سوت پايان
اولين شواهد مرگ ناگهاني قلبي به سال 490 قبل از ميلاد برمي‌گردد که در آن سال فيديپيدس يک سرباز يوناني فاصله بين ماراتن تا شهر آتن را دويد تا خبر فتح نظامي ارتش يونان را برساند و بلافاصله پس از انجام مأموريتش نقش بر زمين شده و از دنيا رفت. مرگ ناگهاني مرگي غيرمنتظره و بدون ارتباط با هر گونه صدمه يا ضربه است که به صورت ناگهاني طي مدت چند دقيقه به يکباره ايجاد مي‌شود. در گفتگويي با دکتر منوچهر قاروني، متخصص قلب و عروق و عضو هيات علمي دانشگاه علوم‌پزشکي تهران به بررسي علل ايجاد مرگ ناگهاني پرداخته‌ايم.
: آقاي دکتر! مرگ ناگهاني چيست و چه عللي در بروز آن موثرند؟مرگ ناگهاني يعني آنکه در کمتر از چند ساعت فرد فوت شود و تا قبل از آن علايمي نداشته باشد. مهم‌ترين علل آن مي‌تواند سکته قلبي و آنوريسم مغز يا گشادي عروق مغزي باشد. هيچ‌کس نمي‌داند در حال حاضر عروق مغزش دچار گشادي شده يا خير. فرد ظاهرا سالم است ولي يک مرتبه با پاره شدن اين عروق علايمي همچون سردرد شديد، تهوع، استفراغ، کما و در نهايت مرگ رخ مي‌دهد. مرگ ناگهاني مي‌تواند در اثر ايست قلبي باشد. عوامل ديگري که ايجاد مرگ ناگهاني مي‌کنند عبارت‌اند از انفارکتوس قلبي که در راس همه عوامل قرار دارد. پس از آن سکته‌هاي قلبي، آنوريسم و پاره شدن آئورت، يا ايجاد لخته‌هاي خون در قلب بيمار و حرکت آن در رگ‌هاي خوني است که در نهايت در مغز به آمبولي مغزي و مرگ ناگهاني منجر مي‌شود. بيماري قلبي ديگري هم به نام کارديوميوپاتي‌هايپرتروفي� � در ايجاد مرگ ناگهاني موثر است. کارديوميوپاتي يک بيماري عضله قلب است که سبب گشادي قلب و ضخيم شدن ديواره‌هاي آن مي‌شود که فرد مبتلا ممکن است هيچ علايم و نشانه‌اي نداشته باشد. اما همين‌طور که پيش مي‌رود، علايم و نشانه‌هاي آن ظاهر مي‌شوند که عبارت‌اند از تنگي نفس با فعاليت و حتي در حال استراحت، ورم پاها، باد کردن شکم با مايع، خستگي و کوفتگي، ريتم نامنظم قلب، سرگيجه، دوران سر، غش و ضعف. علت‌هايي که سبب ايجاد کارديوميوپاتي قلب مي‌شود معمولا عبارت‌اند از فشارخون بالاي دايمي، مشکلات دريچه‌اي قلب، صدمه به بافت قلب در نتيجه حمله قلبي اخير، بالا بودن ضربان قلب به صورت مزمن، اختلالات متابوليک مانند بيماري تيروييد يا ديابت، سوءتغذيه، بارداري، استفاده بيش از حد از الکل طي ساليان متوالي، استفاده از مواد مخدر يا داروهاي ضد افسردگي، شيمي‌درماني و برخي از عفونت‌هاي ويروسي. اين افراد ممکن است در حمام، توالت و يا در رخت‌خواب دچار مرگ ناگهاني شوند.
: شيوع مرگ ناگهاني چه‌قدر است؟ بر اساس آماري که داريم، حدود 30 تا 40 درصد بيماران قلبي سکته کرده، دچار مرگ ناگهاني مي‌شوند.
