به همين علت , نخست اين منطقه ده مغان ناميده می شده و به مرور زمان و در آخر الامر به دامغان تبديل گرديد.
دامغان مدتی پايتخت زمستانی اشکانيان بود و تا کشته شدن يزدگرد، آخرين پادشاه ساسانی موقعيت خود را حفظ کرد. در دوره های حکومت امويان، عباسيان، طاهريان سامانيان، سربداران و ديلميان دامغان از موقعيتی ممتاز برخوردار بود.​

 

[Nicol]

عمارت آغامحمدخان وفتحعلی شاه قاجار
استان قومس وعلی الخصوص شهر دامغان مورد توجه اولين پادشاه قاجار بود و به همين جهت آغا محمد خان و فتحعلی شاه در چشمه علی دامغان ساختمان‌های زيبايي را بنا کردند. اين دو ساختمان تقريبا مقابل هم واقع شده اند.
در قسمت شمال و در داخل درياچه، به فاصله حدود پانصد متر از تپه‌های آبده ساختمانی است دو طبقه دارای ايوان محصور در آب که فتحعلی شاه قاجار آن را ساخته بود. برای ورود به اين بنا بايد در ضلع های شرقی و غربی از روی تخته‌ای که قريب دومتر روی آب قرار داده اند، گذشت. درِ طبقه تحتانی و فوقانی که ايوان دارد از دو طرف باز مي شود.
و هر کس در آن بنشيند از دو سو درياچه را زير نظر دارد. علاوه بر بنای فوق به فاصله ده متری از ضلع جنوبی درياچه ، ساختمانی متعلق به دوره آغامحمدخان قاجار واقع است. ساختمان دارای يک طبقه و يک شاه نشين فوقانی است. اين بنا هم از نظر معماری و هم از نظر مکان به زيبايي بنای فتحعلی شاه نيست. اما دارای قدمت می‌باشد​

​

 

[Nicol]

عمارت دخترناصرالدين شاه
در قسمت امير آباد دامغان و در مقابل قلعه، عمارتی وجود دارد که نمای ظاهری آن با نقش و نگار های آجری تزئين شده است. اهالی منطقه. اين بنا را به دختر ناصرالدين شاه قاجار نسبت می‌‌‌دهند که زمانی به آنجا تبعيد شده بود. نمای اصلی بنا دارای ايوان ورودی و دو ايوان طرفين و ايوان نشيمن در بالای سردر با سقفی چوب نما شده است.
گنبد زنگوله
در قرن هفتم هجری در جنوب غربی شهر دامغان جنب خيابان، بنايي از خشت خام ساخته شده است که در حال حاضر از آن گنبد اثری باقی نمانده است. اين بنا دارای ارتفاعی در حدود شش متر و البته از تاق نماهای مقرنس بهره‌مند است.

 

[Nicol]

مدرسه موسويه
مدرسه موسويه را حاج موسی آقا قاجار در سال 1270 هجری قمری بنا کرد. اين مدرسه در محله بالای کوی دباغان دامغان قرار دارد. درجنوب مدرسه مسجدی ساخته شده که ساختمان آن از آجر و به شکل کثيرالاضلاع است.
اين مسجد دارای ده اتاق است و از سطح زمين نزديک يک مترو نيم بلندتراست. تالار فوقانی که روبروی در مدرسه واقع شده است پنج در دارد که درها به طرف حياط مدرسه باز می شوند. و پشت آنها حياط‌‌ خلوت قرار دارد. در بعضی مواقع در اين حياط خلوت مجلس درس تشکيل می شود .
مدرسه حاج فتحعلی بيگ ( پامنار )
مدرسه حاج فتحعلی بيگ در محله قيصريه دامغان زير گنبد کبود خشتی بزرگ و مقابل در شمالی مسجد جامع قرار گرفته است. در طرفين در ورودی مدرسه و در ايوان آن دو سکو وجود دارد و کتيبه‌ای گچبری شده در کمرگاه ايوان به خط ثلث ديده می‌شود که قسمتی از آن باقی است.
اول و آخر اين کتيبه در سمت راست و چپ جبهه ايوان از بين رفته است و در بالا و پايين آن اشعاری ديده می شود. اين مدرسه را حاج فتحعلی بيگ قاجار در سال 1118 قمری در زمان سلطنت شاه سلطان حسين صفوی بنا نموده و موقوفاتی هم برای آن مقرر کرد. در حال حاضر مدرسه مذکور در اختيار طلاب علوم دينی قرار گرفته است.
نقاره خانه
نقاره خانه در جنوب قوشة دامغان و در پيرامون دهکده امروان قرار گرفته است. علاوه بر نقاره خانه در ميان تپه ها و خرابه های متعدد ، بنای ويرانه ای از خشت خام برجای مانده است.
عده ای معتقدند اين بنا بقايای شهر تاريخی صد دروازه ويا قومس يا کومش است. ولی از چندوچون و آن اطلاع دقيقی در دست نيست. در اطراف ويرانه مذکور، تپه ها و خرابه هايی به چشم می خورد که دارای برج های ديده بانی و مخروبه هستند .
مقبره شاهرخ ميرزا
اين مقبره در ضلع شمال شرقی صحن امام زاده جعفر (ع) در شهر دامغان بنا گرديده و به شکل مربع می باشد که طول ضلع خارجی آن پنج متر و طول ضلع داخلی آن چهار متر است. اين بنا دارای گنبدی مدور و کوچک است. ارتفاع ساختمان آن در حدود يازده متر است و به نام مقبره شاهرخ ميرزا معروف شده است.​

