Ever Green
متخصص بخش پزشکی
سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی را فقط با تجویز پزشك انجام دهید جنین در محاصره امواج صوتی این روزها زنان باردار در اولین جلسه مراجعه به پزشك درباره زمان سونوگرافی سه‌بعدی سوال می‌كنند. سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی این روزها بین زنان باردار مد شده است؛ در حالی كه كمتر كسی از خطرات احتمالی آن اطلاع دارد.
متاسفانه بسیاری از سونوگرافی‌های سه‌بعدی انجام شده كاملا غیرضروری بوده و تنها به قصد تشخیص جنسیت یا تهیه عكس سه‌بعدی استفاده می‌شود و هیچ كاربرد علمی ندارد؛ در حالی كه این نوع سونوگرافی در موارد بسیار محدود و طبق تشخیص و صلاحدید پزشك متخصص باید انجام شود. یكی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علمی بشر در طول تاریخ كه توانسته است نقش مهمی در علم پزشكی برای تشخیص و شناسایی بسیاری از بیماری‌ها و ناهنجاری‌ها داشته باشد، سونوگرافی است.
این وسیله نقش موثری در پیشگیری از بسیاری عوارض و بیماری‌ها دارد. سونوگرافی، فرآیندی است كه از طریق امواج صوتی، تصاویری از بافت‌ها و ارگان‌های داخلی بدن انسان به دست می‌آید كه پس از شكل‌گیری به مانیتور ارسال شده و با پردازش توسط دستگاه، تصویر مشاهده می‌شود. در حال حاضر سونوگرافی معمولی یا دوبعدی كه تصاویر سیاه و سفید را در اختیار پزشك قرار می‌دهد، یك روش بی‌خطر تصویربرداری در دوران بارداری است؛ البته مادران باردار نباید درخصوص انجام چنین سونوگرافی‌هایی هم اصرار بی‌مورد داشته باشند و باید طبق تشخیص پزشك انجام شود.
این سونوگرافی معمولا برای تایید ضربان قلب، تخمین سن بارداری، تعیین موقعیت جنین، تشخیص حاملگی خارج از رحمی و ناهنجاری‌های احتمالی كاربرد دارد. در سونوگرافی سه‌بعدی ـ كه از سال 1990 در دنیا رواج یافت و در كشور ما قدمت آن به 10 سال می‌رسد ـ امواج صوتی با زوایای مختلف به بدن جنین تابانده می‌شود و انعكاس این امواج با كمك نرم‌افزارهای پیشرفته رایانه‌ای تصاویری در سه جهت طول، عرض و عمق تولید می‌كند.
در سونوگرافی چهاربعدی علاوه بر ایجاد تصاویر سه‌بعدی از جنین، حركات جنین نیز نشان داده می‌شود. خطرات احتمالی سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی از آنجا كه در سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی انرژی زیادی به جنین وارد می‌شود، این انرژی ممكن است برای جنین خطرناك باشد، گرچه هنوز خطرات احتمالی به اثبات نرسیده، ولی تحقیقاتی ادعا می‌كنند به دنبال سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی احتمال سوختگی در بافت نرم جنین وجود دارد همچنین به دلیل انرژی بسیار بالا، امكان بروز آسیب برحلزون شنوایی جنین نیز هست. دستگاه‌های سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی برای گرفتن تصویر مناسب حداكثر انرژی آلتراسوند را به داخل بدن می‌فرستند و چنانچه پروب این دستگاه به میزان كافی روی شكم مادر باردار نگه داشته شود، حتی می‌تواند مایع‌آمنیوتیك (كیسه اطراف جنین) را به جوش بیاورد و به بافت‌های جنین آسیب بزند، پس مهارت پزشك سونوگراف در مدت زمان سونوگرافی نقش بسیار مهمی در بروز آسیب‌های احتمالی دارد.
