- يكي از وجوه مشترك شهرهاي بزرگ ايران بازارهاي آن است، به شكلي كه اين روزها بازار تبديل به يكي از جاذبه‌هاي مهم آن شهرها شده است. بازارهاي شهرهايي چون تبريز (كه بازارش ثبت جهاني شده است)، قزوين، مشهد، اصفهان، شيراز، كرمان و.... يكي از مقاصد اصلي گردشگران داخلي و خارجي است.از لحاظ اجتماعي ـ فرهنگي بازار مركز بزرگ خبررساني درون شهري بوده است. اطلاعات و اخبار از همه مراكز مذهبي (مانند مسجد جامع)، آموزشي (مدارس ديني)، اداري (دارالحكومه و ديوان‌ها)، اقتصادي (راسته‌ها، سراها و حجره‌ها) و ديگر مراكز، نخست وارد بازار اصلي مي‌شد و از آنجا به همه نقاط شهري جريان مي‌يافت. اخبار مهم را مناديان و جارچيان در بازارها به اطلاع مردم مي‌رساندند. آذين‌بندي رسمي بازارها و باز بودن آنها و نيز بازي و نمايش به مناسبت وقايع شادكننده و جشن‌هاي مذهبي و ملي و مراسم پذيرايي از مهمانان خارجي و بزرگان مشايخ هميشه معمول بوده و بر رونق بازار مي‌افزوده است.بازارها همچنين مهم‌ترين محور و شاهراه ارتباطي در شهرهاي قديم بود و بيشترين آمدوشد شهروندان در آن صورت مي‌گرفت. به عبارت ديگر مهم‌ترين كانال ارتباطي شهرها بود كه نه‌تنها مردم كالاها و سرمايه‌هاي خود را در آن به جريان مي‌انداختند، بلكه اطلاعات و اخبار نيز از اين طريق به اطلاع شهروندان مي‌رسيد.هنگامي كه شخص يا افرادي كه مورد توجه مردم بودند به شهري وارد مي‌شدند ورود آنها غالبا از سمت دروازه بازار بود. در هنگام جشن‌هاي ملي و مذهبي فضاي بازارها تغيير مي‌كرد و براي برپايي جشن آماده مي‌شد، بازارها غالبا در هنگام عزاداري يا ايام سوگواري تعطيل مي‌شد. به همين دليل است كه بازار نماد همبستگي و يكپارچگي شهر محسوب مي‌شد؛ اتفاقي كه كم و بيش تا عصر حاضر ادامه دارد و همچنان نماد همبستگي مردم يك شهر محسوب مي‌شود.[h=5]بسياري از بازارها ماهيتشان براساس مشاغلي شكل گرفت كه در آن بازر وجود داشت، به عنوان مثال بازار مسگرها تعداد بيشتري مسگر را در خود جاي داده بود نسبت به بزاز و به همين شكل بازار طلافروشان، بزازها و... نامگذاري شد و شكل گرفت. هرچند اين روزها تنها اين نام روي بازارها مانده است و با از بين رفتن اين مشاغل اين محل‌ها نيز تبديل به مغازه‌هاي ديگري شد.فارغ از جنبه‌هاي اقتصادي و اجتماعي اين محل از لحاظ معماري هم ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد خود را دارد. اين مكان‌ها كه غالبا سرپوشيده بود براساس بافت شهري‌شان معماري ويژه خود را داشت. به همين دليل است كه با وجود وجوه مشترك بسيار، تفاوت‌هاي شگفتي نيز در آنها به چشم مي‌خورد. به عنوان مثال بازار تبريز از لحاظ معماري تفاوت‌هاي جالب توجهي با بازار كاشان دارد. شگفتي‌هاي معماري بازار شيراز هم‌تراز زيبايي‌هاي بازار اراك است اما تفاوت‌هايش هم جالب توجه است.بازارها از آنجا كه محل رفت و آمد تعداد زيادي از اهالي شهرها بودند (چرا كه محل اصلي داد و ستد و فعاليت‌هاي اقتصادي بود) و البته از آنجا كه در ميانه شهرها قرار داشت امكانات بسياري را هم در دل خود داشت. از آنجا كه تعداد زيادي از اهالي شهرها زمان بسياري از روز را در بازارها مي‌گذراندند بسياري از امكانات رفاهي براي زندگي اين افراد در بازارها شكل گرفت مسجدها، امامزاده‌ها، كتابخانه‌ها و حتي حمام‌هايي كه در دل بازارها قرار گرفت براي پاسخ به اين نياز اهالي است؛ وجوهي كه شكل مدرن شده بازارها يعني پاساژها فاقد آن است؛ چرا كه بيشتر محل گذر افراد است و تعداد كمي از افراد در اين پاساژها به صورت مدت‌داري حضور دارند.بسياري از بازارها ماهيتشان براساس مشاغلي شكل گرفت كه در آن بازر وجود داشت، به عنوان مثال بازار مسگرها تعداد بيشتري مسگر را در خود جاي داده بود نسبت به بزاز و به همين شكل بازار طلافروشان، بزازها و... نامگذاري شد و شكل گرفت. هرچند اين روزها تنها اين نام روي بازارها مانده است و با از بين رفتن اين مشاغل اين محل‌ها نيز تبديل به مغازه‌هاي ديگري شد.اما گسترش بازارها در دوره معاصر درست مثل خانه‌ها از لحاظ معماري دستخوش تغيير فراواني شده است. بازارهاي يك طبقه در عصر مدرن از سطح به ارتفاع گسترش پيدا كردند و جاي بازارهاي سرپوشيده هميشگي پاساژهاي چندين طبقه شكل گرفت؛ درست مثل خانه‌هاي حياط‌دار و بزرگي كه تبديل به آپارتمان‌هاي چندين طبقه شد.