 

[Nicol]

گنبد چهل دختر
گنبد چهل دختر در مرکز شهر دامغان و در ضلع آستانه مبارک حضرت امام زاده جعفر (ع) قرار دارد. اين برج از بناهای دوره سلجوقی است. بنای مذکور در سال 446 هجری به دستور ابو شجاع , موسوم به اسفارنکی بن اصفهانی از آجر ساخته شده است.
محيط خارجی اين برج 2380 متر , قطر داخلی آن 5.5 متر و ارتفاع آن 15 متر می باشد. در بالای آن نزديک به گنبد، کتيبه ای به خط کوفی با تزئينات زيبای آجری و قطار بندی‌های جالب مشاهده می شود.
برج طغرل
برج طغرل در سال 490 هجری قمری در جنوب روستای مهماندوست واقع در 20 کيلومتری شمال شرقی دامغان و در نزديکی آبادی امام آباد بنا گرديده است. شعاع داخلی اين برج 92/7 متر و ارتفاع آن 12 متر است. ارتفاع اصلی برج در گذشته بيشتر بوده است. و بعدها به علت فرو ريختن گنبد مخروطی شکل و زيبای اين بنا از ارتفاع آن کاسته شد. اين برج آجری که مشهور به برج معصوم زاده است دارای تاق نماهای بلند و مقرنس کاری های زيبای آجری است. دو کتيبه در بالای برج به خط های کوفی و بنايي‌وجود دارد. تاريخ بنا با زمان سلطان سنجر سلجوقی مطابقت دارد و مردم محل آن را امام زاده قاسم می گويند.​

​

 

[Nicol]

قلعه های روستای مايان
روستای مايان در شش کيلومتری دامغان و دو کيلومتری جنوب راه شوسه تهران مشهد واقع گرديده است , و دارای سه قلعه به نامهای قلعه های بالا - پايين و حرم است. قلعه های بالا و پايين مسکونی است و در بيرون اين دو قلعه هم انبوهی از مردم خانه دارند.
اما قلعه حرم که خرابه است در جنوب آبادی قرار گرفته است. در اطراف همين قلعه خرابه های زيادی مشاهده می شود و نيز باغ ها و زمين های زراعتی وجود دارد.قديمی‌ترين اين سه قلعه، قلعه بالا مي‌باشد.
اين قلعه که هنوز ديوارهای آن با گذشت هفتصد سال پابرجاست به شکل مربع و دارای چهار برج به ارتفاع هشت‌متر است که سه برج آن نيمه خراب است. حسينيه ده با تاق نماها و اتاقها در داخل همين قلعه است. و در ده روز اول محرم درآن مراسم عزاداری و شبيه خوانی بر پا می‌گردد.​

 

[Nicol]

کاروانسرا های شهر دامغان
در داخل بازاری سرپوشيده که به همان وضع سابق باقی کانده است. دو کاروانسرا ی آجری وجود دارد. يکي کاروانسرای نو که مشتمل بر دالان و محوطه مربع شکل وسيعی است که دور تا دور آن اتاق‌ها و حجره های تجاری قرار دارد.
يک دستگاه کارخانه پنبه پاک کنی نيز قبل از جنگ جهانی اول در آن کار گذاشته شده بوده که اکنون جز خرابه ای نمی‌باشد. دومی کاروانسرای کهنه که در دالان ورودی آن حجره های تجاری قرار دارد و در محوطه آن بارها و مال‌التجاره را می گذاشتند. قبل از انقلاب روسيه فعاليت تجاری زيادی در اين دو کاروانسرا وجود داشت. ولی اکنون از اين همه هيچ نشانی باقی نمانده است.
رباط شاه عباسی دامغان
کاروانسرای شاه عباسی دامغان در زمان سلطنت صفويه ساخته شده است. و کتيبه و تاريخی ندارد. و بنايي است صرفا آجری و بزرگ که ديوار اطراف آن به ارتفاع پنج متر است و سردری مرتفع ، تالاری وسيع با اتاق‌های متعدد و ايوانی بر بالای در ورودی دارد. اين کاروانسرا که هم اکنون در مرکز شهر دامغان در خيابان شهيد فلاحی و در ضلع شمالی آستانه مبارک حضرت امام زاده جعفر دامغان (ع) قرار دارد تبديل به جايگاه نيروی انتظامی گرديده است.
آتشکده آبادی صبح
آتشکده آبادی صبح در پنج کيلومتری شمال غربی روستای قوشه در شهر دامغان واقع شده است و در حال حاضر به غير از ستونهای بسيار عظيم و قطور آن چيز ديگری از آن باقی مانده است.​

