هوا گرم است?،تمام لباستان از عرق خيس‌شده است. ناگهان دچار خستگي شديد، سردرد و سرگيجه مي‌شويد و احساس مي‌کنيد داريد از حال مي‌رويد. تا به حال اين حس را در فصل گرم سال داشته‌ايد؟
اينها همان علائم و نشانه‌هاي گرمازدگي است که بدن شما، در مقابل حرارت بالاي محيط نشان داده است. علائم هشداري که بايد جدي گرفته شود و اگر زودتر اقدام مناسبي براي آن انجام نشود ممکن است به اغماء و حتي مرگ منجر شود. گرمازدگي گرچه براي بيشتر ما لااقل يک بار در طول عمرمان رخ داده است ولي نبايد بگذاريم دوباره اتفاق بيفتد و بايد با رعايت نکاتي از آن پيشگيري کنيم. براي آگاهي بيشتر درباره پديده گرمازدگي و جلوگيري از آن، با دکتر ايرج خسرونيا، متخصص داخلي و رئيس انجمن متخصصان داخلي ايران به گفت‌وگو نشستيم.
گرما زدگي?چگونه رخ مي?دهد و چه اختلالي در اعضاي بدن ايجاد مي‌شود؟
وقتي انسان در مقابل گرماي محيط بيش از 40 درجه سانتي‌گراد، نور شديد آفتاب يا محيط خفه و گرم (مقابل کوره) قرار مي‌گيرد بدن شروع به تعريق مي‌کند. تعريق زياد باعث مي‌شود مقدار زيادي از پتاسيم، سديم و املاح بدن از طريق عرق دفع شود. پس بتدريج بدن با کمبود آب مواجه مي‌شود که ابتدا علائمي مانند خشکي دهان، خشکي اشک و احساس تنگي نفس براي فرد گرمازده به‌وجود مي‌آيد و نشانه‌ها با افزايش يافتن ضربان قلب و بي‌حالي ادامه مي‌يابد. اين افراد بشدت به آب نياز پيدا مي‌کنند و اگر اقدام مناسبي به عمل نيايد، حال بيمار رو به وخامت مي‌‌رود.
درباره اتفاقاتي که هنگام گرمازدگي در بدن رخ مي‌دهد، بيشتر توضيح مي‌دهيد؟
در حالت عادي وقتي ما در مقابل گرما قرار مي‌گيريم مقدار زيادي از خون به عروق سطحي پوست وارد مي‌شود و سيستم گردش خون مانند يک کولر آبي عمل مي‌کند. جريان خون وقتي به سمت پوست مي‌آيد مقدار زيادي از حرارت را با محيط مبادله مي‌کند.
وقتي درجه حرارت بيرون بيش از درجه حرارت دماي بدن باشد، اين مبادله بدرستي انجام نخواهد شد و درجه حرارت گرم بيرون را هم به خود جذب مي‌کند و تبديل درجه حرارت بالا به پايين مختل مي‌شود. مسئول تنظيم حرارت در بدن، عضو کوچکي در مغز به نام هيپوتالاموس است که با گرماي زياد دچار مشکل مي‌شود.
حال بيماران تا چه حد وخيم مي‌شود؟
همان‌طور که اشاره کردم، با پيدايش علائم اوليه، بيمار را بايد بسرعت از ناحيه گرم خارج کرد تا گرمازدگي از حالت خفيف به سوي متوسط و شديد سوق پيدا نکند؛ زيرا درمان بيمار در مراحل بعدي بسيار دشوارتر بوده و حتي ممکن است در بيمارستان نيز بستري شود. در گرمازدگي شديد، تهوع، استفراغ، تشنج کاهش سطح هوشياري و کما اتفاق مي‌افتد، در اين حالت قلب براي خونرساني به کل بدن ضربان را بالاتر مي‌برد. تا بتواند خون را به ارگان‌هاي مهمي چون کبد، مغز و کليه‌ها برساند. اگر يکي از اين اعضا مانند کليه‌ها با کمبود خون و اکسيژن مواجه شود، آسيب جدي خواهد ديد.
چه افرادي بيشتر گرمازده مي‌شوند؟
کودکان، افراد مسن، کساني که سابقه بيماري‌هاي مزمني مانند ديابت، بيماري‌هاي قلبي، کبدي، ريوي و کليوي دارند يا دچار سرطان هستند، در معرض خطرند. در برابر هر تغيير محيطي، بدن دفاعي از خود نشان مي‌دهد.
