نام گنبد كاووس از نام، قابوس بن وشمگير - يكی از حاكمان آل زيار (366-403 هـ . ق) كه از سال 315 تا 470 هجری قمری در گرگان و طبرستان حكومت داشتند - گرفته شده است. جرجان در اثر تهاجمات تيموريان و مغول ها از بين رفت و بعدا شهر گنبد بنا گرديد كه در سال 1316 هجری شمسی گنبدكاووس ناميده شد. نقشه اصلی اين شهر در اوايل سلطنت رضا شاه توسط مهندسان آلمانی طراحی و به مرحله اجرا گذاشته شد و از شهرهايی است كه با اصول شهرسازی مدرن طراحی شده و فاقد هر گونه معابر تنگ و پر پيچ و خم است. اين شهر امروزه از شهرهای زيبا و ديدنی استان گلستان محسوب می شود. گنبد كاووس در 55 درجه و 9 دقيقه درازای جغرافيايی و 37 درجه و 15 دقيقه پهنای جغرافيايی و بلندی 45 متر بالاتر از سطح دريا قرار دارد. مركز شهرستان گنبدكاووس در 19 كيلومتری شمال جاده گرگان – مشهد و در 226 كيلومتری شمال خاوری شهر ساری مركز استان مازندران است. همسايه هاي‌گنبدكاووس‌ازشمال‌جم� �وری‌تركمنستان، از جنوب شهرستان شاهرود، از خاور مينودشت، از شمال باختری بندر تركمن، از باختر گرگان و علی آباد هستند. آب و هوای آن معتدل و مرطوب است و ميزان بارش سالانه حدود 500 ميلی متر است. گنبدكاووس دارای آب و هوای مساعد و خاكی حاصل‌خيز است. آب كشاورزی از رودها و چاه ها فراهم می شود و محصولات كشاورزی عبارتند از: گندم، جو، پنبه، بنشن، و ميوه جات. پنبه، گندم، غلات و بنشن از صادرات اين شهرستان هستند. حصيربافي، سبد بافي، نمدمالي، زيلو بافي، گيوه دوزي، پارچه بافي، مصنوعات چوبي، چرم سازي، ريسندگي و گليم بافي مهم ترين صنايع دستي مردمان اين ناحيه از استان گلستان را تشكيل مي‌دهند.
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif][FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]اين بنا آرامگاهي بر تپه اي به بلندي 15 متر و ارتفاع 55 متر ساخته شده ، به اين ترتيب راس گنبد در مجموع 70 متر از سطح پيرامون خود مرتفع تر است. از گذشته اي دور اين برج نماد شهر جرجان و از مسافت بسيار دور هم راهنماي كاروانها در دشتي وسيع بوده است.
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif][FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]اين برج بلند با نقشه اي ستاره اي شكل و گنبدي مخروطي به ارتفاع 17 متر ساخته شده است كه روي بدنه آن 10 ترك بزرگ وجود دارد. راس هر ترك 60/1 متر و قاعده آن
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif][FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]یک متر و نیم از ترك ديگر فاصله دارد. محيط اصلي گنبد 30متر و 144 ميلي متر است. ..
[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif][FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]برج گنبد از آجرهاي مخصوص كه آجرهاي ريشه دار ناميده مي شوند، با ملات ساروج ساخته شده اند.
بنای آجری میل گنبد قابوس از نقطه نظر عظمت معماری، ویژگی‌های هنری و تکنیکی در زمره بزرگ ترین مفاخر معماری قرن چهارم هجری قمری به شمار می‌آید.
ساختمان این میل که آرامگاه شمس المعالی قابوس بن وشمگیر زیاری است، در بالای تپه‌ای در میان پارک بزرگ شهر گنبد کاووس واقع شده است .این بنا از زیباترین و باشکوه‌رین بناهای اوایل دوره اسلامی است که با وجود استفاده بسیار کم از عناصر تزیینی دارای ساختارهای متناسب، موزون، مستحکم و زیباست که نوعی احساس شکوه و زیبایی را به بیننده القا می‌کند. ساختمان میل در اصل متشکل از سه قسمت شالوده، ساقه و گنبد مخروطی است که روی هم رفته 55 متر ارتفاع دارد. ساقه این میل بر روی پایه‌ای مدور قرار دارد و تنها نزدیک به 2 متر آن بیرون از زمین است و بر اساس مطالعات به عمل آمده بخش بزرگی از آن در ول زمین فرو رفته است.خود ساق با نمای دایره‌ای پرده‌دار ، بر روی این شالوده قرار دارد و 37 متر ارتفاع دارد. در بدنه ساقه بنا 10 پره مثلثی شکل با فواصل معین و با تناسب و زیبایی کامل قرار گرفته است، به طوری که علاوه بر ایجاد زیبایی ، از حجم ساده و بی قواره ساقه کاسته و نیز موجب استحکام بنا شده است.تنها تزیین این ساقه در بالای در ورودی مشتمل بر دو رشته کتیبه کوفی آجری است که یکی در ارتفاع 8 متری از سطح زمین و دیگری زیر پا کار گنبد تعبیه شده است . عرض این کتیبه 80 سانتی متر و هر دو مشتمل بر یک عبارت تاریخی است که سال (397 هـ.ق. و 375 هـ.ش) را نشان می‌دهد . این کتیبه عاری از هر گونه پیرایه و تزئینات است و همچون خود گنبد تنها به استحکام و ماندگاری آن توجه شده است . خطوط و حروف کتیبه با آجر ساده قرمز رنگ که روی آن سائیده شده بدون هیچ گونه روکشی در درون قاب‌های آجری جای گرفته است. خطوط کوفی ساده این کتیبه ، دارای برجستگی است و در عین حال ، نوعی تراش ظریف و زیبایی متناسبی دارد که از هر جهت با شکل ساختمان آرامگاه تناسب دارد .گذشته از سادگی کتیبه در هنگام نصب خطوط و قاب‌سازی آن این نکته مراعات شده که از هر جهت ماندگاری آن بر روی بدنه تضمین شود. برای این منظور هر کدام از حروف آجری و آجرهای قاب کتیبه ریشه‌های بلندی دارد که درون دیوار گنید فرو رفته است . به همین خاطر و به علت پختگی آجر قرمز و استحکام آن هنوز پس از هزار سال ،کتیبه تقریباً سالمی بر جای مانده است . تکرار یک متن در دو جای بنا نیز به ماندگاری محتوای کتیبه کمک بزرگی کرده است. بدنه بنا سراسر از آجر قرمز رنگ ساخته شده است. آجرهای سخت این بنا که در نهایت پختگی و استحکام هستند، به علت تابش آفتاب در طول قرن‌ها به رنگ زرد طلایی در آمده‌اند که خود بر زیبایی بنا افزوده است. شکل آجرهایی که در بدنه بنا به کار رفته است معمولی و یکسان است ، به جز آجرهایی که در بدنه گنبد مخروطی مورد استفاده واقع شده است . آجرها خوب پخته شده و خوب به ملاط چسبیده و سخت توپر و یکپارچه است.گنبد مخروطی بنا به ارتفاع 18 متر و بر روی ساقه بنا شده است. این گنبد بر خلاف بیش تر برج‌ها و گنبدهای آرامگاهی یک پوش است و بدون هیچ واسطه‌ای بر روی بدنه برج قرار گرفته و شیب تند و سطح صاف و صیقلی آن به ماندگاری گنبد کمک فراوان کرده است . درون بنای گنبد قابوس ساده و تنها با اندود گچ پوشش یافته که با گذشت زمان به سیاهی گراییده است.بر بالای سر در ورودی بنا دو رشته مقرنس زیبای ساده کار شده که جزو اولین نمونه مقرنس‌های هنر اسلامی ایران به شمار می‌رود. هم‌چنان که از متن کتیبه بر می‌آید این بنا در سال 397 هـ.ق. توسط شمس المعالی قابوس بن وشمگیر آل زیار جهت آرامگاه شخصی بنا شده است . نام‌برده که در آن روزگار فرمانروای گرگان بود، مردی دانشمند ـ هنرمند، سلحشور ـ دوست‌دار و مشوق علم و هنر بود . وی در سال 402 هـ.ق. یعنی 5 سال بعد از ساخت گنبد قابوس وفات یافت . این بنا در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است . ..
شهر تاریخی جرجان که در استان گلستان بین تبرستان و خراسان قدیم و در شهرستان گنبد کاووس جای گرفته‌است ۲۰۰ هکتار وسعت دارد. امروز شهر جرجان در نیم فرسخی (۳کیلومتر) گنبد کاووس واقع است و شهر بزرگی بوده که چهار فرسخ محیط این شهر بوده‌است. چنین بر می‌آید که شهر معروف و بزرگی که در گذشته جرجان شهرت داشته با گرگان تطابق ندارد.جرجان معرب گرگان است. این شهر به‌وسیله نهر بزرگی که ممکن است قابل کشتیرانی بوده و از وسط آن می‌گذشته به دو ناحیه تقسیم می‌گردیده و بهترین نوع ابریشم و لباس‌های ابریشمی از این ناحیه به تمام نقاط صادر می‌شده‌است. . دانشمندان بزرگی چون ابن سینا، ابوریحان بیرونی عنصرالمعالی کیکاوس (از آخرین امیران آل زیار و نگارنده کتاب گرانقدر قابوس‌نامه) و عبدالقاهر جرجانی (نگارنده تألیفات گرانبها در صرف و نحو و معانی و بیان عربی)در این شهر اقامت داشته‌اند. هم اکنون خرابه‌های این شهر باستانی در ۳ کیلومتری جنوب غربی برج گنبد کاوس قرار دارد (در نزدیکی بقعه امامزاده حضرت یحیی بن زید (ع)).این شهر همچنین دارای سیستم فاضلاب شهری بوده و کوزه گری در حد اعلای آن رواج داشته‌است.
امامزاده یحیی ابن زید«ع»:
مقبره امامزاده یحیی ابن زید«ع» در سه کیلومتری ضلع جنوب غربی شهرستان گنبدکاووس قراردارد و همه ساله بویژه در فصل تابستان و تعطیلات، پذیرای زائران و هیئتهای مذهبی شهرهای مختلف کشورمان که برای زیارت مرقد مطهر حضرت امام رضا«ع» عازم مشهد مقدس هستند می باشد. این مکان مقدس مجموعا دارای 132زائر سراست که 100واحد آن در اختیار زائران قرارگرفته و در طول اقامت، همه نوع امکانات اولیه در اختیار آنان قرارمی گیرد. ..
این مکان در مدخل شهر جرجان قدیم و سه کیلومتری گنبدکاووس قرارگرفته است، بطوریکه اطراف آنرا آثار باستانی شهر جرجان قدیم احاطه کرده است و کشفیات سالهای گذشته در این مکان، در حال حاضر مورد بازدید مردم کشورمان و توریستهای دیگر کشورها قرار می گیرد و مطمئنا در آینده ای نزدیک با توجه به کشف آثار باستانی جدید در اطراف این امامزاده، شاهد رونق خاصی در این منطقه خواهیم بود که تاثیرات آن نیز، شهر گنبد را متحول خواهد کرد. پس از شهادت حضرت زیدابن علی«ع» فرزندش یحیی از کوفه عازم ایران شد، از شهرهای همدان، ری و نیشابور عبور کرده و در سرخس مدت 6ماه اقامت کرد و سپس به بلخ رفت. یوسف ابن عمر ثقفی حاکم کوفه به حاکم خراسان دستور داد یحیی«ع» را دستگیر کند. مدتی بعد به دستور خلیفه «ولید ابن یزید اموی» او را آزاد کرد تا خود را به شام نزد خلیفه رساند. در بیهق سبزوار هفتاد تن از شیعیان به او پیوستند و در ابر شهر نیشابور بین آنها و لشگر خراسان جنگ در گرفت که عمرابن زراره، فرمانده دشمن کشته شد و لشگر خراسان متواری شد. یحیی هم با فرار خود به جرجان «همین منطقه» آمد و در حوالی این شهر در قریه ای بنام ارغوی «دشت ارغوکنونی» ساکن شد. شهر جرجان و حوالی آن بعدها براثر حمله مغول ویران شد که آثار آن در اطراف امامزاده یحیی ابن زید«ع» مشهود است. این امامزاده بزرگوار در سال 125 هجری و در سن 18سالگی در جنگ به شهادت رسید که سرایشان را از تن جدا نموده و به شام نزد خلیفه فرستادند.
باشگاه سوارکاری:
در بخش شمال شرق شهر، میدان اسبدوانی قراردارد که در آن همه ساله مسابقات سوارکاری در دو کورس بهاره و پائیزه برگزار می گردد، مشتاقان و علاقمندان به اسب و سوارکاری از نقاط مختلف ایران و حتی کشورهای مجاور در این مکان حضور می یابند.
سد اسکندر:
دیوار دفاعی گرگان و در گنبد دیوار دفاعی گنبد «سداسکندر» به شماره ثبت آثار ملی 2345 به طول 200کیلومتر، عرض دشت گرگان را طی می کند. این بنا در زمان اشکانیان برای جلوگیری از هجوم اقوام مهاجم ساخته شده و به نامهای سداسکندر، سدانوشیروان، سد فیروزه، قزل آلانگ و بعد از انقلاب به دیوار دفاعی گرگان معروف است.
جاذبه های تفریحی و طبیعی:
تالاب ها دارای نقش و اهمیت اکولوژیک، اقتصادی و زیست محیطی مورد توجهی هستند که زیستگاه بسیاری از گونه های حیات وحش گیاهی و جانوری آبزی محسوب می شوند.
دریاچه آلاگل: با مساحت2500 هکتار در شمال و غرب تپه های قراقر و در جنوب روستای اوخی تپه و شرق جاده مرزی آق قلابه اینچه برون در بین تپه ماهورها واقع است. ..
دریاچه آجی گل: با مساحت 320 هکتار در شمال شرقی دریاچه آلاگل واقع است.
دریاچه آلما گل: با مساحت 207 هکتار در شمال دریاچه آجی گل قرار دارد. این تالابها زیستگاه گیاهان و پرندگان بسیار زیبائی است که طبیعت زیبائی را ایجاد کرده اند.