زاری کردن مجنون در عشق لیلی

[Maryam]

مجنون چو شنید پند خویشان
از تلخی پند شد پریشان

زد دست و درید پیرهن را
کاین مرده چه می‌کند کفن را

آن کز دو جهان برون زند تخت
در پیرهنی کجا کشد رخت

چون وامق از آرزوی عذرا
​

گه کوه گرفت و گاه صحرا

​

ترکانه ز خانه رخت بربست
​

در کوچگه رحیل بنشست

​

دراعه درید و درع می‌دوخت
​

زنجیر برید و بند می‌سوخت

​

می‌گشت ز دور چون غریبان
​

دامن بدریده تا گریبان

​

بر کشتن خویش گشته والی
​

لاحول ازو به هر حوالی

​

دیوانه صفت شده به هر کوی
​

لیلی لیلی زنان به هر سوی

​

احرام دریده سر گشاده
​

در کوی ملامت او فتاده

​

با نیک و بدی که بود در ساخت
​

نیک از بد و بد ز نیک نشناخت

​

می‌خواند نشید مهربانی
​

بر شوق ستاره یمانی

​

هر بیت که آمد از زبانش
​

بر یاد گرفت این و آتش

​

حیران شده هر کسی در آن پی
​

می‌دید و همی گریست بر وی

​

او فارغ از آنکه مردمی هست
​

یا بر حرفش کسی نهد دست

​

حرف از ورق جهان سترده
​

می‌بود نه زنده و نه مرده

​

بر سنگ فتاده خوار چون گل
​

سنگ دگرش فتاده بر دل

​

صافی تن او چو درد گشته
​

در زیر دو سنگ خرد گشته

​

چون شمع جگر گداز مانده
​

یا مرغ ز جفت باز مانده

​

در دل همه داغ دردناکی
​

بر چهره غبارهای خاکی

​

چون مانده شد از عذاب و اندوه
​

سجاده برون فکند از انبوه

​

بنشست و به هایهای بگریست
​

کاوخ چکنم دوای من چیست

​

آواره ز خان و مان چنانم
​

کز کوی به خانه ره ندانم

​

نه بر در دیر خود پناهی
​

نه بر سر کوی دوست راهی

​

قرابه نام و شیشه ننگ
​

افتاد و شکست بر سر سنگ

​

شد طبل بشارتم دریده
​

من طبل رحیل برکشیده

​

ترکی که شکار لنگ اویم
​

آماجگه خدنگ اویم

​

یاری که ز جان مطیعم او را
​

در دادن جان شفیعم او را

​

گر مستم خواند یار مستم
​

ور شیفته گفت نیز هستم

​

چون شیفتگی و مستیم هست
​

در شیفته دل مجوی و در مست

​

آشفته چنان نیم به تقدیر
​

کاسوده شوم به هیچ زنجیر

​

ویران نه چنان شد است کارم
​

کابادی خویش چشم دارم

​

ای کاش که بر من اوفتادی
​

خاکی که مرا به باد دادی

​

یا صاعقه‌ای درآمدی سخت
​

هم خانه بسوختی و هم رخت

​

کس نیست که آتشی در آرد
​

دود از من و جان من برآرد

​

اندازد در دم نهنگم
​

تا باز رهد جهان ز ننگم

​

از ناخلفی که در زمانم
​

دیوانه خلق و دیو خانم

​

خویشان مرا ز خوی من خار
​

یاران مرا ز نام من عار

​

خونریز من خراب خسته
​

هست از دیت و قصاص رسته

​

ای هم نفسان مجلس ورود
​

بدرود شوید جمله بدرود

​

کان شیشه می که بود در دست
​

افتاده شد آبگینه بشکست

​

گر در رهم آبگینه شد خورد
​

سیل آمد و آبگینه را برد

​

تا هر که به من رسید رایش
​

نازارد از آبگینه پایش

​

ای بی‌خبران ز درد و آهم
​

خیزید و رها کنید راهم

​

من گم شده‌ام مرا مجوئید
​

با گم شدگان سخن مگوئید

​

تا کی ستم و جفا کنیدم
​

با محنت خود رها کنیدم

​

بیرون مکنید از این دیارم
​