وقتي ايمني بدن ضعيف شده و قدرت دفاعي چنداني ندارد نه تنها در مقابله با گرمازدگي، بلکه در برابر بسياري از شرايط غيرعادي محيطي و بيروني واکنشي متفاوت‌تر از يک فرد سالم نشان خواهد داد.
مثلا يک فرد مسن نمي‌تواند حالت ارتجاعي رگ‌ها و کولر طبيعي بدن را تنظيم کند يا يک کودک به دليل اين‌که قدرت بدني کمي دارد و سيستم ايمني‌اش هنوز تکامل نيافته و مهم‌تر از همه غدد عرقي به اندازه کافي وجو د ندارد، بيشتر در معرض گرمازدگي قرار دارد و خانواده‌ها بايد به اين نکته توجه کافي داشته باشند و از کودکان در اين فصل مراقبت کافي در برابر گرما و آفتاب به عمل آورند. کودکان خيلي زود دچار گرمازدگي شديد مي‌شوند.
کم‌آبي بدن چيست و چطور بايد ميزان آب از دست رفته را جبران کرد؟
وقتي با عرق کردن، آب زيادي از بدن دفع مي‌شود يا در برخي بيماران به دلايلي کليه‌ها خوب کار نمي‌کنند و آب زيادي از طريق کليه‌ها دفع مي‌شود و در دسته ديگري نيز اسهال و استفراغ باعث کاهش آب بدن مي‌شود، آب موجود در رگ‌ها کاهش يافته و گلبول‌هاي قرمز غليظ‌تر شده و شخص ابتدا علائم ظاهري نشان مي‌دهد و در نهايت قدرت خونرساني کاهش مي‌يابد و مراکز حساس ضربه مي‌بينند. اوايل بيماري، با دادن آب و آبميوه مي‌توان اختلال ايجاد شده را بهبود بخشيد. مايعات بايد به آرامي و به طور مرتب به بيمار گرمازده خورانده شود. بهتر است براي جبران سديم از دست رفته کمي داخل آبميوه نمک نيز اضافه کرد ولي بهترين درمان همان نوشيدن آب خنک است. اگر مراحل گرمازدگي پيشرفته بود بايد به وسيله سرم کم‌آبي ايجاد شده را جبران کرد.
با بيمار گرمازده چگونه برخورد کنيم؟
اولين کار اين است که بيمار را از محيط گرم خارج کنيم و به مکاني که داراي کولر يا پنکه است انتقال دهيم. حتي اگر بيمار دچار تهوع و استفراغ است آرام‌آرام به او آب بخورانيم و لباس‌هايش را سبک کنيم. مي‌توانيم پاهاي بيمار را در آب يخ قرار دهيم. در صورتي که تهويه نبود، به وسيله پارچه مرطوب و باد زدن مصدوم را خنک مي‌کنيم و چنانچه گرمازدگي شديد بود، به هيچ وجه خود درماني توصيه نمي‌شود و بيمار را بايد سريع به مراکز فوريت‌هاي پزشکي انتقال داد.
با رعايت چه نکاتي مي‌توان از گرمازدگي جلوگيري کرد؟
افراد مسن، کودکان و کساني که به يک بيماري مزمن دچارند از بيرون آمـــدن در ساعات گرم روز (ساعت 10 صبح تا 5 بعدازظهر) خودداري کنند و اگر مجبورند در اين ساعات از خانه خارج شوند، سعي کنند در سايه راه بروند و به مدت طولاني در معرض آفتاب قرار نگيرند.
اگر برخي افراد مجبورند در محيط بيرون باشند و کارشان به نوعي خارج از ساختمان است، مقدار کافي آب با خود به همراه داشته باشند و هرازگاهي حتي اگر تشنه هم نيستند مقداري از آن را بنوشند. ضمنا دقت کنند لباس و پوشش مناسبي داشته باشند.
لباس‌هاي نخي گشاد با رنگ روشن، باعث حرکت جريان هوا روي سطح پوست شده و از بالا رفتن گرماي دروني بدن جلوگيري مي‌شود.
از ورزش کردن در ساعات گرم روز و زير نور شديد آفتاب خودداري شود. ورزش بايد در ساعات خنک روز يا در سالن‌هاي سرپوشيده و خنک انجام شود.
افرادي که در کوره‌پزخانه‌ها کار مي‌کنند، بهتر است سيستم تهويه مناسبي در آن محل نصب کنند. دماي اتاقي که در آن هستيم بايد بين 30 تا 34 درجه باشد.
به دليل از دست رفتن کلسيم، فسفر، منيزيم، سديم و پتاسيم ممکن است گرفتگي عضلات يا اسپاسم رخ دهد. راه‌حل نيز مانند ديگر موارد خوردن مايعات و غذاي مناسب است. عضلات درگير اغلب عضلات ساق پا و عضلاتي هستند که بيش از بقيه حرکت مي‌کنند.
