دیابت بیماری مزمنی است که شرایط زندگی با آن، نیازمند کنترل و مراقبت دقیق است. بدون کنترل مناسب، قند خون خیلی بالا می‌رود و این مسئله در طولانی مدت باعث واردآمدن آسیب‌هایی به بدن و شیوع عوارض آن می‌شود.
عوارض دیابت عبارتند از:
۱) بیماری‌های چشمی (رتینوپاتی دیابت) که باعث صدمه به شبکیه چشم و سرانجام نابینایی می‌شود.
۲) بیماری کلیوی (نفروپاتی دیابت) که باعث آسیب به کلیه‌ها و در نهایت، دیالیز یا پیوند کلیه می‌شود.
۳) بیماری‌های قلبی- عروقی که قلب و عروق خونی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث عوارضی مثل بیماری‌های عروق کرونر قلب (منجر به حملات قلبی) و سکته می‌شود.
دیابت و عوارض چشمی (رتینوپاتی دیابتی
بیماران دیابتی در معرض آسیب‌های جدی چشم هستند که حتی می‌تواند به از دست دادن بینایی منجر شود. بسیاری از این عوارض با کنترل دقیق و مناسب دیابت قابل پیشگیری است. امواج نور پس از عبور از قرنیه از طریق عنبیه وارد چشم می‌شود. عنبیه با تغییر قطر مردمک‌ها مقدار نور واردشده به چشم را کنترل می‌کند. سپس نور بعد از عبور از عدسی و یک لایه ژلاتینی به نام زجاجیه روی قسمت پشتی چشم متمرکز می‌شود. قسمت پشتی چشم شبکیه (رتین) نام دارد. شبکیه یک ساختمان نیمه شفاف است که سلول‌های عصب بینایی در آن قرار دارد. پرده شبکیه مانند فیلم دوربین عکاسی تصاویر محیط را که از قرنیه و عدسی عبور کرده است، دریافت می‌کند و از طریق عصب بینایی به مغز می‌فرستد و چون شبکیه برای انجام درست وظیفه خود به خون رسانی مناسب نیازمند است دیابت ممکن است بر بخش‌های مختلف چشم اثر تخریبی داشته و عملکرد آنها را مختل سازد. از جمله این اثرات اختلال عملکرد عضلات چشم و ایجاد دوبینی، آب مروارید و مشکلات پرده شبکیه یا رتینوپارتی دیابتی )diabetic retimo pathy( را می‌توان نام برد.
عوارض چشمی دیابت، شایع و آزار دهنده هستند و در حقیقت از زمانی که استفاده از انسولین عمر طولانی‌تری را برای افراد دیابتی به ارمغان آورده است فرصت بروز مشکلات چشمی نیز افزایش یافته است. در کشورهای توسعه یافته، دیابت از جمله علل مهم کاهش بینایی است.
در ایالت متحده دیابت مهمترین عامل نابینایی در سنین ۲۰ تا ۷۴ سالگی است. احتمال نابینایی در مبتلایان به دیابت ۲۵ بار بیشتر از سایر افراد جامعه است که قابل توجه‌ترین علت آن، اختلالات پرده شبکیه، یارتینوپاتی دیابتی است. معمولا این اختلالات ۱۰ سال پس از ابتلا به دیابت بارز می‌شود و پزشک در معاینه پرده شبکیه، خونریزی‌های نقطه‌ای و لکه‌های غیرطبیعی را مشاهده می‌کند که ناشی از مشکلات رگ‌های مربوط به چشم است.
به تدریج با پیشروی بیماری، اختلال جریان خون پرده شبکیه سبب می‌شود خون و اکسیژن کافی به پرده شبکیه نرسد. بدن برای جبران این حالت، رگ‌های خونی جدیدی تشکیل می‌دهد که دیواره‌ای شکننده داشته و به سهولت دچار پارگی می‌شوند. خونریزی‌های بعدی، ایجاد چسبندگی‌های غیر طبیعی و سرانجام کنده شدن شبکیه، نتایج این روند است که به کاهش بینایی یا نابینایی منجر می‌گردد.
● مراقبت از چشم و درمان مشکلات چشمی دیابت:
کاهش بینایی ممکن است مشکلاتی را در محیط خانه یا محل کار ایجاد کند. معمولا این حالت با فشار روانی بر فرد دیابتی و خانواده‌اش، سبب اضطراب و نگرانی و آزار بیمار می‌گردد.
امروزه تلاش محققان راهی گشوده است تا بتوان احتمال بروز این مشکلات را کاهش قابل توجهی داد. تحقیقات جدید، امید به درمان و پیشگیری از رتینوپاتی را نوید می‌دهد که هدف اصلی این تحقیقات تشخیش چشم‌های در معرض خطر و در صورت نیاز درمان با لیزر است.
البته در این مورد بهترین درمان، پیشگیری است . کنترل مناسب قند و فشار خون، تغذیه مناسب و فعالیت‌های مداوم ورزشی از رتینوپاتی دیابتی جلوگیری کرده یا آن را به تعویق می‌اندازد.
مطالعات بالینی گسترده که در این زمینه انجام گرفته است حاکی از آن می‌باشد که کنترل دقیق قند خون با بررسی نتایج آزمایش هموگلوبین ای- وان- سی C(۱)HbA می‌تواند احتمال ایجاد و پیشروی رتینوپاتی دیابتی را کاهش دهد.
تذکر: چون معمولا رتینوپاتی دیابتی در مرحله‌ای که بهترین روند درمان را می‌توان برایش به کار برد بدون علامت است به همین دلیل چون فرد دیابتی مشکلی در چشم خود احساس نمی‌کند ممکن است به موقع برای پیشگیری مراجعه ننماید لذا توصیه می‌شود برای تشخیص زودرس حتما فرد دیابتی جهت معاینات دوره‌ای و منظم به چشم پزشک مراجعه نماید.
عواملی که نقش مهمی در پیشروی رتینوپاتی دیابتی دارند عبارتند از:
۱) بالا بودن مداوم قند خون
۲) بالا بودن فشار خون
۳) بیماری کلیوی
۴) بالا بودن چربی‌های خون
۵) مصرف دخانیات
۶) بارداری
افرادی که دچار یک یا چند مورد فوق هستند نیازمند بررسی و پیگیری منظم و درمان دقیق می‌باشند.
▪ نکته ۱: بارداری نیز عامل موثری در پیشروی بیماری‌های چشمی دارد. اگر خانم دیابتی تصمیم به بارداری دارد باید قبل از بارداری مورد معاینه چشم قرار گیرد. بهتر است حداقل سه بار در طول بارداری مورد معاینه قرار گرفته و ۶ هفته بعد از زایمان نیز روند معاینه تکرار شود.
▪ نکته ۲: بهتر است افراد مبتلا به دیابت نوع اول (سنین زیر ۹ سالگی) پنج سال بعد از شروع دیابت حتما چشمانشان مورد معاینه توسط چشم پزشک قرار گیرد و مبتلایان به دیابت نوع دوم باید بلافاصله بعد از تشخیص دیابت حتما مورد معاینه چشمی دقیق قرار گیرند و توصیه می‌شود که در هر نوع اول و نوع دوم، دیابت فرد مبتلا حداقل سالی یکبار مورد معاینه دقیق چشمی قرار گیرد.
● نتیجه‌گیری:
۱) موثرترین درمان برای مشکلات چشمی دیابت، پیشگیری است.
۲) افراد دیابتی باید از احتمال بروز مشکلات چشمی و کاهش بینایی آگاه گردند.
۳) سیر طبیعی و درمان مشکلات چشمی باید با بیماران در میان گذاشته شود.
۴) از آنجایی که رتینوپاتی دیابتی در مراحل اولیه هیچ‌گونه علامتی ندارد لذا معاینات دوره‌ای ضروری است.
۵) بهتر است افراد مبتلا به رتینوپاتی هر چه زودتر تحت درمان قرار گیرند.
۶) قند خون افراد مبتلا باید به طور دقیق کنترل شود.
۷) وضع سلامت عمومی بیمار، بخصوص کنترل فشار خون و چربی‌های خون به طور دقیق انجام گیرد.
۸) پرهیز از مصرف دخانیات چه به صورت مستقیم (خود فرد مصرف نماید) و چه غیر مستقیم (فرد در معرض دود آن قرار گیرد) اثرات مخرب دیابت بر چشم را تشدید می‌کند.