: چه علايم ظاهري را هنگام رخ دادن مرگ ناگهاني در يک فرد مي‌توانيم ببينيم؟ اگر مرگ ناگهاني ناشي از مشکلات قلبي باشد، بيمار کنترل خود را از دست داده و خودش را خيس مي‌کند. چشمانش به يک طرف و به سمت بالا مي‌چرخد و شروع به تشنج مي‌کند، به اين شکل که در ابتدا دست و پايش را مي‌کشد و سپس شروع به تکان‌هاي شديد مي‌کند که به آن اصطلاحا تشنج تونيک مي‌گوييم که نشان‌دهنده نرسيدن خون به مغز است و اگر براي بيمار احيا به عمل نيايد در کمتر از سه دقيقه فوت مي‌شود.
: اگر با فردي با اين علايم برخورد کرديم، مي‌توانيم کاري برايش انجام بدهيم؟ زمان آن‌قدر کوتاه است که از دست کسي کاري بر نمي‌آيد. بيمار گاهي اوقات در بيمارستان و روي تخت سي‌سي‌يو هم ممکن است از دنيا برود زيرا آن‌قدر فرصت کم است که شايد نتوان به بيمار کمکي کرد ولي دستگاه‌هاي شوک و پيس‌ميکر کمک مي‌کند که فرد احيا شده و دچار مرگ ناگهاني نشود اما اگر فرد در خانه يا خيابان باشد نمي‌توان کمکي به وي کرد.
: آيا مي‌توان از رخ دادن مرگ ناگهاني جلوگيري کرد؟ نه! البته معمولا در بيماران قلبي که شناخته شده هستند مي‌توان پيشگيري کرد. به عنوان مثال برايشان پيس‌ميکر مي‌گذارند. پيس‌ميکر يا ضربان‌ساز يک وسيله کوچک و باتري‌دار است که در بيماران قلبي در پوست قفسه سينه يا شکم کاشته مي‌شود و به تنظيم ضربان قلب کمک مي‌کند. پيس‌ميکر خودش شوک مي‌دهد، يعني هرگاه فرد دچار آريتمي يا ضربان نامنظم قلبي شد و در نهايت خون به مغزش نرسيد پيس‌ميکر شوک مي‌دهد و قلب را از اين نامنظمي ضربان قلب درمي‌آورد ولي به طورکلي نمي‌توان تشخيص داد که شخصي دچار مرگ ناگهاني خواهد شد.
: آيا سن و جنس هم در بروز مرگ ناگهاني نقشي دارند؟ نه! جنس هيچ ربطي در بروز مرگ ناگهاني ندارد اما در مورد سن، هر چه فرد سن بالاتري داشته باشد بيشتر در معرض خطر مرگ مغزي خواهد بود.
: چه افرادي بيشتر در معرض خطر مرگ ناگهاني هستند؟ تمام افراد جامعه در معرض خطر مرگ ناگهاني هستند و براي هر انساني ممکن است اين اتفاق رخ دهد ولي به طور کلي احتمال مرگ ناگهاني در افراد مبتلا به ديابت، افراد مبتلا به فشارخون بالا، افراد حساس و هيجاني، افرادي که سيگار مي‌کشند و افراد عصبي و تندخو بيشتر است. اما گاهي اوقات هم ديده شده است که در اثر يک ديس‌ريتمي يا ضربان نامنظم قلب در فردي که کاملا سالم است به خصوص در جوان‌ها، مرگ ناگهاني رخ داده است.
: ولي انگار مرگ ناگهاني در ورزشکاران بيشتر است؛ اين‌طور نيست؟در مطالعات بزرگي که در مورد تعيين شيوع مرگ ناگهاني انجام شده است، احتمال مرگ ناگهاني در ورزشکاران کمتر يا حداکثر برابر با افراد عادي جامعه است ولي به دليل محبوبيت و موقعيت ورزشکاران، بديهي است که مرگ آنان در مطبوعات و رسانه‌ها نمود بيشتري پيدا کرده و بازتاب‌هاي گسترده‌تري را در سطح جامعه به دنبال دارد.
: ورزشکاران که قلب سالمي دارند. آنها چرا دچار مرگ ناگهاني مي‌شوند؟ورزشکاراني که دچار مرگ ناگهاني مي‌شوند معمولا زير 30 سال سن دارند و قلب‌شان دچار بيماري کارديوميوپاتي‌هايپرتروفي� � شده است که طي صحبت‌هايم به آن اشاره کردم. اين ورزشکاران علايمي ندارند و معمولا بعد از تمرينات يا بازي‌هاي شديد و طولاني دچار مرگ ناگهاني مي‌شوند ولي ورزشکاران بالاي 30 سال معمولا در اثر يک ورزش سنگين دچار سکته قلبي و در نهايت مرگ ناگهاني مي‌شوند.
