baroon
متخصص بخش ادبیات
فعل
فعل معمولاً در آخر جمله می آید و بر خلاف کلمه های دیگر صرف می شود، یعنی صورت های گوناگون می پذیرد و به تنهایی یا به کمک وابسته هایی در آن واحد به چهار مفهوم دلالت می کند:
1. یک از مفهوم های زیر، مفهوم اصلی فعل را تشکیل می دهد و به صورت مثبت یا منفی بیان می شود:
الف)انجام دادن یا انجام گرفتن کاری:
مانند:
مجید نامه را نوشت. / مجید نامه را ننوشت.
محسن در را بست. / محسن در را نبست.
کاغذ چسبید. / کاغذ نچسبید.
شیشه شکست. / شیشه نشکست.
ب) واقع شدن کاری بر کسی یا چیزی:
مانند:
علی کشته شد. / علی کشته نشد.
نامه نوشته شد. / نامه نوشته شد.
ج)پذیرفتن حالت یا صفتی:
مانند:
هوا روشن شد. / هوا روشن نشد.
احمد مریض شد. / احمد مریض نشد.
د) نسبت دادن صفتی به کسی یا به چیزی یا نفی آن:
مانند:
هوا روشن است. / هوا روشن نیست.
احمد مریض است. / احمد مریض نیست.
2. در فعل مفهوم شخص نیز وجود دارد:
مفهوم شخص، یعنی اینکه گوینده ی فعل را به خود نسبت دهد یا به مخاطب خود یا به فرد یا افراد دیگری.
اگر گوینده فعل را به خود نسبت دهد، آن را اول شخص یا متکلّم می گویند.
مانند:
رفتم، گفته ای، نوشته بودی و...
اگر گوینده فعل را به فرد دیگری نسبت دهد، آن را سوم شخص یا غایب می گویند.
مانند:
رفت، گفته است، نوشته بود و...
3. در فعل، مفهوم مفرد یا جمع بودن نیز وجود دارد:
هر کدام از فعل های اول شخص، دوم شخص و سوم شخص ممکن است مفرد یا جمع باشد. مفرد آن است که فقط بر یک فرد یا یک چیز دلالت کند. جمع آن است که بر افراد یا چیز های بیشتری دلالت کند.
مفرد مانند:
رفتم - گفته ای - نوشته بود
جمع مانند:
رفتیم – گفته اید – نوشته بودند
4. فعل زمان را نیز نشان می دهد. یعنی مشخص می کند که فعل در چه زمانی اتفاق افتاده است یا اتفاق می افتد:
مثلاً در جمله های:
- سعید مشق می نویسد.
«می نویسد» زمان حال را نشان می دهد.
- سعید به مدرسه رفت.
«رفت» زمان گذشته را نشان می دهد.
- سعید به مدرسه خواهد رفت.
«خواهد رفت» زمان آینده را نشان می دهد.
زمان اصلی، گذشته و حال و آینده است.
گذشته را ماضی و آینده را مستقبل نیز می گویند.
علاوه بر آنکه هر فعلی به یکی از سه زمان گذشته ، حال و آینده دلالت می کند، از جهت زمانی موارد استعمال خاصی نیز دارد.
مثلاً در این جمله ها:
احمد به خانه رفت.
احمد به خانه رفته است.
احمد به خانه رفته بود.
احمد به خانه می رفت.
با اینکه فعل ها همگی بر زمان گذشته دلالت می کنند، هر یک در مورد خاصی به کار می رود.