baroon
متخصص بخش ادبیات
ریشهی نام شهرها --- ی
یزد : ستایش، نیایش، پرستش
واژه یزد نامی است باستانی که ریشه در یَشت ( از فصلهای پنجگانه اَوِستا ) یا یَزت یا یَسن دارد به معنای ستایش ، نیایش و پرستش. بنا به قولی بنیاد آن به زمان اسکندر مقدونی می رسد. برخی بنیاد آن را به یزد گرد یکم نسبت داده اند که در ابتدا آن را یزدان گرد نامید. شادروان دکتر حسن پیرنیا در تاریخ ایران باستان نام قدیمی یزد را ایساتیس نوشته است و سرانجام یزد آخرین نامی است که به ما رسیده که در دوره ساسانی آن را یزدان یا یزتان می گفتند و این واژه ای است که ریشه دینی دارد. نام یزد یادگاری است از روزگار ساسانی و می توان آن را شهر خدا دانست.
نامهایی که در تاریخ و سفرنامه ها و دیگر مدارک تاریخی ایران باستان تا دوران کنونی به یزد نسبت داده شده است عبارتند از:
الف : آتشکده یزدان، ایز، ایزاطیخه، ایزدیس، ایساتیس، ایستخای
د: دار السّیادة، دار الشّیعة، دار العبادة، دار المؤمنین
ش : شهر ایزد
ک : کَت، کتروا، کته، کث، کثه، که، کهثه
گ : گَث ، گبست
ی : یزجی ، یزد ، یزدان شهر ، یزدان گرد ، یست، یسدی، یسن، یکس
واژه «یَـزد» هم ریشه با واژه «یَـزش» به معنای ستایش و نیایش در زبان پارسی میانه است .
واژه «یزدان» یا «یزتان» نیز هم ریشه با یَزد می باشد که به معنی خدا است. ایساتیس یا «فرافر» همین شهر کنونی نبوده بلکه شش فرسخ بالاتر از این شهر به سمت فرافر «هرفته» در دامنه کوه مهریز قرار داشت و شاید ایساتیس همان است که در جغرافیای بطلمیوس به نام «ایستیخای» در بیابان کارمانیا «کرمان» از آن یاد شده است. ایساتیس در آثار جغرافیایی پیش به گونه «ایزا طیخه » به معنی یزد هم آمده است.
"احمد کاتب" تاریخ نویس یزدی سده نهم هجری قمری نوشته است که :
«در سال 504 هجری قمری ملکشاه سلجوقی حکومت یزد را به "علاء الدوله کالنجار" واگذار کرد و آن را "دارالعبادة" نامید.»
کَثه که بیشتر کتب نام یزد را بدان خوانده اند که معنی شهر کوچک است زیرا در فارسی باستان این واژه به معنای کوچک است زیرا کثه در مقایسه با ایساتیس که شهر بزرگی بود در حومه یزد قرار داشته و کوچک بوده است .
اصطخری درباره یزد می گوید : «کثه مرکز یزد ، شهری است درحاشیه کویر دارای هوای خوب ودرعین حال دارای آسایش و تنعّم شهرهای بزرگ است» .
در زمان ساسانیان به فرمان یزدگرد یکم در این جا شهری ساخته شد که آن را «یزدان گرد» نام نهادند.
پس از اسلام عنوان دارالعبادة به این شهر داده شد؛ زیرا علاء الدوله از ملکشاه سلجوقی تقاضای حکومت یزد را کرده بود تا درآنجا به عبادت بپردازد.
آخرین ویرایش: