Ever Green
متخصص بخش پزشکی
آیا سنگ سیستم ادراری فقط از یک ملح و کریستال خاصی تشکیل می‌گردد و یا ترکیبی از کریستالها نیز ممکن است باعث سنگ‌سازی گردد؟
گرچه ممکن است سنگ بصورت خالص از تجمع یک ملح و کریستال خاصی تشکیل گردد ولی معمولاً سنگ ادراری از ترکیب کریستالهایی با شکل مشابه و نزدیک به هم تشکیل می‌گردد بعنوان مثال کریستال اسید اوریک و اکسالات کلسیم قادر هستند بصورت ترکیب، باعث تجمع کریستالها و افزایش سایز سنگ بصورت ترکیبی گردند و یا ترکیب املاح آمونیوم و فسفات و کلسیم در سنگ‌های عفونی.
سنگ سیستئینی (cystein)
سیستئین یکی از املاح ادراری است که معمولاً غلظت آن در ادرار بسیار کم است ولی در نوعی بیماری نادر مادرزادی، میزان این ملح در ادرار بسیار بالا می‌رود که منجر به رسوب آن در ادرار و ایجاد سنگ ادراری از سن کودکی گردد که مشخصه تشخیصی این بیماری دیدن کریستال سیستئین در آزمایش ادرار است.
بیمار با سنگ ادراری معمولاً با چه علائمی مراجعه می‌کند؟
همانگونه که گفته شد ممکن است سنگ در سیستم ادراری هیچ‌گونه علامتی ایجاد نکند ولی در صورت حرکت سنگ و ایجاد انسداد و یا تحریک کلیه و مجاری ادراری منجر به ایجاد علامت می‌گردد. بدینصورت تا زمانی که سنگ در کلیه و بدون ایجاد انسداد و تحریک است به‌خصوص سنگ‌های کوچک، هیچ علامتی ندارد.
اگر سنگ بزرگ باشد و بروی بافت کلیه فشار آورد و یا در اثر حرکت سنگ از کلیه خارج گردد و با ورود به حالب (مسیر بین کلیه تا مثانه) ایجاد انسداد کند منجر به دردهای شدید در پهلو، شکم، تهوع و استفراغ و دفع خون از ادرار می‌گردد و یا با حرکت سنگ و ایجاد انسداد در مجرای ادراری باعث احتباس ادراری گردد و یا با تحریک مثانه باعث سوزش و تکرار ادرار شود.
روش تشخیص در این بیماران چیست؟
اولین نکته تشخیصی در سنگ‌های ادراری علامت دار، شکل و فرم درد است که درد معمولاً ناگهانی شروع می‌گردد و از پهلوی یک طرف درد شروع شده به شکم و حتی ناحیه تناسلی ممکن است انتشار یابد و همراه با تهوع و استفراغ و گاهی خونی شدن ادرار. این علائم ممکن است همراه با تب نیز باشد که وجود تب نشانه عفونی بودن سنگ و اورژانسی بودن شرایط بیمار است.
اقدامات پاراکلینیکی چه کمکی در تشخیص می‌کند؟
در آزمایش ساده ادرار، خون و گلبولهای قرمز در ادرار مشاهده می‌گردد که اولین و ساده‌ترین روش تشخیص می‌باشد.
در سونوگرافی ممکن است در مراحل اولیه و حاد حرکت سنگ هیچ نکته کمک کننده‌ای مشاهده نگردد. چون سونوگرافی در ناحیه کلیه و مثانه دقت بالاتری در تشخیص دارد و سنگی که از کلیه خارج شده و هنوز به مثانه نرسیده و در مسیر میانی حالب است با وجود درد شدید ممکن است در سونوگرافی هیچ نکته کمک کننده‌ای مشاهده نشود و سونوگرافی کاملاً نرمال گزارش شود. و یا ممکن است فقط مقداری هیدرونفروز (گشاد شدن کلیه در اثر انسداد درحالب بدلیل عبور و اثر انسداد سنگ) ایجاد کند.
در این‌گونه موارد استفاده از اشعه x و رادیوگرافی کمک کننده است. در 90% موارد در یک عکس ساده از کلیه تا مثانه (KUB) اگر کیفیت گرافی خوب باشد سنگ قابل مشاهده است. در صورتیکه عکس ساده کمک نکند تزریق داروی حاجب و انجامIVP (به اصطلاح عکس رنگی کلیه) کمک کننده است.
البته باید در نظر داشت که این پزشک است که تشخیص دهنده بیماری است نه سونوگرافی و عکس. روش‌های پاراکلینیکی شامل آزمایش و عکس و سونوگرافی به پزشک کمک می‌کند ولی تشخیص اصلی باید توسط پزشک داده شود بطوری که گاهی سونوگرافی و حتی گاهی عکس رنگی و MRI نیز تشخیص دهنده نیست و در نهایت تفسیر و تشخیص پزشک است که تشخیص قطعی و نهایی می‌باشد.
اگر با وجود اقدامات فوق باز تشخیص، قطعی و مسجل نشد آیا روش دیگری جهت کمک به تشخیص می‌باشد؟
البته گاهی به ندرت سی تی اسکن و یا MRI و در نهایت آندوسکوپی سیستم ادراری (سیستویورتروسکوپی) ممکن است جهت تشخیص قطعی لازم باشد.
