شهرستان فردوس

[neda_omid]

فردوس يكي از شهرستان‌هاي استان خراسان رضوي است كه در بخش مركزي استان واقع شده و مركز آن شهر فردوس است. شهرستان فردوس از طرف شمال به شهرستان گناباد و كوير نمك، از طرف خاور به دهستان نيميلوك و دهستان پساكوه از شهرستان قائن، از جنوب به بخش خوسف و دشت لوت و از باختر به شهرستان طبس و كوير نمك محدود است . در سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت شهرستان فردوس 86625 نفر برآورد شده از اين تعداد جمعيت 21874 نفر در مركز اين شهرستان زندگي مي‌كردند.
مهم‌ترين صنايع دستي شهرستان فردوس؛‌قالي‌و قاليچه بافي است كه از روزگار كهن در اين منطقه رايج بوده است. بافت قالي و قاليچه در اين منطقه داراي اهميت نسبي بوده و توليدات آن جزو اقلام صادراتي شهرستان فردوس محسوب مي‌شود. قالي‌هاي بافته شده با طرح محلي و بلوچ و نقش‌هاي ترنج و قنديلي عرضه مي شوند. فرش بافي در شهرستان طبس پيشينه تاريخي دارد و از گذشته هاي دور يكي از منابع اصلي درآمد مردم بوده است بافتن قالي به گونه سنتي و قاليچه هاي دو متري با دارهاي خوابيده است. بعضي از گونه هاي قالي اين منطقه را قاليچه هاي محلي و سنتي دومتري، سنتي مشهور به خود رنگ، نقشه‌خشتي و نقشه‌نايين تشكيل مي‌دهد. امام‌زاده در گوشه باختری ميدان بازار شهر فردوس، حوض سيدی، مدرسه حبيبيه، مدرسه شيخ، مدرسه عليا، مسجد جامع و مسجد كوشك در خاور شهر و كنار دروازه قاين برخي از مهم ترين ديدني هاي شهرستان فردوس را تشكيل مي دهند

 

[neda_omid]

مکان های دیدنی و تاریخی

امام زاده در گوشه باختری ميدان بازار شهر فردوس، حوض سيدی، مدرسه حبيبيه، مدرسه شيخ، مدرسه عليا، مسجد جامع و مسجد كوشك در خاور شهر و كنار دروازه قاين برخي از مهم ترين ديدني هاي شهرستان فردوس را تشكيل مي دهند.

 

[neda_omid]

صنايع و معادن

صنايع موجود در فردوس عبارتند از : صنايع نساجی، صنايع غذايی، صنايع شيميايی و صنايع بهداشتی، صنايع چوب و سلولزی، صنايع غير فلزی و فلزی.

 

[neda_omid]

کشاورزی و دام داری

به دليل خشكی هوای اين ناحيه، بيش تر فرآورده های كشاورزی، از راه كشت آبی است و كاشت ديم سهم اندكی در توليد دارد. اكنون مهم ترين منبع تأمين كننده آب كشاورزی فردوس، كاريز و چشمه است. اما آبياری هنوز به گونه سنتی، يعنی غرقابی، جوی و پشته است و آب در نهرهای خاكی جريان می يابد. مهم ترين فرآورده های كشاورزی فردوس، گندم و جو بوده و پس از آن پنبه و زعفران است كه هر ساله مقدار زيادی به خارج از ايران صادر می شود. كشت چغندرقند و چغندر معمولی نيز رايج است. علاوه بر اين، پياز، سيب زمينی، نخود، لوبيا، سبزی، و سيفی نيز كشت می شود. باغ‌داری از نظر توليدات كشاورزی، در فردوس دارای اهميت است و از گذشته رواج داشته است. پيش از زلزله 1347 هـ . ش، يكی از مهم‌ترين فرآورده های باغ‌داری فردوس، مركبات بوده است. انار، انگور، سيب، آلو (ميرزايی، و بخارايی)، زردالو، هلو، توت، گلابی، شليل، به و گيلاس، ديگر ميوه های فردوس است. هم چنين پرورش گوسفند، بز، شتر، … در فردوس رواج دارد، اما به دليل خشكی هوا و جايگاه كويری، دارای پوشش گياهی طبيعی قابل ملاحظه ای نيست، از اين رو مراتع آن ناچيز و تنها برای توليد و پرورش گوسفند مناسب است.

 

[neda_omid]

مشخصات جغرافيايي

شهرستان فردوس، با پهنه ای حدود 6/21956 كيلومتر مربع، در مركز خراسان رضوي واقع شده و از نظر جغرافيايی در 31 درجه پهنای شمالی و 58 درجه و 8 دقيقه درازای خاوری، و بلندی 1297 متری از سطح دريا قرار دارد. اين شهرستان از سوی شمال به شهرستان های گناباد و كاشمر، از باختر به شهرستان طبس، از خاور به شهرستان های بيرجند و قاينات و از جنوب به شهرستان های بيرجند و طبس محدود است. شهرستان فردوس در دامنه كوه ها و در دشت قرار گرفته و كوير نمك در باختر و بخشی از شمال آن كشيده شده و به سبب وزش بادهايی كه از كوير می وزد، دارای آب و هوايی متغير است. شهرستان فردوس به دليل نزديكی با كويرمركزی و لوت، دارای آب و هوای بيابانی و خشك است و به دو بخش آب و هوای كوهستانی (شمالی) و دشتی (جنوبی) تفكيك می شود.