اينها همان علائم و نشانه‌هاي گرمازدگي است که بدن شما، در مقابل حرارت بالاي محيط نشان داده است. علائم هشداري که بايد جدي گرفته شود و اگر زودتر اقدام مناسبي براي آن انجام نشود ممکن است به اغماء و حتي مرگ منجر شود. گرمازدگي گرچه براي بيشتر ما لااقل يک بار در طول عمرمان رخ داده است ولي نبايد بگذاريم دوباره اتفاق بيفتد و بايد با رعايت نکاتي از آن پيشگيري کنيم. براي آگاهي بيشتر درباره پديده گرمازدگي و جلوگيري از آن، با دکتر ايرج خسرونيا، متخصص داخلي و رئيس انجمن متخصصان داخلي ايران به گفت‌وگو نشستيم.
گرما زدگي?چگونه رخ مي?دهد و چه اختلالي در اعضاي بدن ايجاد مي‌شود؟
وقتي انسان در مقابل گرماي محيط بيش از 40 درجه سانتي‌گراد، نور شديد آفتاب يا محيط خفه و گرم (مقابل کوره) قرار مي‌گيرد بدن شروع به تعريق مي‌کند. تعريق زياد باعث مي‌شود مقدار زيادي از پتاسيم، سديم و املاح بدن از طريق عرق دفع شود. پس بتدريج بدن با کمبود آب مواجه مي‌شود که ابتدا علائمي مانند خشکي دهان، خشکي اشک و احساس تنگي نفس براي فرد گرمازده به‌وجود مي‌آيد و نشانه‌ها با افزايش يافتن ضربان قلب و بي‌حالي ادامه مي‌يابد. اين افراد بشدت به آب نياز پيدا مي‌کنند و اگر اقدام مناسبي به عمل نيايد، حال بيمار رو به وخامت مي‌‌رود.
درباره اتفاقاتي که هنگام گرمازدگي در بدن رخ مي‌دهد، بيشتر توضيح مي‌دهيد؟
در حالت عادي وقتي ما در مقابل گرما قرار مي‌گيريم مقدار زيادي از خون به عروق سطحي پوست وارد مي‌شود و سيستم گردش خون مانند يک کولر آبي عمل مي‌کند. جريان خون وقتي به سمت پوست مي‌آيد مقدار زيادي از حرارت را با محيط مبادله مي‌کند.
وقتي درجه حرارت بيرون بيش از درجه حرارت دماي بدن باشد، اين مبادله بدرستي انجام نخواهد شد و درجه حرارت گرم بيرون را هم به خود جذب مي‌کند و تبديل درجه حرارت بالا به پايين مختل مي‌شود. مسئول تنظيم حرارت در بدن، عضو کوچکي در مغز به نام هيپوتالاموس است که با گرماي زياد دچار مشکل مي‌شود.
حال بيماران تا چه حد وخيم مي‌شود؟
همان‌طور که اشاره کردم، با پيدايش علائم اوليه، بيمار را بايد بسرعت از ناحيه گرم خارج کرد تا گرمازدگي از حالت خفيف به سوي متوسط و شديد سوق پيدا نکند؛ زيرا درمان بيمار در مراحل بعدي بسيار دشوارتر بوده و حتي ممکن است در بيمارستان نيز بستري شود. در گرمازدگي شديد، تهوع، استفراغ، تشنج کاهش سطح هوشياري و کما اتفاق مي‌افتد، در اين حالت قلب براي خونرساني به کل بدن ضربان را بالاتر مي‌برد. تا بتواند خون را به ارگان‌هاي مهمي چون کبد، مغز و کليه‌ها برساند. اگر يکي از اين اعضا مانند کليه‌ها با کمبود خون و اکسيژن مواجه شود، آسيب جدي خواهد ديد.
چه افرادي بيشتر گرمازده مي‌شوند؟
کودکان، افراد مسن، کساني که سابقه بيماري‌هاي مزمني مانند ديابت، بيماري‌هاي قلبي، کبدي، ريوي و کليوي دارند يا دچار سرطان هستند، در معرض خطرند. در برابر هر تغيير محيطي، بدن دفاعي از خود نشان مي‌دهد.
وقتي ايمني بدن ضعيف شده و قدرت دفاعي چنداني ندارد نه تنها در مقابله با گرمازدگي، بلکه در برابر بسياري از شرايط غيرعادي محيطي و بيروني واکنشي متفاوت‌تر از يک فرد سالم نشان خواهد داد.
