موقعیت جغرافیایی:
این منطقه در ۷۰ کیلومتری جنوب غرب سبزواران، در حد فاصل دو آبادی پاسفید (جنوب شرق) و زهمکان (شمال غرب) قرار دارد. موقعیت جغرافیایی آن °۵۷ `۱۳ تا °۵۷ `۱۲ طول شرقی و °۲۸ `۱۲ تا °۲۸ `۱۲ عرض شمالی می‌باشد. راه دسترسی به منطقه از طریق جاده آسفالته جیرفت - بلوک فاریاب (کهنوج) به طول حدود ۱۱۰ کیلومتر میسر است. جاده کوهستانی و صعب‌العبور به آبادی زهمکان وجود دارد که در حدود ۲ تا ۳ کیلومتری زرترشت متوقف شده است.
زمین‌شناسی:
در این منطقه، بخش بالایی کمپلکس آبشور و کمپلکس سرگز برون‌زد دارند. ارتفاعات سهرگل و اسپیدرز در شمال دشت پاسفید، عمدتاً از آهک‌های دگرگون شده و مرمری تشکیل شده‌اند. این مرمرها ضخیم لایه هستند و در آن‌ها آثار مرجان و کرینوئید دیده می‌شود ولی به جهت تبلور مجدد قابل شناسایی نیستند (پیرهادی و بلوریان، ۱۳۷۵). در درون آهک‌های دگرگون شده و هم ردیف این مرمرها، آثار فسیلی قابل تشخیص مربوط به دونین فوقانی گزارش شده است (سبزه‌ای، ۱۳۷۱). درجه دگرگونی در کمپلکس سرگز به سمت کمپلکس آبشور فزاینده است و در مناطق اطراف تا رخساره گرانولیت پیشرفته است. درجه دگرگونی در کمپلکس سرگز چه در فاز دینامیک در سیمرین آغازی و چه در فاز استاتیک قبل از کوه‌زایی (سبزه‌ای، ۱۹۷۴) در حدود اواخر رخساره شیست سبز است. در واقع گدازه‌های بالشی و رسوبات شیشه‌ای همراه آن‌ها (هیالوکلاستیک) بوده‌اند که دگرگون شده‌اند و در بعضی نقاط این منطقه هنوز شبحی از ساختار بالشی گدازه‌ها قابل رویت است
نمای کلی از ناحیه زرترشت
نهشته‌های دگرگون مجموعه پالئوزوئیک، از نظر چینه‌سنگی در ترادفی از قدیم به جدید به صورت زیر می‌باشد:
۱- کمپلکس آمفیبولیت، گنیس و میکاشیست.
۲- تناوبی از مرمر نازک تا متوسط لایه (غالباً پیش سنگ آهک دولومیتی داشته) با تنوعی از شیست‌ها و چرت‌های نواری.
۳- مرمر توده‌ای شامل آهک و دولومیت دگرگون شده.
۴- کمپلکسی شامل نهشته‌های آتشفشانی (توف‌ها و گدازه‌ها) و رسوبی دگرگون شده، که به صورت فیلیت، اسلیت، شیست با درون لایه‌هایی از آهک و دولومیت بلورین (کالک – شیست) برون‌زد دارد. دگرسانی در بخش‌های آتشفشانی این مجموعه صورت گرفته است. مجموعه‌های معدنی (کارهای قدیمی) کلاً در این واحد سنگی قرار می‌گیرد.
۵- آهک ضخیم لایه که فسیل متعلق به پرمین از آن گزارش شده است
زون دگرسانی شامل هماتیتی، لیمونیتی و سیلسی شدن و گاهی مالاکیت همروند با شیست‌های سبز رنگ می‌باشد. ضخامت کانی‌سازی و دگرسانی از چند سانتی‌متر تا چند دسی‌متر است. کانی‌های تشکیل‌دهنده این زون عبارتند از لیمونیت، هماتیت، سیدریت، کلریت، سیلیس، پیریت و پیرولوزیت است و در برخی از قسمت‌ها اولیژیست و پیریت دارد.