 

[Nicol]

مسجد تاريخانه دامغان
گزافه نيست اگر بگوييم که اين بنا کهن ترين بنای دوره اسلامی است که شالوده ساسانی خود را حفظ كرده و ظاهرا از خرابی ها و صدمات ناشی از زلزله قرون گذشته در امان مانده است. اگر چه نوشته ای که تعيين کنندة تاريخ بنای آن باشد موجود نمی‌باشد. ولی از روی سبک بنا می توان آن را متعلق به قبل از سال 200 هجری قمری دانست.
اهميت اين بنا بخاطر امتزاج سبک عربی اسلامی و اسلوب و معماری عهد ساسانی آن است. تاقهايي که بدون مجاورت ديوار , روی ستونهای تاريخانه ساخته شده اند معماری عهد ساسانی را به ياد می آورد . ستونهای تاريخانه دارای تاقهای ضربی وسيع و موازی با نما ها هستند. از طرف صحن مسجد , مانند ايوان‌های زمان ساسانيان باز و گشوده اند.
از نظر معماری قطر و اندازه ستونهای کاخ تپه حصار دامغان که به جای مانده از دوره ساسانيان است برابر با اندازه و قطر ستونهای تاريخانه می باشد. و اين نشان دهنده استمرار و تداوم معماری ساسانيان در دورة اسلامی است. احتمالا تاريخانه در زمان تسلط اعراب بر ايران , آتشکده یا معبدی بوده که بعد ها به مسجد تبديل شده است . ساختمان مسجد , مربوط به قرن دوم هجری قمری می باشد.
مسجد جامع دامغان
مسجد جامع دامغان روبروی مدرسه حاج فتحعلی بيگ که به آن مدرسه پامنار نيز می گويند قرار گرفته است . طول آن 35 متر و عرض آن 18 متر می باشد . دارای دو رديف ستون است که روی ستونها سقف های مدور آجری دارد. و فواصل آجرها نيز با گچ بند کشی شده است. ستونها هم آجری است و محراب آن از گچ ساخته شده ، مسجد دامغان را ميرزا محمدخان سپهسالار دامغانی بنا كرده است.
امام زاده جعفر(ع)وامام زاده محمد(ع)
در نقطه مرکزی شهر دامغان مجموعه امام زاده جعفر (ع) شامل بقعه امام زاده جعفر (ع) و امام زاده محمد (ع) ، آرامگاه شاهرخ ميرزا و بنای چهل دختران وجود دارد که قدمت آنها به حدود 1250 سال قبل و به زمان سلجوقيان باز می گردد.
امام زاده جعفر (ع) از اولاد اما سجاد (ع) است. گنبد امام زاده از ميزان متعارف بلندتر است و در سالهای اخير با آجر معمولی به سبک پله ای باز سازی گرديده است. بقعه حرمی مربع شکل دارد که قبر در وسط آن قرار دارد و يک ثندوق چوبی کنده کاری شده روی قبر وجود دارد.
بقعه عبدالعالی و عبدالمعالی (ع)
در قسمت جنوب شرقی دامغان و در کوی معصوم زاده مقبره ای وجود دارد که مشهور به معصوم زادگان عبدالعالی و عبدالمعالی است. بقعه دارای گنبد پيازی شکل است که از خشت و گل ساخته شده است و سطح خارجی آن با کاشی کبود معمولی مزين شده است.
حرم به صورت اتاق هشت ضلعی است که هشت تاقنمای متساوی الاضلاع به ابعاد دو متر دارد و از سطح زمين در حدود 50 سانتی متر بلند تر است.مساحت تقريبی حرم 35 متر مربع و کف آن با موزائيک مفروش شده است .
در وسط حرم دو قبر وجود دارد که روی قبر ها يک ضريح چوبی غير مشبک با حفاظ شيشه ای رنگی و بدون سقف به طول 2.60 و عرض 2.30 و بلندی 1.70 قرار گرفته است . اين ضريح روی ستونی از سنگ مرمر توسی به ارتفاع 30 سانتی متر است.
بقعه امام زاده ابراهيم (ع)
اين بقعه در فاصله 8 کيلومتری دامغان و در 1.5 کيلومتری جنوبی دهکده وامرزان قرار دارد . تاکنون شجره نامه ای که بيانگر اصل و نسب و تاريخ زندگانی صاحب بقعه باشد به دست نيامده است .
اما مردم محل ، اين آرامگاه را متعلق به حضرت ابراهيم (ع) فرزند موسی بن جعفر (ع) می‌دانند. در نزديکی امام زاده گنبدی از جنس خشت و قديمی وجود دارد و در داخل آن قبری نيز وجود دارد که آن را گنبد علی نام نهاده اند.​