من خود به گریختن سوارم

​

از پای فتاده‌ام چه تدبیر
​

ای دوست بیا و دست من گیر

​

این خسته که دل سپرده تست
​

زنده به توبه که مرده تست

​

بنواز به لطف یک سلامم
​

جان تازه نما به یک پیامم

​

دیوانه منم به رای و تدبیر
​

در گردن تو چراست زنجیر

​

در گردن خود رسن میفکن
​

من به باشم رسن به گردن

​

زلف تو درید هر چه دل دوخت
​

این پرده‌دری ورا که آموخت

​

دل بردن زلف تو نه زور است
​

او هندو و روزگار کور است

​

کاری بکن ای نشان کارم
​

زین چه که فرو شدم برآرم

​

یا دست بگیر از این فسوسم
​

یا پای بدار تا ببوسم

​

بی کار نمی‌توان نشستن
​

در کنج خطاست دست بستن

​

بی‌رحمتم این چنین چه ماندی
​

(ارحم ترحم) مگر نخواندی

​

آسوده که رنج بر ندارد
​

از رنجوران خبر ندارد

​

سیری که به گرسنه نهد خوان
​

خردک شکند به کاسه در نان

​

آن راست خبر از آتش گرم
​

کو دست درو زند بی‌آزرم

​

ای هم من و هم تو آدمیزاد
​

من خار خسک تو شاخ شمشاد

​

زرنیخ چو زر کجا عزیز است
​

زان یک من ازین به یک پشیز است

​

ای راحت جان من کجائی
​

در بردن جان من چرائی

​

جرم دل عذر خواه من چیست
​

جز دوستیت گناه من چیست

​

یکشب ز هزار شب مرا باش
​

یک رای صواب گو خطا باش

​

گردن مکش از رضای اینکار
​

در گردن من خطای اینکار

​

این کم زده را که نام کم نیست
​

آزرم تو هست هیچ غم نیست

​

صفرای تو گر مشام سوز است
​

لطفت ز پی کدام روز است

​

گر خشم تو آتشی زند تیز
​

آبی ز سرشک من بر او ریز

​

ای ماه نوم ستاره تو
​

من شیفته نظاره تو

​

به گر به توام نمی‌نوازند
​

کاشفته و ماه نو نسازند

​

از سایه نشان تو نه پرسم
​

کز سایه خویشتن می‌بترسم

​

من کار ترا به سایه دیده
​

تو سایه ز کار من بریده

​

بردی دل و جانم این چه شور است
​

این بازی نیست دست زور است

​

از حاصل تو که نام دارم
​

بی‌حاصلی تمام دارم

​

بر وصل تو گرچه نیست دستم
​

غم نیست چو بر امید هستم

​

گر بیند طفل تشنه در خواب
​

کورا به سبوی زر دهند آب

​

لیکن چو ز خواب خوش براید
​

انگشت ز تشنگی بخاید

​

پایم چو دولام خم‌پذیر است
​

دستم چو دو یا شکنج گیر است

​

نام تو مرا چو نام دارد
​

کو نیز دویا دولام دارد

​

عشق تو ز دل نهادنی نیست
​

وین راز به کس گشادنی نیست

​

با شیر به تن فرو شد این راز
​

با جان به در آید از تنم باز

​

این گفت و فتاد بر سر خاک
​

نظارگیان شدند غمناک

​

گشتند به لطف چاره سازش
​

بردند به سوی خانه بازش

​

عشقی که نه عشق جاودانیست
​

بازیچه شهوت جوانیست

​

عشق آن باشد که کم نگردد
​

تا باشد از این قدم نگردد

​

آن عشق نه سرسری خیالست
​

کورا ابد الابد زوالست

​

مجنون که بلند نام عشقست
​

از معرفت تمام عشقست

​

تا زنده به عشق بارکش بود
​

چون گل به نسیم عشق خوش بود

​

واکنون که گلش رحیل یابست
​

این قطره که ماند ازو گلابست

​

من نیز بدان گلاب خوشبوی
​

خوش می‌کنم آب خود درین جوی


نظامی گنجوی / لیلی و مجنون
​