مرگ ناگهاني در فوتبال
در سال‌هاي اخير مرگ ناگهاني تعدادي از ورزشکاران مطرح از جمله مارکوپانتاني دوچرخه‌سوار ايتاليايي، فاتح تور دوفرانس سال (2004)، ميکلوس فهر، بازيکن تيم ملي فوتبال مجارستان و بنفيکاي پرتغال (سال 2004)، مارک ويوين‌فوئه، بازيکن تيم ملي فوتبال کامرون (سال 2003)، سرگي گرينکوف دارنده مدال طلاي اسکيت المپيک (سال 1993)، فلوهايمن قهرمان واليبال المپيک (سال 1986)، سرجينهو، بازيکن تيم پالميراس در ديدار مقابل سائوپائولو، جونيور، بازيکن باشگاهي اينديا و مجيد پاشامقدم، ملي پوش تيم ملي بسکتبال ايران توجه عموم را نسبت به اين رخداد دردناک (مرگ ناگهاني) جلب نموده است.
7نکته درباره مرگ ناگهاني
1 بيش از سه‌چهارم موارد مرگ ناگهاني در ورزشکاران، مربوط به اختلالات قلبي عروقي است.
2 مرگ ناگهاني قلبي در رشته‌هاي ورزشي بسکتبال و فوتبال شايع‌تر است.
3 خطر مرگ ناگهاني در مردان ورزشکار حدود 5 بار بيش از زنان ورزشکار است.
4 احتمال بروز آن به هنگام فعاليت فيزيکي بيشتر از زمان استراحت است.
5 خطر وقوع مرگ در زمان مسابقه به مراتب بيش از هنگام تمرين است.
6 ايست قلبي بيشتر اوقات در ساعات بعد از ظهر و عصر رخ مي‌دهد.
7 بيماري قلبي عروقي به ندرت در معاينات مرسوم پيش از ورزش شناسايي مي‌شود.
هفته نامه سلامت
اولين شواهد مرگ ناگهاني قلبي به سال 490 قبل از ميلاد برمي‌گردد که در آن سال فيديپيدس يک سرباز يوناني فاصله بين ماراتن تا شهر آتن را دويد تا خبر فتح نظامي ارتش يونان را برساند و بلافاصله پس از انجام مأموريتش نقش بر زمين شده و از دنيا رفت. مرگ ناگهاني مرگي غيرمنتظره و بدون ارتباط با هر گونه صدمه يا ضربه است که به صورت ناگهاني طي مدت چند دقيقه به يکباره ايجاد مي‌شود. در گفتگويي با دکتر منوچهر قاروني، متخصص قلب و عروق و عضو هيات علمي دانشگاه علوم‌پزشکي تهران به بررسي علل ايجاد مرگ ناگهاني پرداخته‌ايم.