این کانسار دارای دو زون متفاوت است. زون اول به موازات شیستوزیته شیست‌های سبز قرا دارد و به رنگ‌های زرد و قهوه‌ای تا قرمز می‌باشد و ضخامت آن در حدود چند سانتی‌متر تا چند دسی‌متر می‌باشد. کانی‌های تشکیل‌دهنده این زون شامل: کوارتز، پیریت، هماتیت، لیمونیت، سیدریت، سریسیت، مالاکیت، پیرولوزیت و کانی‌های رسی می‌باشد. زون دوم در امتداد گسستگی‌ها و گسل‌های کششی که روند عموماً N۶۵-۸۰W و شیب ۶۰-۷۰SW دارند واقع شده است. این زون شیستوزیته سنگ‌های میزبان و دگرسانی نوع اول را قطع می‌کند و دارای ابعاد وسیع است. ضخامت آن ۱ تا چندین متر است و فاقد دگرسانی و کانی‌سازی می‌باشد.
نمایی از کار قدیمی در منطقه معدنی زرترشت
فعالیتهای اکتشافی انجام شده:
آثار معدن‌کاری قدیمی استخراج و استحصال طلا، در محدوده وسیعی از منطقه معدنی زرترشت دیده می‌شود. کندوکاوهای قدیمی به صورت دخمه‌هایی در جهت امتداد و شیب زون‌های کانی‌سازی و دگرسانی صورت گرفته است. این کارها از حدود چند متر تا چند ده متر طول و یک متر تا ۲۰ تا ۳۰ متر عمق دارند. از سوی دیگر، در ضمن بازدید، در چند محل در حاشیه رودخانه زرترشت، نمونه‌هایی از سندان و پتک و دستاس دستی پیدا شدند. سبزه‌ای و همکاران (۱۳۷۳) ضمن معرفی و ارائه تصاویری از این ابراز سنگی و ذکر شواهد عینی دیگر، معدن‌کاری منطقه را به دوران قبل از اسلام و به احتمال قوی، پیش از عصر آهن نسبت داده‌اند.
سبزه‌ای و همکاران (۱۳۷۳)، طرح مطالعات اکتشافی در منطقه زرترشت.
پیرهادی و بلوریان (۱۳۷۵) و سهیلی و پیرهادی (۱۳۷۶)، بررسی‌های مقدماتی صحرایی و نمونه‌برداری از زون‌های کانی‌سازی و دگرسانی در زرترشت.
تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی - معدنی در مقیاس‌های ۱:۲۰۰۰۰ ۱:۵۰۰۰ و ۱:۱۰۰۰.
در این منطقه ۳۸۰ نمونه برداشت شده است.
منبع : پایگاه ملی داده ها
این منطقه در ۷۰ کیلومتری جنوب غرب سبزواران، در حد فاصل دو آبادی پاسفید (جنوب شرق) و زهمکان (شمال غرب) قرار دارد. موقعیت جغرافیایی آن °۵۷ `۱۳ تا °۵۷ `۱۲ طول شرقی و °۲۸ `۱۲ تا °۲۸ `۱۲ عرض شمالی می‌باشد. راه دسترسی به منطقه از طریق جاده آسفالته جیرفت - بلوک فاریاب (کهنوج) به طول حدود ۱۱۰ کیلومتر میسر است. جاده کوهستانی و صعب‌العبور به آبادی زهمکان وجود دارد که در حدود ۲ تا ۳ کیلومتری زرترشت متوقف شده است.
زمین‌شناسی:
در این منطقه، بخش بالایی کمپلکس آبشور و کمپلکس سرگز برون‌زد دارند. ارتفاعات سهرگل و اسپیدرز در شمال دشت پاسفید، عمدتاً از آهک‌های دگرگون شده و مرمری تشکیل شده‌اند. این مرمرها ضخیم لایه هستند و در آن‌ها آثار مرجان و کرینوئید دیده می‌شود ولی به جهت تبلور مجدد قابل شناسایی نیستند (پیرهادی و بلوریان، ۱۳۷۵). در درون آهک‌های دگرگون شده و هم ردیف این مرمرها، آثار فسیلی قابل تشخیص مربوط به دونین فوقانی گزارش شده است (سبزه‌ای، ۱۳۷۱). درجه دگرگونی در کمپلکس سرگز به سمت کمپلکس آبشور فزاینده است و در مناطق اطراف تا رخساره گرانولیت پیشرفته است. درجه دگرگونی در کمپلکس سرگز چه در فاز دینامیک در سیمرین آغازی و چه در فاز استاتیک قبل از کوه‌زایی (سبزه‌ای، ۱۹۷۴) در حدود اواخر رخساره شیست سبز است. در واقع گدازه‌های بالشی و رسوبات شیشه‌ای همراه آن‌ها (هیالوکلاستیک) بوده‌اند که دگرگون شده‌اند و در بعضی نقاط این منطقه هنوز شبحی از ساختار بالشی گدازه‌ها قابل رویت است
نمای کلی از ناحیه زرترشت
نهشته‌های دگرگون مجموعه پالئوزوئیک، از نظر چینه‌سنگی در ترادفی از قدیم به جدید به صورت زیر می‌باشد:
۱- کمپلکس آمفیبولیت، گنیس و میکاشیست.