در حاملگی‌های چند قلویی برای بررسی جنین‌ها، زمان بیشتری لازم است و بالطبع آسیب نیز بیشتر خواهد شد. این نوع سونوگرافی‌ها تنها در صورت صلاحدید پزشك و تا حدامكان یك مرتبه در هفته‌های 18 تا 24 بارداری توصیه می‌شود. این نوع سونوگرافی معمولا برای افرادی توصیه می‌شود كه در سونوگرافی دوبعدی به ضایع برخورد كرده باشند، به وجود ناهنجاری مشكوك شده باشند كه برای به دست آوردن اطلاعات كامل‌تر و تشخیص قطعی از سونوگرافی سه‌بعدی استفاده می‌كنند. مثلا ضایعاتی در صورت جنین یا شكاف كام و همچنین مشكلاتی در اندام و دست و پا و به طوركلی آنومالی‌های اندام‌ها و ضایعاتی كه در ظاهر اندام وجود دارد، با كمك سونوگرافی سه بعدی براحتی قابل تشخیص هستند. همچنین در مواردی كه مشكوك به بیماری‌های كروموزومی هستند یا اگر آنومالی در حاملگی قبلی مادر وجود داشته باشد، برای رسیدن به اطلاعات كامل‌تر سونوگرافی سه‌بعدی توصیه می‌شود.
در حال حاضر با استفاده از سونوگرافی سه‌بعدی، امكان تشخیص بموقع ناهنجاری‌های جنینی و تصمیم‌گیری بهتر درخصوص یا ادامه بارداری و بررسی نتایج اعمال جراحی داخل رحمی براحتی امكان‌پذیر شده است. متاسفانه بسیاری از سونوگرافی‌های سه‌بعدی انجام شده كاملا غیرضروری بوده و تنها به قصد تشخیص جنسیت یا تهیه عكس سه‌بعدی استفاده می‌شود و هیچ كاربرد علمی ندارد سونوگرافی سه‌بعدی معمولا با توجه به حساسیت جنین در 3 ماهه اول و به دلیل كم شدن مایع آمنیوتیك در 3 ماهه آخر نباید انجام شود و 3 ماهه دوم بهترین زمان است. سونوگرافی دوبعدی معمولا 3 مرتبه انجام می‌شود. در 3ماهه اول برای تعیین سن حاملگی و تعیین زمان ختم حاملگی، در 3 ماهه دوم برای تعیین آنومالی‌ها و در 3 ماهه سوم برای پیش‌بینی دقیق زمان ختم حاملگی. برای تعیین رشد و سن جنین، اندازه‌گیری ارتفاع رحم حداكثر تا زمان هفته بیستم بارداری می‌تواند روش تشخیصی باشد، ولی این روش به دلیل خطاهای زیادش نمی‌تواند جایگزین سونوگرافی در 3 ماهه اول بارداری باشد، زیرا ممكن است فیبروم‌ها یا آنومالی‌های رحمی در تعیین رشد و سن جنین خطا ایجاد كنند، پس توصیه می‌شود حتما در 3 ماهه اول یك سونوگرافی برای كمك به تعیین رشد جنین در ماه‌های بالا انجام شود.
برای تعیین وجود آنومالی‌های جنین علاوه بر سونوگرافی، روش دیگری نیز وجود دارد. با آزمایش ژنتیك در 3 ماهه اول بین هفته یازدهم تا چهاردهم همراه با اطلاعات سونوگرافی مثل دیدن استخوان بینی و اندازه‌گیری چین پشت گردن جنین و همچنین سن مادر می‌توان به آنومالی‌های جنین پی برد. مجموعه این اطلاعات را به رایانه داده تا آنومالی‌های احتمالی كروموزومی تشخیص داده شود و از این طریق می‌توان پی برد كه این جنین مشكل دارد یا خیر و در صورت وجود مشكل كه شامل گرفتن نمونه از مایع آمنیوتیك یا جفت جنین و انجام آزمایشات كروموزومی است، می‌توان به آنومالی‌های كروموزومی جنین پی برد، ولی چون این روش احتمال سقط جنین را به دنبال دارد، معمولا با گرفتن سونوگرافی و آزمایش خون این آنومالی‌ها تشخیص داده می‌شود. برای انجام سونوگرافی اصراری نداشته باشید متاسفانه كاربرد روش تشخیص سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی در بیشتر موارد غیرضروری است. این روش باید پس از سونوگرافی دوبعدی آن هم در صورت تشخیص پزشك مبنی بر احتمال وجود ناهنجاری انجام پذیرد.
استفاده از روش سونوگرافی سه‌بعدی در موارد غیرضروری ضمن احتمال آسیب به جنین باعث اتلاف وقت و تحمیل هزینه مالی فراوان به بیماران می‌شود؛ چرا كه این نوع سونوگرافی مشمول بیمه نمی‌شود و به دلیل گران بودن آن، تنها هدر دادن پول است. پس هنگام مراجعه به پزشكتان، اصراری برانجام این نوع سونوگرافی نداشته باشید.