: آقاي دکتر! مرگ ناگهاني چيست و چه عللي در بروز آن موثرند؟مرگ ناگهاني يعني آنکه در کمتر از چند ساعت فرد فوت شود و تا قبل از آن علايمي نداشته باشد. مهم‌ترين علل آن مي‌تواند سکته قلبي و آنوريسم مغز يا گشادي عروق مغزي باشد. هيچ‌کس نمي‌داند در حال حاضر عروق مغزش دچار گشادي شده يا خير. فرد ظاهرا سالم است ولي يک مرتبه با پاره شدن اين عروق علايمي همچون سردرد شديد، تهوع، استفراغ، کما و در نهايت مرگ رخ مي‌دهد. مرگ ناگهاني مي‌تواند در اثر ايست قلبي باشد. عوامل ديگري که ايجاد مرگ ناگهاني مي‌کنند عبارت‌اند از انفارکتوس قلبي که در راس همه عوامل قرار دارد. پس از آن سکته‌هاي قلبي، آنوريسم و پاره شدن آئورت، يا ايجاد لخته‌هاي خون در قلب بيمار و حرکت آن در رگ‌هاي خوني است که در نهايت در مغز به آمبولي مغزي و مرگ ناگهاني منجر مي‌شود. بيماري قلبي ديگري هم به نام کارديوميوپاتي‌هايپرتروفي� � در ايجاد مرگ ناگهاني موثر است. کارديوميوپاتي يک بيماري عضله قلب است که سبب گشادي قلب و ضخيم شدن ديواره‌هاي آن مي‌شود که فرد مبتلا ممکن است هيچ علايم و نشانه‌اي نداشته باشد. اما همين‌طور که پيش مي‌رود، علايم و نشانه‌هاي آن ظاهر مي‌شوند که عبارت‌اند از تنگي نفس با فعاليت و حتي در حال استراحت، ورم پاها، باد کردن شکم با مايع، خستگي و کوفتگي، ريتم نامنظم قلب، سرگيجه، دوران سر، غش و ضعف. علت‌هايي که سبب ايجاد کارديوميوپاتي قلب مي‌شود معمولا عبارت‌اند از فشارخون بالاي دايمي، مشکلات دريچه‌اي قلب، صدمه به بافت قلب در نتيجه حمله قلبي اخير، بالا بودن ضربان قلب به صورت مزمن، اختلالات متابوليک مانند بيماري تيروييد يا ديابت، سوءتغذيه، بارداري، استفاده بيش از حد از الکل طي ساليان متوالي، استفاده از مواد مخدر يا داروهاي ضد افسردگي، شيمي‌درماني و برخي از عفونت‌هاي ويروسي. اين افراد ممکن است در حمام، توالت و يا در رخت‌خواب دچار مرگ ناگهاني شوند.
: شيوع مرگ ناگهاني چه‌قدر است؟ بر اساس آماري که داريم، حدود 30 تا 40 درصد بيماران قلبي سکته کرده، دچار مرگ ناگهاني مي‌شوند.
: چه علايم ظاهري را هنگام رخ دادن مرگ ناگهاني در يک فرد مي‌توانيم ببينيم؟ اگر مرگ ناگهاني ناشي از مشکلات قلبي باشد، بيمار کنترل خود را از دست داده و خودش را خيس مي‌کند. چشمانش به يک طرف و به سمت بالا مي‌چرخد و شروع به تشنج مي‌کند، به اين شکل که در ابتدا دست و پايش را مي‌کشد و سپس شروع به تکان‌هاي شديد مي‌کند که به آن اصطلاحا تشنج تونيک مي‌گوييم که نشان‌دهنده نرسيدن خون به مغز است و اگر براي بيمار احيا به عمل نيايد در کمتر از سه دقيقه فوت مي‌شود.
: اگر با فردي با اين علايم برخورد کرديم، مي‌توانيم کاري برايش انجام بدهيم؟ زمان آن‌قدر کوتاه است که از دست کسي کاري بر نمي‌آيد. بيمار گاهي اوقات در بيمارستان و روي تخت سي‌سي‌يو هم ممکن است از دنيا برود زيرا آن‌قدر فرصت کم است که شايد نتوان به بيمار کمکي کرد ولي دستگاه‌هاي شوک و پيس‌ميکر کمک مي‌کند که فرد احيا شده و دچار مرگ ناگهاني نشود اما اگر فرد در خانه يا خيابان باشد نمي‌توان کمکي به وي کرد.
: آيا مي‌توان از رخ دادن مرگ ناگهاني جلوگيري کرد؟ نه! البته معمولا در بيماران قلبي که شناخته شده هستند مي‌توان پيشگيري کرد. به عنوان مثال برايشان پيس‌ميکر مي‌گذارند. پيس‌ميکر يا ضربان‌ساز يک وسيله کوچک و باتري‌دار است که در بيماران قلبي در پوست قفسه سينه يا شکم کاشته مي‌شود و به تنظيم ضربان قلب کمک مي‌کند. پيس‌ميکر خودش شوک مي‌دهد، يعني هرگاه فرد دچار آريتمي يا ضربان نامنظم قلبي شد و در نهايت خون به مغزش نرسيد پيس‌ميکر شوک مي‌دهد و قلب را از اين نامنظمي ضربان قلب درمي‌آورد ولي به طورکلي نمي‌توان تشخيص داد که شخصي دچار مرگ ناگهاني خواهد شد.