الهه شکر الله بابایی
کارشناس سلامت و پیشگیری
روزنامه رسالت
عوارض دیابت عبارتند از:
۱) بیماری‌های چشمی (رتینوپاتی دیابت) که باعث صدمه به شبکیه چشم و سرانجام نابینایی می‌شود.
۲) بیماری کلیوی (نفروپاتی دیابت) که باعث آسیب به کلیه‌ها و در نهایت، دیالیز یا پیوند کلیه می‌شود.
۳) بیماری‌های قلبی- عروقی که قلب و عروق خونی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث عوارضی مثل بیماری‌های عروق کرونر قلب (منجر به حملات قلبی) و سکته می‌شود.
دیابت و عوارض چشمی (رتینوپاتی دیابتی
بیماران دیابتی در معرض آسیب‌های جدی چشم هستند که حتی می‌تواند به از دست دادن بینایی منجر شود. بسیاری از این عوارض با کنترل دقیق و مناسب دیابت قابل پیشگیری است. امواج نور پس از عبور از قرنیه از طریق عنبیه وارد چشم می‌شود. عنبیه با تغییر قطر مردمک‌ها مقدار نور واردشده به چشم را کنترل می‌کند. سپس نور بعد از عبور از عدسی و یک لایه ژلاتینی به نام زجاجیه روی قسمت پشتی چشم متمرکز می‌شود. قسمت پشتی چشم شبکیه (رتین) نام دارد. شبکیه یک ساختمان نیمه شفاف است که سلول‌های عصب بینایی در آن قرار دارد. پرده شبکیه مانند فیلم دوربین عکاسی تصاویر محیط را که از قرنیه و عدسی عبور کرده است، دریافت می‌کند و از طریق عصب بینایی به مغز می‌فرستد و چون شبکیه برای انجام درست وظیفه خود به خون رسانی مناسب نیازمند است دیابت ممکن است بر بخش‌های مختلف چشم اثر تخریبی داشته و عملکرد آنها را مختل سازد. از جمله این اثرات اختلال عملکرد عضلات چشم و ایجاد دوبینی، آب مروارید و مشکلات پرده شبکیه یا رتینوپارتی دیابتی )diabetic retimo pathy( را می‌توان نام برد.
عوارض چشمی دیابت، شایع و آزار دهنده هستند و در حقیقت از زمانی که استفاده از انسولین عمر طولانی‌تری را برای افراد دیابتی به ارمغان آورده است فرصت بروز مشکلات چشمی نیز افزایش یافته است. در کشورهای توسعه یافته، دیابت از جمله علل مهم کاهش بینایی است.
در ایالت متحده دیابت مهمترین عامل نابینایی در سنین ۲۰ تا ۷۴ سالگی است. احتمال نابینایی در مبتلایان به دیابت ۲۵ بار بیشتر از سایر افراد جامعه است که قابل توجه‌ترین علت آن، اختلالات پرده شبکیه، یارتینوپاتی دیابتی است. معمولا این اختلالات ۱۰ سال پس از ابتلا به دیابت بارز می‌شود و پزشک در معاینه پرده شبکیه، خونریزی‌های نقطه‌ای و لکه‌های غیرطبیعی را مشاهده می‌کند که ناشی از مشکلات رگ‌های مربوط به چشم است.
به تدریج با پیشروی بیماری، اختلال جریان خون پرده شبکیه سبب می‌شود خون و اکسیژن کافی به پرده شبکیه نرسد. بدن برای جبران این حالت، رگ‌های خونی جدیدی تشکیل می‌دهد که دیواره‌ای شکننده داشته و به سهولت دچار پارگی می‌شوند. خونریزی‌های بعدی، ایجاد چسبندگی‌های غیر طبیعی و سرانجام کنده شدن شبکیه، نتایج این روند است که به کاهش بینایی یا نابینایی منجر می‌گردد.
● مراقبت از چشم و درمان مشکلات چشمی دیابت:
کاهش بینایی ممکن است مشکلاتی را در محیط خانه یا محل کار ایجاد کند. معمولا این حالت با فشار روانی بر فرد دیابتی و خانواده‌اش، سبب اضطراب و نگرانی و آزار بیمار می‌گردد.