با تشکر فراوان از سرکار خانم دكتر مژگان كلانتری
متاسفانه بسیاری از سونوگرافی‌های سه‌بعدی انجام شده كاملا غیرضروری بوده و تنها به قصد تشخیص جنسیت یا تهیه عكس سه‌بعدی استفاده می‌شود و هیچ كاربرد علمی ندارد؛ در حالی كه این نوع سونوگرافی در موارد بسیار محدود و طبق تشخیص و صلاحدید پزشك متخصص باید انجام شود. یكی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علمی بشر در طول تاریخ كه توانسته است نقش مهمی در علم پزشكی برای تشخیص و شناسایی بسیاری از بیماری‌ها و ناهنجاری‌ها داشته باشد، سونوگرافی است.
این وسیله نقش موثری در پیشگیری از بسیاری عوارض و بیماری‌ها دارد. سونوگرافی، فرآیندی است كه از طریق امواج صوتی، تصاویری از بافت‌ها و ارگان‌های داخلی بدن انسان به دست می‌آید كه پس از شكل‌گیری به مانیتور ارسال شده و با پردازش توسط دستگاه، تصویر مشاهده می‌شود. در حال حاضر سونوگرافی معمولی یا دوبعدی كه تصاویر سیاه و سفید را در اختیار پزشك قرار می‌دهد، یك روش بی‌خطر تصویربرداری در دوران بارداری است؛ البته مادران باردار نباید درخصوص انجام چنین سونوگرافی‌هایی هم اصرار بی‌مورد داشته باشند و باید طبق تشخیص پزشك انجام شود.
این سونوگرافی معمولا برای تایید ضربان قلب، تخمین سن بارداری، تعیین موقعیت جنین، تشخیص حاملگی خارج از رحمی و ناهنجاری‌های احتمالی كاربرد دارد. در سونوگرافی سه‌بعدی ـ كه از سال 1990 در دنیا رواج یافت و در كشور ما قدمت آن به 10 سال می‌رسد ـ امواج صوتی با زوایای مختلف به بدن جنین تابانده می‌شود و انعكاس این امواج با كمك نرم‌افزارهای پیشرفته رایانه‌ای تصاویری در سه جهت طول، عرض و عمق تولید می‌كند.
در سونوگرافی چهاربعدی علاوه بر ایجاد تصاویر سه‌بعدی از جنین، حركات جنین نیز نشان داده می‌شود. خطرات احتمالی سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی از آنجا كه در سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی انرژی زیادی به جنین وارد می‌شود، این انرژی ممكن است برای جنین خطرناك باشد، گرچه هنوز خطرات احتمالی به اثبات نرسیده، ولی تحقیقاتی ادعا می‌كنند به دنبال سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی احتمال سوختگی در بافت نرم جنین وجود دارد همچنین به دلیل انرژی بسیار بالا، امكان بروز آسیب برحلزون شنوایی جنین نیز هست. دستگاه‌های سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی برای گرفتن تصویر مناسب حداكثر انرژی آلتراسوند را به داخل بدن می‌فرستند و چنانچه پروب این دستگاه به میزان كافی روی شكم مادر باردار نگه داشته شود، حتی می‌تواند مایع‌آمنیوتیك (كیسه اطراف جنین) را به جوش بیاورد و به بافت‌های جنین آسیب بزند، پس مهارت پزشك سونوگراف در مدت زمان سونوگرافی نقش بسیار مهمی در بروز آسیب‌های احتمالی دارد.
در حاملگی‌های چند قلویی برای بررسی جنین‌ها، زمان بیشتری لازم است و بالطبع آسیب نیز بیشتر خواهد شد. این نوع سونوگرافی‌ها تنها در صورت صلاحدید پزشك و تا حدامكان یك مرتبه در هفته‌های 18 تا 24 بارداری توصیه می‌شود. این نوع سونوگرافی معمولا برای افرادی توصیه می‌شود كه در سونوگرافی دوبعدی به ضایع برخورد كرده باشند، به وجود ناهنجاری مشكوك شده باشند كه برای به دست آوردن اطلاعات كامل‌تر و تشخیص قطعی از سونوگرافی سه‌بعدی استفاده می‌كنند. مثلا ضایعاتی در صورت جنین یا شكاف كام و همچنین مشكلاتی در اندام و دست و پا و به طوركلی آنومالی‌های اندام‌ها و ضایعاتی كه در ظاهر اندام وجود دارد، با كمك سونوگرافی سه بعدی براحتی قابل تشخیص هستند. همچنین در مواردی كه مشكوك به بیماری‌های كروموزومی هستند یا اگر آنومالی در حاملگی قبلی مادر وجود داشته باشد، برای رسیدن به اطلاعات كامل‌تر سونوگرافی سه‌بعدی توصیه می‌شود.