: آيا سن و جنس هم در بروز مرگ ناگهاني نقشي دارند؟ نه! جنس هيچ ربطي در بروز مرگ ناگهاني ندارد اما در مورد سن، هر چه فرد سن بالاتري داشته باشد بيشتر در معرض خطر مرگ مغزي خواهد بود.
: چه افرادي بيشتر در معرض خطر مرگ ناگهاني هستند؟ تمام افراد جامعه در معرض خطر مرگ ناگهاني هستند و براي هر انساني ممکن است اين اتفاق رخ دهد ولي به طور کلي احتمال مرگ ناگهاني در افراد مبتلا به ديابت، افراد مبتلا به فشارخون بالا، افراد حساس و هيجاني، افرادي که سيگار مي‌کشند و افراد عصبي و تندخو بيشتر است. اما گاهي اوقات هم ديده شده است که در اثر يک ديس‌ريتمي يا ضربان نامنظم قلب در فردي که کاملا سالم است به خصوص در جوان‌ها، مرگ ناگهاني رخ داده است.
: ولي انگار مرگ ناگهاني در ورزشکاران بيشتر است؛ اين‌طور نيست؟در مطالعات بزرگي که در مورد تعيين شيوع مرگ ناگهاني انجام شده است، احتمال مرگ ناگهاني در ورزشکاران کمتر يا حداکثر برابر با افراد عادي جامعه است ولي به دليل محبوبيت و موقعيت ورزشکاران، بديهي است که مرگ آنان در مطبوعات و رسانه‌ها نمود بيشتري پيدا کرده و بازتاب‌هاي گسترده‌تري را در سطح جامعه به دنبال دارد.
: ورزشکاران که قلب سالمي دارند. آنها چرا دچار مرگ ناگهاني مي‌شوند؟ورزشکاراني که دچار مرگ ناگهاني مي‌شوند معمولا زير 30 سال سن دارند و قلب‌شان دچار بيماري کارديوميوپاتي‌هايپرتروفي� � شده است که طي صحبت‌هايم به آن اشاره کردم. اين ورزشکاران علايمي ندارند و معمولا بعد از تمرينات يا بازي‌هاي شديد و طولاني دچار مرگ ناگهاني مي‌شوند ولي ورزشکاران بالاي 30 سال معمولا در اثر يک ورزش سنگين دچار سکته قلبي و در نهايت مرگ ناگهاني مي‌شوند.
مرگ ناگهاني در فوتبال
در سال‌هاي اخير مرگ ناگهاني تعدادي از ورزشکاران مطرح از جمله مارکوپانتاني دوچرخه‌سوار ايتاليايي، فاتح تور دوفرانس سال (2004)، ميکلوس فهر، بازيکن تيم ملي فوتبال مجارستان و بنفيکاي پرتغال (سال 2004)، مارک ويوين‌فوئه، بازيکن تيم ملي فوتبال کامرون (سال 2003)، سرگي گرينکوف دارنده مدال طلاي اسکيت المپيک (سال 1993)، فلوهايمن قهرمان واليبال المپيک (سال 1986)، سرجينهو، بازيکن تيم پالميراس در ديدار مقابل سائوپائولو، جونيور، بازيکن باشگاهي اينديا و مجيد پاشامقدم، ملي پوش تيم ملي بسکتبال ايران توجه عموم را نسبت به اين رخداد دردناک (مرگ ناگهاني) جلب نموده است.
7نکته درباره مرگ ناگهاني
1 بيش از سه‌چهارم موارد مرگ ناگهاني در ورزشکاران، مربوط به اختلالات قلبي عروقي است.
2 مرگ ناگهاني قلبي در رشته‌هاي ورزشي بسکتبال و فوتبال شايع‌تر است.
3 خطر مرگ ناگهاني در مردان ورزشکار حدود 5 بار بيش از زنان ورزشکار است.
4 احتمال بروز آن به هنگام فعاليت فيزيکي بيشتر از زمان استراحت است.
5 خطر وقوع مرگ در زمان مسابقه به مراتب بيش از هنگام تمرين است.
6 ايست قلبي بيشتر اوقات در ساعات بعد از ظهر و عصر رخ مي‌دهد.
7 بيماري قلبي عروقي به ندرت در معاينات مرسوم پيش از ورزش شناسايي مي‌شود.
هفته نامه سلامت