امروزه تلاش محققان راهی گشوده است تا بتوان احتمال بروز این مشکلات را کاهش قابل توجهی داد. تحقیقات جدید، امید به درمان و پیشگیری از رتینوپاتی را نوید می‌دهد که هدف اصلی این تحقیقات تشخیش چشم‌های در معرض خطر و در صورت نیاز درمان با لیزر است.
البته در این مورد بهترین درمان، پیشگیری است . کنترل مناسب قند و فشار خون، تغذیه مناسب و فعالیت‌های مداوم ورزشی از رتینوپاتی دیابتی جلوگیری کرده یا آن را به تعویق می‌اندازد.
مطالعات بالینی گسترده که در این زمینه انجام گرفته است حاکی از آن می‌باشد که کنترل دقیق قند خون با بررسی نتایج آزمایش هموگلوبین ای- وان- سی C(۱)HbA می‌تواند احتمال ایجاد و پیشروی رتینوپاتی دیابتی را کاهش دهد.
تذکر: چون معمولا رتینوپاتی دیابتی در مرحله‌ای که بهترین روند درمان را می‌توان برایش به کار برد بدون علامت است به همین دلیل چون فرد دیابتی مشکلی در چشم خود احساس نمی‌کند ممکن است به موقع برای پیشگیری مراجعه ننماید لذا توصیه می‌شود برای تشخیص زودرس حتما فرد دیابتی جهت معاینات دوره‌ای و منظم به چشم پزشک مراجعه نماید.
عواملی که نقش مهمی در پیشروی رتینوپاتی دیابتی دارند عبارتند از:
۱) بالا بودن مداوم قند خون
۲) بالا بودن فشار خون
۳) بیماری کلیوی
۴) بالا بودن چربی‌های خون
۵) مصرف دخانیات
۶) بارداری
افرادی که دچار یک یا چند مورد فوق هستند نیازمند بررسی و پیگیری منظم و درمان دقیق می‌باشند.
▪ نکته ۱: بارداری نیز عامل موثری در پیشروی بیماری‌های چشمی دارد. اگر خانم دیابتی تصمیم به بارداری دارد باید قبل از بارداری مورد معاینه چشم قرار گیرد. بهتر است حداقل سه بار در طول بارداری مورد معاینه قرار گرفته و ۶ هفته بعد از زایمان نیز روند معاینه تکرار شود.
▪ نکته ۲: بهتر است افراد مبتلا به دیابت نوع اول (سنین زیر ۹ سالگی) پنج سال بعد از شروع دیابت حتما چشمانشان مورد معاینه توسط چشم پزشک قرار گیرد و مبتلایان به دیابت نوع دوم باید بلافاصله بعد از تشخیص دیابت حتما مورد معاینه چشمی دقیق قرار گیرند و توصیه می‌شود که در هر نوع اول و نوع دوم، دیابت فرد مبتلا حداقل سالی یکبار مورد معاینه دقیق چشمی قرار گیرد.
● نتیجه‌گیری:
۱) موثرترین درمان برای مشکلات چشمی دیابت، پیشگیری است.
۲) افراد دیابتی باید از احتمال بروز مشکلات چشمی و کاهش بینایی آگاه گردند.
۳) سیر طبیعی و درمان مشکلات چشمی باید با بیماران در میان گذاشته شود.
۴) از آنجایی که رتینوپاتی دیابتی در مراحل اولیه هیچ‌گونه علامتی ندارد لذا معاینات دوره‌ای ضروری است.
۵) بهتر است افراد مبتلا به رتینوپاتی هر چه زودتر تحت درمان قرار گیرند.
۶) قند خون افراد مبتلا باید به طور دقیق کنترل شود.
۷) وضع سلامت عمومی بیمار، بخصوص کنترل فشار خون و چربی‌های خون به طور دقیق انجام گیرد.
۸) پرهیز از مصرف دخانیات چه به صورت مستقیم (خود فرد مصرف نماید) و چه غیر مستقیم (فرد در معرض دود آن قرار گیرد) اثرات مخرب دیابت بر چشم را تشدید می‌کند.
الهه شکر الله بابایی
کارشناس سلامت و پیشگیری
روزنامه رسالت