در حال حاضر با استفاده از سونوگرافی سه‌بعدی، امكان تشخیص بموقع ناهنجاری‌های جنینی و تصمیم‌گیری بهتر درخصوص یا ادامه بارداری و بررسی نتایج اعمال جراحی داخل رحمی براحتی امكان‌پذیر شده است. متاسفانه بسیاری از سونوگرافی‌های سه‌بعدی انجام شده كاملا غیرضروری بوده و تنها به قصد تشخیص جنسیت یا تهیه عكس سه‌بعدی استفاده می‌شود و هیچ كاربرد علمی ندارد سونوگرافی سه‌بعدی معمولا با توجه به حساسیت جنین در 3 ماهه اول و به دلیل كم شدن مایع آمنیوتیك در 3 ماهه آخر نباید انجام شود و 3 ماهه دوم بهترین زمان است. سونوگرافی دوبعدی معمولا 3 مرتبه انجام می‌شود. در 3ماهه اول برای تعیین سن حاملگی و تعیین زمان ختم حاملگی، در 3 ماهه دوم برای تعیین آنومالی‌ها و در 3 ماهه سوم برای پیش‌بینی دقیق زمان ختم حاملگی. برای تعیین رشد و سن جنین، اندازه‌گیری ارتفاع رحم حداكثر تا زمان هفته بیستم بارداری می‌تواند روش تشخیصی باشد، ولی این روش به دلیل خطاهای زیادش نمی‌تواند جایگزین سونوگرافی در 3 ماهه اول بارداری باشد، زیرا ممكن است فیبروم‌ها یا آنومالی‌های رحمی در تعیین رشد و سن جنین خطا ایجاد كنند، پس توصیه می‌شود حتما در 3 ماهه اول یك سونوگرافی برای كمك به تعیین رشد جنین در ماه‌های بالا انجام شود.
برای تعیین وجود آنومالی‌های جنین علاوه بر سونوگرافی، روش دیگری نیز وجود دارد. با آزمایش ژنتیك در 3 ماهه اول بین هفته یازدهم تا چهاردهم همراه با اطلاعات سونوگرافی مثل دیدن استخوان بینی و اندازه‌گیری چین پشت گردن جنین و همچنین سن مادر می‌توان به آنومالی‌های جنین پی برد. مجموعه این اطلاعات را به رایانه داده تا آنومالی‌های احتمالی كروموزومی تشخیص داده شود و از این طریق می‌توان پی برد كه این جنین مشكل دارد یا خیر و در صورت وجود مشكل كه شامل گرفتن نمونه از مایع آمنیوتیك یا جفت جنین و انجام آزمایشات كروموزومی است، می‌توان به آنومالی‌های كروموزومی جنین پی برد، ولی چون این روش احتمال سقط جنین را به دنبال دارد، معمولا با گرفتن سونوگرافی و آزمایش خون این آنومالی‌ها تشخیص داده می‌شود. برای انجام سونوگرافی اصراری نداشته باشید متاسفانه كاربرد روش تشخیص سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی در بیشتر موارد غیرضروری است. این روش باید پس از سونوگرافی دوبعدی آن هم در صورت تشخیص پزشك مبنی بر احتمال وجود ناهنجاری انجام پذیرد.
استفاده از روش سونوگرافی سه‌بعدی در موارد غیرضروری ضمن احتمال آسیب به جنین باعث اتلاف وقت و تحمیل هزینه مالی فراوان به بیماران می‌شود؛ چرا كه این نوع سونوگرافی مشمول بیمه نمی‌شود و به دلیل گران بودن آن، تنها هدر دادن پول است. پس هنگام مراجعه به پزشكتان، اصراری برانجام این نوع سونوگرافی نداشته باشید.
با تشکر فراوان از سرکار خانم دكتر مژگان كلانتری