مثلا يک فرد مسن نمي‌تواند حالت ارتجاعي رگ‌ها و کولر طبيعي بدن را تنظيم کند يا يک کودک به دليل اين‌که قدرت بدني کمي دارد و سيستم ايمني‌اش هنوز تکامل نيافته و مهم‌تر از همه غدد عرقي به اندازه کافي وجو د ندارد، بيشتر در معرض گرمازدگي قرار دارد و خانواده‌ها بايد به اين نکته توجه کافي داشته باشند و از کودکان در اين فصل مراقبت کافي در برابر گرما و آفتاب به عمل آورند. کودکان خيلي زود دچار گرمازدگي شديد مي‌شوند.
کم‌آبي بدن چيست و چطور بايد ميزان آب از دست رفته را جبران کرد؟
وقتي با عرق کردن، آب زيادي از بدن دفع مي‌شود يا در برخي بيماران به دلايلي کليه‌ها خوب کار نمي‌کنند و آب زيادي از طريق کليه‌ها دفع مي‌شود و در دسته ديگري نيز اسهال و استفراغ باعث کاهش آب بدن مي‌شود، آب موجود در رگ‌ها کاهش يافته و گلبول‌هاي قرمز غليظ‌تر شده و شخص ابتدا علائم ظاهري نشان مي‌دهد و در نهايت قدرت خونرساني کاهش مي‌يابد و مراکز حساس ضربه مي‌بينند. اوايل بيماري، با دادن آب و آبميوه مي‌توان اختلال ايجاد شده را بهبود بخشيد. مايعات بايد به آرامي و به طور مرتب به بيمار گرمازده خورانده شود. بهتر است براي جبران سديم از دست رفته کمي داخل آبميوه نمک نيز اضافه کرد ولي بهترين درمان همان نوشيدن آب خنک است. اگر مراحل گرمازدگي پيشرفته بود بايد به وسيله سرم کم‌آبي ايجاد شده را جبران کرد.
با بيمار گرمازده چگونه برخورد کنيم؟
اولين کار اين است که بيمار را از محيط گرم خارج کنيم و به مکاني که داراي کولر يا پنکه است انتقال دهيم. حتي اگر بيمار دچار تهوع و استفراغ است آرام‌آرام به او آب بخورانيم و لباس‌هايش را سبک کنيم. مي‌توانيم پاهاي بيمار را در آب يخ قرار دهيم. در صورتي که تهويه نبود، به وسيله پارچه مرطوب و باد زدن مصدوم را خنک مي‌کنيم و چنانچه گرمازدگي شديد بود، به هيچ وجه خود درماني توصيه نمي‌شود و بيمار را بايد سريع به مراکز فوريت‌هاي پزشکي انتقال داد.
با رعايت چه نکاتي مي‌توان از گرمازدگي جلوگيري کرد؟
افراد مسن، کودکان و کساني که به يک بيماري مزمن دچارند از بيرون آمـــدن در ساعات گرم روز (ساعت 10 صبح تا 5 بعدازظهر) خودداري کنند و اگر مجبورند در اين ساعات از خانه خارج شوند، سعي کنند در سايه راه بروند و به مدت طولاني در معرض آفتاب قرار نگيرند.
اگر برخي افراد مجبورند در محيط بيرون باشند و کارشان به نوعي خارج از ساختمان است، مقدار کافي آب با خود به همراه داشته باشند و هرازگاهي حتي اگر تشنه هم نيستند مقداري از آن را بنوشند. ضمنا دقت کنند لباس و پوشش مناسبي داشته باشند.
لباس‌هاي نخي گشاد با رنگ روشن، باعث حرکت جريان هوا روي سطح پوست شده و از بالا رفتن گرماي دروني بدن جلوگيري مي‌شود.
از ورزش کردن در ساعات گرم روز و زير نور شديد آفتاب خودداري شود. ورزش بايد در ساعات خنک روز يا در سالن‌هاي سرپوشيده و خنک انجام شود.
افرادي که در کوره‌پزخانه‌ها کار مي‌کنند، بهتر است سيستم تهويه مناسبي در آن محل نصب کنند. دماي اتاقي که در آن هستيم بايد بين 30 تا 34 درجه باشد.
به دليل از دست رفتن کلسيم، فسفر، منيزيم، سديم و پتاسيم ممکن است گرفتگي عضلات يا اسپاسم رخ دهد. راه‌حل نيز مانند ديگر موارد خوردن مايعات و غذاي مناسب است. عضلات درگير اغلب عضلات ساق پا و عضلاتي هستند که بيش از بقيه حرکت مي‌کنند.