 

[neda_omid]

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

فردوس از گذشته های دور تا سال 1308 هـ . ش «تون» ناميده می شده و در متون پيشين به نام «بلده طيبه تون»، و در اسناد و نامه نگاری های دوران صفوی و قاجار، به نام «دارالمومنين تون» نگاشته شده است. در بسياری از دوره ها، شهر تون را يكی از دو شهر مهم و بزرگ ايالت قهستان می دانستند و همه جا نامش را همراه قاين و گاه در تركيب با آن، به گونه «تونوكين» (‌تون و قاين) به جای قهستان به كار می بردند. واژه تون درزمان باستان و در زبان های پيش از اسلام، هم ريشه با واژگانی چون تاويدن، تبيدن و تويدن بوده و از دو پاره «تو» (= تاو / تاب) + «ان» تشكيل شده است، كه اندك اندك «تو ون» به گونه تون، به معنی محل تابش و كانون گرما در آمده است و اين نام را به دليل همسايگی اين شهر با ناحيه گرمسيری كوير، بدان داده اند.
تون بيش تر مورد حمله گردنكشان و تركمانان قرار می گرفته و خسارت های جانی و مالی بسياری به آن وارد می شده است. در 428 هـ . ق مورد چپاول تركمانان قرار گرفت و در 484 هـ . ق پيروان حسن صباح آن را گشودند و حسين قاينی، داعی اسماعيليه سال ها بر آن حكم راند، تا اين كه در 653 هـ . ق، از سوی هلاكو خان مغول سركوب و مردم آن قتل عام شدند. با اين حال تون در دوره ايلخانان، رشد و اهميت دوباره خود را آغاز كرد و حتی در حمله تيمورلنگ به خراسان، ‌آسيب چندانی نديد. درحدود 852 هـ . ق، كه ميرزا بابر به هرات آمد و خراسان را نيز به دست آورد، تون را به ميرزا علاء الدوله داد و او هم پسرش ميرزا ابراهيم را به اين ناحيه فرستاد. هم زمان با اوجگيری حكومت صفوی تون از اهميت ويژه ای برخوردار بوده است و شاه تهماسب صفوی، سليمان خليفه تركمان، ‌پسر سهراب را به حكومت تون و طبس فرستاد و در دومين سال حكومت شاه عباس صفوی، سليمان خان، پسر شاه علی ميرزا استاجلو، حاكم تون و طبس بوده است. در اواخر حكومت صفوی، ولايت تون قلمرو حكومت ملك محمود سيستانی بود. وی در 1312 هـ . ق، عليه صفويان برخاست و شهر يزد را نيز مورد تهديد قرار داد. ملك محمود در قلعه تون استقلالی به هم رسانيده نيشابور و مشهد را گرفت. وی به نام خود سكه زد و تا چند سال بعد كه به دست نادرشاه افشار به قتل رسيد، در خراسان و سيستان فرمانروايی داشت. نادرشاه افشار هنگامی كه از عراق عجم رهسپار خراسان بوده، از تون / فردوس گذشته و گويا در آن جا توقفی هم داشته است و حكومت تون و طبس را به رييس ايل عرب زنگونی واگذار می كند. حاكمان عرب زنگويی در دوره زنديه و قاجاريه هم در تون و طبس حکم رانده اند. در اين دوره ها ميرحسن خان عرب زنكويی، و بعدها فرزند او - محمد خان - حاكم فردوس و طبس بوده اند.
پس از مشروطيت، نايب حسين كاشی، زير حمايت دولتمردان محمد علی شاه، 11 سال در يزد، كاشان، تون، و طبس به حكومت و نبرد مشغول بوده است. در جنگ جهانی اول در قاين، بين گروهی از سربازان روسی و آلمانی زد و خوردی روی داده و حاكم قاين كشته می شود. در اين رويداد گروهی از مردم فردوس به روسيه تبعيد شدند. در جنگ جهانی اول مدت ها روس ها يا به گويش محلی ارس ها در شهر فردوس ساكن بودند. در اين زمان، وضع فردوس نابسامان بوده و چپاول های مهاجمان و چپاولگران ادامه داشته است. آن چه از اين ناامنی ها در خاطره نسل بزرگسالان اين شهر بازمانده، فتنه حسنی هاست. حسنی ها، مردمی چپاولگر از حدود فارس بودند، كه برای چپاول به سوی سه قلعه و فردوس آمدند. و شماری شتر، از جمله شتران مشير الاياله، رئيس پست را بردند. فتنه محمد علی گنابادی، كه به تحريك عبدالرحيم نامی از مردم شهر، شبانه به فردوس وارد شد و عبدالله خان، رئيس نظميه را در خانه اش كشت، شايد آخرين ماجرايی باشد، كه بزرگسالان هنوز از ياد نبرده اند. با اين اتفاق حكومت تون از مركز، به عماد الملك طبسی واگذار شد، او هم پسرش را مأمور دفع محمد علی گنابادی می كند، كه سرانجام در گيسور بر او چيره شده ماجرا را پايان می بخشند.