ادامه دارد ...
گرچه ممکن است سنگ بصورت خالص از تجمع یک ملح و کریستال خاصی تشکیل گردد ولی معمولاً سنگ ادراری از ترکیب کریستالهایی با شکل مشابه و نزدیک به هم تشکیل می‌گردد بعنوان مثال کریستال اسید اوریک و اکسالات کلسیم قادر هستند بصورت ترکیب، باعث تجمع کریستالها و افزایش سایز سنگ بصورت ترکیبی گردند و یا ترکیب املاح آمونیوم و فسفات و کلسیم در سنگ‌های عفونی.
سنگ سیستئینی (cystein)
سیستئین یکی از املاح ادراری است که معمولاً غلظت آن در ادرار بسیار کم است ولی در نوعی بیماری نادر مادرزادی، میزان این ملح در ادرار بسیار بالا می‌رود که منجر به رسوب آن در ادرار و ایجاد سنگ ادراری از سن کودکی گردد که مشخصه تشخیصی این بیماری دیدن کریستال سیستئین در آزمایش ادرار است.
بیمار با سنگ ادراری معمولاً با چه علائمی مراجعه می‌کند؟
همانگونه که گفته شد ممکن است سنگ در سیستم ادراری هیچ‌گونه علامتی ایجاد نکند ولی در صورت حرکت سنگ و ایجاد انسداد و یا تحریک کلیه و مجاری ادراری منجر به ایجاد علامت می‌گردد. بدینصورت تا زمانی که سنگ در کلیه و بدون ایجاد انسداد و تحریک است به‌خصوص سنگ‌های کوچک، هیچ علامتی ندارد.
اگر سنگ بزرگ باشد و بروی بافت کلیه فشار آورد و یا در اثر حرکت سنگ از کلیه خارج گردد و با ورود به حالب (مسیر بین کلیه تا مثانه) ایجاد انسداد کند منجر به دردهای شدید در پهلو، شکم، تهوع و استفراغ و دفع خون از ادرار می‌گردد و یا با حرکت سنگ و ایجاد انسداد در مجرای ادراری باعث احتباس ادراری گردد و یا با تحریک مثانه باعث سوزش و تکرار ادرار شود.
روش تشخیص در این بیماران چیست؟
اولین نکته تشخیصی در سنگ‌های ادراری علامت دار، شکل و فرم درد است که درد معمولاً ناگهانی شروع می‌گردد و از پهلوی یک طرف درد شروع شده به شکم و حتی ناحیه تناسلی ممکن است انتشار یابد و همراه با تهوع و استفراغ و گاهی خونی شدن ادرار. این علائم ممکن است همراه با تب نیز باشد که وجود تب نشانه عفونی بودن سنگ و اورژانسی بودن شرایط بیمار است.
اقدامات پاراکلینیکی چه کمکی در تشخیص می‌کند؟
در آزمایش ساده ادرار، خون و گلبولهای قرمز در ادرار مشاهده می‌گردد که اولین و ساده‌ترین روش تشخیص می‌باشد.
در سونوگرافی ممکن است در مراحل اولیه و حاد حرکت سنگ هیچ نکته کمک کننده‌ای مشاهده نگردد. چون سونوگرافی در ناحیه کلیه و مثانه دقت بالاتری در تشخیص دارد و سنگی که از کلیه خارج شده و هنوز به مثانه نرسیده و در مسیر میانی حالب است با وجود درد شدید ممکن است در سونوگرافی هیچ نکته کمک کننده‌ای مشاهده نشود و سونوگرافی کاملاً نرمال گزارش شود. و یا ممکن است فقط مقداری هیدرونفروز (گشاد شدن کلیه در اثر انسداد درحالب بدلیل عبور و اثر انسداد سنگ) ایجاد کند.
در این‌گونه موارد استفاده از اشعه x و رادیوگرافی کمک کننده است. در 90% موارد در یک عکس ساده از کلیه تا مثانه (KUB) اگر کیفیت گرافی خوب باشد سنگ قابل مشاهده است. در صورتیکه عکس ساده کمک نکند تزریق داروی حاجب و انجامIVP (به اصطلاح عکس رنگی کلیه) کمک کننده است.
البته باید در نظر داشت که این پزشک است که تشخیص دهنده بیماری است نه سونوگرافی و عکس. روش‌های پاراکلینیکی شامل آزمایش و عکس و سونوگرافی به پزشک کمک می‌کند ولی تشخیص اصلی باید توسط پزشک داده شود بطوری که گاهی سونوگرافی و حتی گاهی عکس رنگی و MRI نیز تشخیص دهنده نیست و در نهایت تفسیر و تشخیص پزشک است که تشخیص قطعی و نهایی می‌باشد.
اگر با وجود اقدامات فوق باز تشخیص، قطعی و مسجل نشد آیا روش دیگری جهت کمک به تشخیص می‌باشد؟
البته گاهی به ندرت سی تی اسکن و یا MRI و در نهایت آندوسکوپی سیستم ادراری (سیستویورتروسکوپی) ممکن است جهت تشخیص قطعی لازم باشد.
ادامه دارد ...