۲- تناوبی از مرمر نازک تا متوسط لایه (غالباً پیش سنگ آهک دولومیتی داشته) با تنوعی از شیست‌ها و چرت‌های نواری.
۳- مرمر توده‌ای شامل آهک و دولومیت دگرگون شده.
۴- کمپلکسی شامل نهشته‌های آتشفشانی (توف‌ها و گدازه‌ها) و رسوبی دگرگون شده، که به صورت فیلیت، اسلیت، شیست با درون لایه‌هایی از آهک و دولومیت بلورین (کالک – شیست) برون‌زد دارد. دگرسانی در بخش‌های آتشفشانی این مجموعه صورت گرفته است. مجموعه‌های معدنی (کارهای قدیمی) کلاً در این واحد سنگی قرار می‌گیرد.
۵- آهک ضخیم لایه که فسیل متعلق به پرمین از آن گزارش شده است
زون دگرسانی شامل هماتیتی، لیمونیتی و سیلسی شدن و گاهی مالاکیت همروند با شیست‌های سبز رنگ می‌باشد. ضخامت کانی‌سازی و دگرسانی از چند سانتی‌متر تا چند دسی‌متر است. کانی‌های تشکیل‌دهنده این زون عبارتند از لیمونیت، هماتیت، سیدریت، کلریت، سیلیس، پیریت و پیرولوزیت است و در برخی از قسمت‌ها اولیژیست و پیریت دارد.
این کانسار دارای دو زون متفاوت است. زون اول به موازات شیستوزیته شیست‌های سبز قرا دارد و به رنگ‌های زرد و قهوه‌ای تا قرمز می‌باشد و ضخامت آن در حدود چند سانتی‌متر تا چند دسی‌متر می‌باشد. کانی‌های تشکیل‌دهنده این زون شامل: کوارتز، پیریت، هماتیت، لیمونیت، سیدریت، سریسیت، مالاکیت، پیرولوزیت و کانی‌های رسی می‌باشد. زون دوم در امتداد گسستگی‌ها و گسل‌های کششی که روند عموماً N۶۵-۸۰W و شیب ۶۰-۷۰SW دارند واقع شده است. این زون شیستوزیته سنگ‌های میزبان و دگرسانی نوع اول را قطع می‌کند و دارای ابعاد وسیع است. ضخامت آن ۱ تا چندین متر است و فاقد دگرسانی و کانی‌سازی می‌باشد.
نمایی از کار قدیمی در منطقه معدنی زرترشت
فعالیتهای اکتشافی انجام شده:
آثار معدن‌کاری قدیمی استخراج و استحصال طلا، در محدوده وسیعی از منطقه معدنی زرترشت دیده می‌شود. کندوکاوهای قدیمی به صورت دخمه‌هایی در جهت امتداد و شیب زون‌های کانی‌سازی و دگرسانی صورت گرفته است. این کارها از حدود چند متر تا چند ده متر طول و یک متر تا ۲۰ تا ۳۰ متر عمق دارند. از سوی دیگر، در ضمن بازدید، در چند محل در حاشیه رودخانه زرترشت، نمونه‌هایی از سندان و پتک و دستاس دستی پیدا شدند. سبزه‌ای و همکاران (۱۳۷۳) ضمن معرفی و ارائه تصاویری از این ابراز سنگی و ذکر شواهد عینی دیگر، معدن‌کاری منطقه را به دوران قبل از اسلام و به احتمال قوی، پیش از عصر آهن نسبت داده‌اند.
سبزه‌ای و همکاران (۱۳۷۳)، طرح مطالعات اکتشافی در منطقه زرترشت.
پیرهادی و بلوریان (۱۳۷۵) و سهیلی و پیرهادی (۱۳۷۶)، بررسی‌های مقدماتی صحرایی و نمونه‌برداری از زون‌های کانی‌سازی و دگرسانی در زرترشت.
تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی - معدنی در مقیاس‌های ۱:۲۰۰۰۰ ۱:۵۰۰۰ و ۱:۱۰۰۰.
در این منطقه ۳۸۰ نمونه برداشت شده است.
منبع : پایگاه ملی داده ها